هدف ایران از تداوم جنگ پس از فتح خرمشهر چه بود؟
سرلشکر پاسدار محمدعلی (عزیز) جعفری مقطع سوم خرداد سال 1361 را مقطعی تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز در دوران دفاع مقدس بیان کرد و گفت: با فتح خرمشهر پیروزی واقعی و اصلی ایران بر عراق صورت گرفت و دلیل اینکه این مقطع مظلوم واقع‌شده، تداوم جنگ است.
هدف ایران از تداوم جنگ پس از فتح خرمشهر چه بود؟
به گزارش تارنمای مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، صبح امروز (سه‌شنبه) ششمین نشست از سلسله نشست‌های واکاوی اسنادی و پژوهشی عملیات‌های بزرگ و سرنوشت‌ساز با حضور سرلشکر پاسدار محمدعلی (عزیز) جعفری از فرماندهان دوران دفاع مقدس و سردار علی‌محمد نائینی رئیس مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و جمعی از راویان دوران دفاع مقدس برگزار شد.
سرلشکر پاسدار محمدعلی (عزیز) جعفری مقطع سوم خرداد سال 1361 را مقطعی تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز در دوران دفاع مقدس بیان کرد و گفت: با فتح خرمشهر پیروزی واقعی و اصلی ایران بر عراق صورت گرفت و دلیل اینکه این مقطع مظلوم واقع‌شده، تداوم جنگ است.
*طرح عملیاتی بیت‌المقدس با هیچ اصول نظامی و کلاسیکی سازگار نبود
وی با اظهار به اینکه شهر خرمشهر تنها نماد پیروزی حرب بعث عراق بر ایران بود، یادآور شد: وقتی خرمشهر سقوط کرد، ناراحتی بین رزمندگان به وجود آمد و آزادسازی خرمشهر واقعاً معجزه بود، چراکه این آزادسازی با هیچ اصول نظامی و کلاسیکی سازگار نبود، لذا طرح عملیاتی بیت‌المقدس و عبوراز رودخانه کارون و به سمت مرز رفتن در آن شرایط، آن‌هم با نیرو‌های پیاده، کار بسیار دشواری بود.
فرمانده قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله (عج) به عملیات بیت‌المقدس اشاره کرد و گفت: قصد داشتیم تا در یک شب بیش از ۲۰ تیپ و هزاران نیرو را از روی پل‌هایی که روی رودخانه کارون ساخته بودیم، عبور دهیم و دشواری‌های عملیات بیت‌المقدس به حدی بود که هیچ فردی باور نمی‌کرد که پیروزی حاصل شود. در تمام عملیات‌ها رمز موفقیت ما غافلگیری دشمن و به‌کارگیری روش‌هایی که در اصول نظامی نمی‌گنجید، بود و اصل غافلگیری منجر به غلبه بر نیرو‌های عراقی شد. در عملیات «فتح‌المبین» نیز با همین شیوه برنامه‌ها را اجرا کردیم که موفقیت‌هایی نیز حاصل شد.
وی افزود: باوجود موانع بسیاری که صدام سر راه رزمندگان اسلام در اطراف خرمشهر قرار داده بود، لذا ورود به خرمشهر بسیار دشوار بود و رزمندگان اقدام به دور زدن خرمشهر کرده و به عبور از رودخانه کارون روی آوردند که دشمن فکر این کار را اصلاً نکرده بود.
*عقب‌نشینی صدام نیز افکار عمومی را بر اتمام جنگ تقویت کرد
سرلشکر جعفری با یادآوری اینکه وقتی خرمشهر آزاد شد، یک احساسی به وجود آمد که باید جنگ به اتمام برسد، اظهار کرد: چون خاکی از ایران در دست عراقی‌ها نیست و علت اصلی ایجاد این شبهه در تابستان ۶۱ نیز همین بود که تمام خاک ایران دست نیرو‌های خودی است و از طرفی عراق نیز عقب‌نشینی کرده بود که این عقب‌نشینی صدام نیز افکار عمومی را مبنی بر اتمام جنگ تقویت کرد.
وی با بیان اینکه این شبهه از بُعد مادی و غیر اسلامی درست است، خاطرنشان کرد: آنچه اهمیت دارد این موضوع است که برنامه‌های ما مبتنی بر قوانین اسلام بود و اکثر کسانی که به دنبال پایان جنگ بودند، جهان را از بُعد مادی نگاه می‌کردند. امروزه دفاع مقدس یک اثری بر روی پیشبرد اهداف انقلاب اسلامی در دنیا ایجاد کرده است و این موضوع کاملاً حس می‌شود.
فرمانده قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله (عج) ادامه داد: از طرفی به دلیل اینکه یک حس پیروزی نظامی به وجود آمده بود برخی به دنبال اِتمام جنگ بودند؛ اما صدام در آن دوران بحث آتش‌بس را مطرح کرده بود و این موضوع در منطق اسلام اصلاً قابل‌قبول نیست؛ چراکه کشور عراق به خاک ایران تجاوز کرده و خسارات جانی و مالی بسیاری را برجای گذاشته بود و زمانی که در خرمشهر شکست خورد، توطئه عقب‌نشینی و آتش‌بس را در فکر داشت.
وی افزود: طبیعی بود که رژیم بعثی توان خود را ازدست‌داده و با عقب‌نشینی به دنبال تجدیدقوا بود و علت عقب‌نشینی آن‌ها هم بر اساس گفته خود صدام، صرفه‌جویی در نیرو‌های پدافندی و بازسازی سایر نیروها برای حمله جدید و پوشاندن نقاط ضعف خودشان بود. صدام هرگز برای ما قابل‌اعتماد نبود، همان‌طور که بعد از پذیرش قطعنامه دوباره به خاک ایران حمله کرد، ما معتقد بودیم که صدام دوباره به خرمشهر حمله خواهد کرد.
سرلشکر جعفری با اشاره به حمله رژیم اشغالگر قدس به جنوب لبنان در آن مقطع گفت: برخی از رزمندگان نیز به لبنان رفتند و شاید این موضوع نیز منجر به این شد تا برخی بگویند که جنگ با عراق باید خاتمه پیدا کند، چراکه معتقد بودند ما در دو جبهه قادر به جنگیدن نیستیم. همچنین وقتی بعد از فتح خرمشهر به سمت خاک عراق رفتیم، برای این اقدام نیاز به اجازه حضرت امام خمینی (ره) بود و این‌طور نبود که رزمندگان به‌دلخواه کاری را انجام دهند. مهم‌ترین نکته در آن دوران، خواسته‌های به‌حق جمهوری اسلامی ایران بود که اکثر آن حول تنبیه متجاوز پایه‌ریزی شده بود.
فرمانده سابق کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با اشاره به برگزاری یک جلسه یک ماه بعد از آزادسازی خرمشهر اظهار کرد: یک ماه بعد از آزادسازی خرمشهر جلسه‌ای برقرار شد و نتایج جلسه نیز این بود که باید قوای نظامی تقویت شوند. از طرفی منتظر فرمان امام خمینی (ره) بودیم تا اینکه بدانیم جنگ را ادامه دهیم یا خیر؛ بحث‌های پیش‌آمده درباره اظهارنظر فرماندهان درباره ادامه جنگ یا اتمام آن، در زمانی بود که امام راحل هنوز فرمانی نداده بودند، ولی همه فرماندهان بر قابل‌اعتماد نبودن صدام هم‌نظر بودند. وی با بیان اینکه هدف اصلی عملیات بیت‌المقدس آزادسازی خرمشهر بود و ما با دور زدن این شهر، حتی قادر بودیم تا بخشی از بصره را نیز بگیریم با این دلیل که آن‌ها خرمشهر را گرفتند ما نیز بخش‌هایی از بصره را بگیریم، افزود: ولی در مرحله سوم و چهارم این عملیات، توان ما هم تحلیل رفته بود. از طرفی طرح گرفتن بصره برای فشار به عراق برای ترک کردن خرمشهر در زمان بنی‌صدر نیز نوشته‌شده بود، ولی آن چیزی که واقع بود و در صحنه عمل نیز رخ داد، همان طرحی بود که در عملیات بیت‌المقدس انجام دادیم.
فرمانده قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله (عج) با بیان اینکه حرف صدام بر عقب‌نشینی ادعایی بیش نبود، گفت: ما مطمئن بودیم که صدام نیروهایش را عقب نخواهد کشید و همین قابل‌اعتماد نبودن آن‌ها منجر به این شد که اجازه ورود به خاک عراق از سوی امام راحل داده شود. همچنین سازمان‌های بین‌المللی نیز کشور عراق را به‌عنوان کشوری متجاوز اعلام نمی‌کردند، لذا حفظ حالت هجومی رزمندگان مقابل چنین دشمنی که هرگز قابل‌اعتماد نیست، منطقی بود.
*حفظ حالت هجومی رزمندگان از عوامل اصلی غلبه بر دشمن بود
سرلشکر جعفری درباره تحرکات نظامی نیرو‌های صدام با اعلام عقب‌نشینی از مواضع خود اظهار داشت: حزب بعث با پشتیبانی‌های تسلیحاتی که داشت، بازسازی یگان‌ها را در اسرع وقت انجام می‌داد و از طرفی با چهار عملیات بزرگ ما در هشت ماه ابتدایی جنگ، قطعاً توان آن‌ها نیز تحلیل رفته بود؛ بنابراین صدام به این نتیجه رسیده بود که باید در پشت مرکز مستقر شود و به‌نوعی با تقویت سیستم پدافندی، از کشور خودش دفاع کند و با استقرار در مرز، نیرو‌های آفندی خود را برای حمله‌ای جدید ذخیره کند. شکست صدام در چندین عملیات، منجر به این شد که آن‌ها به ما التماس کنند که آتش‌بس را قبول کنیم که ما با درایت امام راحل این کار را نکردیم و همین حفظ حالت هجومی رزمندگان یکی از عوامل اصلی غلبه بر دشمن بود.
وی در خصوص تصمیم‌گیری برای پایان جنگ و اینکه آیا فرماندهان نظامی مسئول این تصمیم‌گیری بودند یا خیر، گفت: شروع جنگ و پایان آن به دست فرماندهان نظامی نیست بلکه عوامل سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در آن تعیین‌کننده است، ولی ما هیچ تصوری درباره پایان جنگ نداشتیم و تصور و ایده آل ما این بود که پایان جنگ با ساقط شدن صدام رخ دهد. در آن دوران آقای هاشمی رفسنجانی به ما گفتند که شما یک عملیات بزرگ دیگر را انجام دهید و ما نیز با مذاکره با مجامع بین‌الملل به دنبال احقاق حقوق ایران و معرفی کشور عراق به‌عنوان کشوری متجاوز از سوی کشور‌های دیگر هستیم. جمهوری اسلامی در دفاع مقدس تنها بود و کشور عراق با حمایت کشور‌های دنیا به مصاف ما آمده بود و ما با این شرایط موفق به آزادسازی خرمشهر شدیم که پیروزی بزرگی نیز بود، ولی ما زمانی می‌توانستیم بگوییم که پیروزی حاصل‌شده است که متجاوز تنبیه‌شده باشد و به همین دلیل هم بود که حضرت امام خمینی (ره) قطعنامه ۵۹۸ را برای اولین بار نپذیرفت.
*شرایط پیچیده جنگ در خاک عراق بعد از آزادسازی خرمشهر
فرمانده قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله (عج) ادامه داد: پیروزی در عملیات‌ها اعتمادبه‌نفس بالایی را به فرماندهان می‌داد و ما با استفاده از نقطه‌ضعف دشمن و اصل غافلگیری عملیات‌ها را انجام دادیم. ولی ادامه عملیات‌ها در خاک عراق شرایط پیچیده‌تری داشت و نمونه آن‌هم این بود که در عملیات رمضان با اینکه نیرو‌های دشمن را منهدم کردیم، ولی به اهداف خود نرسیدیم؛ بنابراین با اینکه شرایط ادامه جنگ در خاک عراق دشوار بود، اما رزمندگان با روحیه‌ای که از پیروزی‌های گذشته کسب کرده بودند، این کار را جلو بردند.
سرلشکر جعفری درباره عملیات رمضان نیز اظهار داشت: ما در این عملیات مشکلی در شناسایی نداشتیم و هدف رسیدن به رودخانه اروند بود، لذا اول باید منطقه شلمچه بررسی می‌شد و با توجه به موانع بسیار بالا در شلمچه به سمت پاسگاه زید رفتیم و لشکر امام حسین (ع) عملیات را از آنجا شروع کرد و بعد از گذشت چندین ماه، تصمیم گرفتیم تا جنگ را به سمت عملیات‌های آبی ـ خاکی ببریم که پیروزی‌ها نیز حاصل شد.
وی ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران بعد از پیروزی‌ها که منجر به عقب‌نشینی دشمن شد به دنبال این بود تا کشور عراق به‌عنوان کشوری متجاوز معرفی شود و از طرفی حقوق ایران نیز که بر اثر تجاوز عراق تضعیف‌شده بود، استیفا شود و اگر این دو مورد انجام می‌شد، جنگ نیز خاتمه می‌یافت.
فرمانده قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله (عج) ادامه داد: همان‌طور که در شرایط امروز و مذاکره با آمریکا اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، در آن دوران نیز اختلاف‌نظر این‌چنینی در خصوص پایان یا ادامه دادن جنگ وجود داشت.
*جنگ انقلابی یا کلاسیک؛ محور اختلافات فرماندهان قبل از عملیات بیت‌المقدس
سرلشکر جعفری درباره اختلاف‌نظر بین فرماندهان برای طراحی عملیات بیت‌المقدس گفت: در آن دوران برخی معتقد به جنگ انقلابی بودند و برخی نیز معتقد به جنگ کلاسیک، اما وقتی دستوری از سوی امام راحل گرفته می‌شد، همه به آن دستور عمل می‌کردند و همین اختلاف‌نظرها در موضوع ورود به خاک عراق نیز وجود داشت که با دستور امام (ره) مبنی بر ادامه جنگ و اجازه ورود به خاک عراق، پایان یافت.
*تصمیم امام (ره) برای تداوم جنگ به خاطر اصرار برخی فرماندهان نبود
وی با یادآوری این نکته که دستور امام راحل مبنی بر ادامه جنگ و ورود به خاک عراق تصمیم سختی بود، اظهار کرد: برخی نیز اعلام می‌کنند که امام خمینی (ره) به دلیل اصرار برخی فرماندهان مبنی بر ادامه جنگ این دستور را صادر کردند که ادعای درستی نیست و اینکه امام راحل اعلام کردند که راه قدس از کربلا می‌گذرد، مبتنی بر مبانی اسلام بود. از طرفی فرماندهان نظامی امکان ادامه جنگ در خاک عراق را به حضرت امام خمینی (ره) اطلاع می‌دادند، ولی این‌طور نبود که به امام فشاری وارد شود و ازآنجاکه همه فرماندهان باور پیروزی بر دشمن بعثی را داشتند، هیچ مشکلی با ادامه جنگ در خاک عراق وجود نداشت.
فرمانده سابق سپاه پاسداران با تأکید بر اینکه ما جنگ را با هدف پایان دادن به جنگ پس از فتح خرمشهر ادامه دادیم، گفت: جنگ زمانی از نگاه ما پایان‌یافته تلقی می‌شد که صدام متجاوز معرفی می‌شد و حقوق ایران به رسمیت شناخته و صدام تنبیه می‌شد؛ حال اینکه با اجرای عملیات‌های برون‌مرزی، صدام و یا حزب بعث ساقط شود، فرع بر آن هدف بود.
*صدام غیرقابل‌اعتماد بود
وی با اشاره به اینکه در آن زمان هیئت‌های صلح وارد عمل شدند اما هیچ‌کدام حاضر به بیان حقانیت و به رسمیت شناختن حقوق ایران نبودند، گفت: امروز برخی با اشاره به هیئت‌های صلح می‌گویند که شرایط صلح برای ایران در آن زمان فراهم بود. این اظهارنظر ساده‌اندیشانه و لیبرالی است. نه‌تنها هیئت‌های صلح عزم جدی برای به رسمیت شناختن حقوق ایران نداشتند، بلکه صدام نیز مانند آمریکای امروز و البته همیشه غیرقابل‌اعتماد بود.
سرلشکر جعفری با اشاره به جلسات و بحث‌هایی که پس از فتح خرمشهر انجام گرفت، بیان داشت: در نهایت فرماندهان به این نتیجه رسیدند که مرز به لحاظ جغرافیایی عارضه مناسبی برای پدافند نیست و باید وارد خاک عراق شد که این اقدام با دریافت مجوز از امام خمینی انجام گرفت.
فرمانده قرارگاه فرهنگی بقیه‌الله خاطرنشان کرد: پس از فتح خرمشهر و همزمان با تقاضای آتش‌بس توسط صدام، رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان حمله کرد. شورای عالی دفاع تصمیم به اعزام قوای محمد رسول‌الله به لبنان گرفت که امام پس از اطلاع فرمودند که «راه قدس از کربلا می‌گذرد» و دستور به بازگشت نیروها دادند. این موضوع، جنگ بین ایران و عراق را تحت‌الشعاع قرار داد.
*فرماندهان عامل آغاز و پایان جنگ نیستند
وی همچنین گفت: آرزوی ما سقوط صدام بود، اما در ابتدا تصویر روشن و دقیقی از پایان جنگ نداشتیم. چراکه فرماندهان عامل آغاز و پایان جنگ نیستند. پس از عملیات خیبر و با ورود آقای هاشمی، طرح اجرای یک عملیات پیروز و پایان دادن به جنگ مطرح شد؛ اما ما بعد از فتح خرمشهر به دنبال پایان دادن به جنگ با هدف تنبیه متجاوز بودیم.
*تجربیات دفاع مقدس را با شرایط امروز تطبیق دهیم
فرمانده قرارگاه فرهنگی و اجتماعی بقیه‌الله (عج) در پایان بیان کرد: تجربیات دفاع مقدس درس‌هایی دارد و ما باید آن‌ها را با شرایط امروز تطبیق دهیم که متأسفانه کمتر به این موارد پرداخته می‌شود.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس
نظرات