روایت ناگفته جاسوس بریتانیا از کودتای ۲۸ مرداد
نقش اشرف پهلوی در سرنگونی دولت مصدق چه بود؟
کشف اسناد گفتگویی قدیمی از یکی از افسران سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا نخستین بار زوایای تاریک و پنهان کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و نقش بازیگران داخلی و خارجی را در سرنگونی دکتر محمد مصدق روشن کرد.
گفتگویی که افسر MI۶ در دهه ۱۹۸۰ انجام داده و در تلاش برای کشف اسناد تازه از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ پیدا شده، ثابت می‌کند چگونه بریتانیا سال‌ها کوشید آمریکا را برای مشارکت در کودتا و بازگرداندن شاه به تخت سلطنت ترغیب کند. ضمن اینکه سازمان اطلاعات مخفی بریتانیا مامورانی داخل ایران داشت و چند نفر از نمایندگان مجلس شورای ملی را با دادن رشوه فریفت؛ اسکناس‌هایی که داخل جعبه‌های بیسکوییت وارد ایران شده بود.
از سوی دیگر، ماموران ام‌آی‌سیکس و سیا با همکاری یکدیگر خواهر محمدرضا پهلوی را هم به استخدام درآوردند تا شاه بی‌میل را برای در دست گرفتن دوباره قدرت و سرنگون کردن نخست‌وزیر محمد مصدق راضی و تشویق کند. نورمن دربی‌شایر در گفتگویی که سال ۱۹۸۵ با سازندگان مستند «پایان امپراتوری: ایران» انجام داد و البته قرار نبود هرگز پخش و استفاده شود، آشکارا به نقش بریتانیا و آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد ۳۲ اعتراف کرده است.
دربی‌شایر که در ۱۹۵۳ رئیس ایستگاه جاسوسی ایران در قبرس بود، نپذیرفت در مستند تلویزیون گرانادا برابر دوربین بنشیند و طبعا آنچه او گفت، مستقیم در «پایان امپراتوری: ایران» استفاده نشد. متن گفتگو سال‌ها پنهان مانده بود تا اینکه سازندگان مستند تازه «کودتای ۳۲» آن را یافتند و از اطلاعاتش بهره بردند. دربی‌شایر سال ۱۹۹۳ از دنیا رفت و روایت او از کودتای ۲۸ مرداد از زبان رالف فاینس، بازیگر سرشناس انگلیسی بیان می‌شود.
دربی‌شایر درباره آن کودتا چنین گفته بود: «مصدق پس از رسیدن به مقام نخست‌وزیری نفت را ملی کرد و بر آتش تنش میان ایران و بریتانیا دمید اما دلیل اصلی اینکه جاسوسان ام‌آی‌سیکس برای سرنگون کردن مصدق به نتیجه رسیدند، نگرانی جدی و اطمینان از تسلط حزب توده و شوروی بر امور ایران بود. هر چند از این حزب فقط یک نفر در کابینه مصدق حضور داشت.»
به گفته این مامور ارشد سرویس جاسوسی بریتانیا، مصدق شخصیتی ضعیف داشت و در بلندمدت قطعا تحت تاثیر حزب کمونیست قرار می‌گرفت. آنتونی ادن، معاون نخست‌وزیر بریتانیا در ۱۹۵۱ بدون در جریان گذاشتن مقام‌های ارشد خود ماموری به تهران فرستاد تا با خریدن نمایندکان مجلس و دیگر چهره‌های پرنفوذ مصدق را ساقط کند. رابرت زنر حدود یک و نیم میلیون پوند که در جعبه‌های بیسکوییت با خود به ایران برده بود برای ماموریت خود هزینه کرد.
او در سرنگون کردن نخست‌وزیر ناکام ماند و با دست خالی از تهران رفت. بعد قرار شد دربی‌شایر با روش‌هایی خشن‌تر وارد شود و البته با هزینه کمتر ماموریت ناتمام همکارش را به پایان برساند. این بار سرنگون کردن مصدق فقط ۷۰۰ هزار پوند هزینه داشت و حساب همه آن را هم دربی‌شایر ثبت و ضبط کرد. او یکی از فرماندهان ارتش را با مقداری چای لیپتون به خدمت گرفت و سه برادر به نام رشیدیان را هم مامور انجام دادن برخی کارها به نفع شاه در تهران کرد.
با اخراج ماموران و جاسوسان انکلیسی از تهران به دستور مصدق، دربی‌شایر نقشه کودتا را در جیب خود گذاشت و آن را در بیروت به جاسوسان و ماموران سازمان سیا تحویل داد. هر چند آن زمان آمریکا چندان نمی‌خواست در کودتا دخالت کند و ام‌آی‌سیکس هم مایل نبود بدون همکاری سیا ماموریت را پیش ببرد. اوضاع برای دربی‌شایر وقتی بدتر شد که ژنرال جان سینکلر ریاست سرویس مخفی جاسوسی انگلیس را بر عهده گرفت؛ کسی دانسته‌هایش از خاورمیانه و ایران به اندازه کودک ۱۰ ساله بود.
پس از ورود دوایت آیزنهاور به کاخ سفید در ژانویه ۱۹۵۳، موضع آمریکا در قبال ایران عوض شد. سیا و ام‌آی‌سیکس می‌دانستند بدون همکاری شاه کم‌تجربه و جوان برای امضای حکم برکناری مصدق، تمام تلاش‌ها برای موفقیت کودتا بیهوده خواهد بود. پس جاسوس‌های آمریکا و انگلیس به پاریس رفتند تا اشرف پهلوی را برای بازگشتن به تهران متقاعد کنند. ماموریت خواهر شاه این بود که به برادر اطمینان بدهد آمریکا و انگلیس با هم کودتا را پیش می‌برند.
دربی‌شایر و همتای آمریکایی‌اش با دادن وعده پول فراوان خیلی زود اشرف را راضی کردند و قرار شد خواهر شاه پس از یک هفته سفر به نیس، برای پرواز به تهران آماده شود. قدم بعدی ربودن تیمسار محمود افشارتوس، رئیس پلیس دولت مصدق در بهار ۳۲ بود. افشارتوس ربوده شد اما با اشتباه یکی از ماموران محافظ و شلیک گلوله جان خود را از دست داد. اوضاع به هم ریخت و پس از برداشته شدن چند گام اشتباه دیگر در آغاز، سرانجام کودتا به ثمر نشست.
دکتر محمد مصدق پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ دستگیر و محاکمه شد و ۱۴ سال آخر عمر خود را در بازداشت خانگی گذراند.
همشهری آنلاین به نقل از روزنامه گاردین چاپ لندن
نظرات