تاریخ جنبش‌های اسلامی و ضداستعماری الجزایر و تونس روایت شد
«بررسی تطبیقی جنبش‌های اسلامی الجزایر و تونس (تبار اندیشه‌ای و دگرگونی تاریخی)» با پژوهش عباس برومنداعلم درباره تاریخ جنبش‌های اسلامی الجزایر و تونس از قرن 16 تا 19 میلادی منتشر شد. این کتاب روند مبارزه با استعمار اروپاییان در شمال آفریقا را به تصویر می‌کشد._
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، کتاب «بررسی تطبیقی جنبش‌های اسلامی الجزایر و تونس (تبار اندیشه‌ای و دگرگونی تاریخی)» اثر دکتر عباس برومنداعلم از انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام به بازار نشر عرضه شد.
برومنداعلم، مدیرگروه جریان‌های فکری جهان اسلام پژوهشکده تاریخ اسلام و دانش‌آموخته رشته تاریخ دانشگاه تهران است. وی این کتاب را که پایان‌نامه دکترایش به‌شمار می‌رود در 12 بخش تدوین کرده و به جنبش‌های اسلامی و تبارشناسی اندیشه‌ای و دگرگونی تاریخی این جنبش‌ها پرداخته است.
سه بخش نخست کتاب به مقدمه، مبانی پژوهش، گزارش پیشینه پژوهش و نقد و بررسی منابع و ماخذ اختصاص دارد. نویسنده در بخش چهارم کتاب با عنوان «مغرب اوسط در اواخر عصر عثمانی» در نگاهی گذرا به تاریخ الجزایر در سده‌های شانزدهم تا نوزدهم پرداخته و چگونگی آغاز عصر استعمار در این سرزمین را توضیح می‌دهد. پس از آن نیز در نگاهی به اوضاع تونس از اواخر سده شانزدهم، دهه‌های نخست قرن نوزدهم را آغاز عصر نوسازی در تونس دانسته و اندیشه دگرگون‌سازی و تلاش‌های اصلاح‌طلبانه خیرالدین پاشا تونسی در نیمه دوم سده نوزدهم را شرح داده است.
«فرایند اشغال‌گری فرانسه و رویارویی اسلامی با آن» عنوان بخش بعدی کتاب است. در آغاز عصر استعمار، در شمال آفریقا از یک‌سو رقابت بین فرانسه و ایتالیا بر سر تونس جریان داشت و از سوی دیگر رقابت بسیاری بین انگلستان و فرانسه درباره مصر در جریان بود که در نهایت، مصر به‌دست انگلستان افتاد، تونس و الجزایر سهم فرانسه شد و لیبی به ایتالیا رسید. استعمار در الجزایر با مبارزه توده‌ها و قیام صوفیان و در تونس با مقاومت نخبگان روبه‌رو شد.
بخش ششم کتاب به بررسی «حیات اسلامی در عصر استعمار فرانسه» پرداخته است. نویسنده در آغاز این بخش سیاست‌ها و روش‌های استعماری فرانسه در منطقه را واکاوی و سپس واکنش‌ها در الجزایر، به‌ویژه مبارزات «عبدالحمید بن بادیس» مصلح معروف و موسس جمعیت علماءالمسلمین را بررسی کرده و در پایان نیز به واکنش نخبگان تونسی در برابر استعمار، مدرسه عالی زیتونه، نهادها و گروه‌های برخاسته از آن پرداخته است.
«ایجاد شرایط انقلابی در الجزایر و تونس و نقش اسلام‌گرایان در آن» موضوع بخش هفتم کتاب است. نویسنده، سده بیستم میلادی را عصر جنبش‌های رهایی‌بخش نامیده و در ابتدای بخش، وضعیت انقلابی سرزمین‌های مختلف را در این دوره شرح داده، همچنین در توصیف شرایط انقلابی الجزایر آن را «بسیج منابع بر مدار هویت اسلامی» نامیده و آن را به سه دوره تاریخی تقسیم کرده است.
دوران نخست از پایان جنگ جهانی اول تا سال 1945 میلادی، دوره دوم نیز از سال 1945 تا 1954 میلادی است. سومین دوره تاریخ این منطقه از سال 1954 میلادی تا استقلال کامل به‌شمار می‌رود. برومند در توصیف شرایط انقلابی تونس، آن را «نوگرایی اسلامی، از رهبری تا پیروی» نوشته و این دوره را در تونس به دو دوره «طلایه‌داری اسلام‌گرایان در مبارزه تا دهه 1930» و «ظهور جریان ملی‌گرا و رهبری مبارزات تا نیل به استقلال» تقسیم می‌کند و در پایان این بخش نیز به بررسی علل تفاوت نقش‌آفرینی اسلام‌گرایی در مبارزات استقلال‌طلبانه دو کشور الجزایر و تونس پرداخته است.
فصل هشتم ، طولانی‌ترین بخش این کتاب به‌شمار می‌رود و به بررسی «پیامدهای انقلابی: زمینه‌ها و علت‌ها» پرداخته است. نویسنده در ابتدای این بخش به شرایط دولت الجزایر از استقلال سیاسی تا انسداد سیاسی (1962-1992م) می‌پردازد. وی، نخست به نقش «احمد بن بلا» و تمرکزگرایی سوسیالیستی وی پس از پیروزی انقلاب الجزایر و استقلال این کشور پرداخته و پس از آن روی کار آمدن شورای انقلاب، «هواری بومدین» و سوسیالیسم اسلامی را واکاوی کرده است. نویسنده روی کار آمدن «شاذلی بن جدید» را میان‌پرده‌ای از دموکراسی نامیده و این دوره‌بندی را با حکومت نظامیان و بن‌بست سیاسی به پایان می‌برد.
برومند در ادامه همین بخش به جنبش‌های اسلامی در الجزایر پرداخته و این جنبش‌ها را به سه دوره از مشارکت‌طلبی تا رادیکالیسم تقسیم کرده است. پس از آن به اوضاع تونس می‌پردازد و دولت تونس را سکولاریسم ستیزه‌جو، همچنین اسلام‌گرایی در تونس را «نوگرایی در اندیشه و نخبه‌گرایی در سازمان» عنوان می‌کند. جمع‌بندی در بخش «سخن فرجامین» پایان‌بخش این کتاب به‌شمار می‌رود.
چاپ نخست «بررسی تطبیقی جنبش‌های اسلامی الجزایر و تونس (تبار اندیشه‌ای و دگرگونی تاریخی)» به‌همت عباس برومنداعلم در 347 صفحه، شمارگان یک‌هزار نسخه با بهای 13 هزار تومان از سوی انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان به تاریخ منطقه شمال آفریقا قرار گرفته است.
ایبنا
نظرات