علامه سید محمد حسین طباطبایی
روز ۲۴ آبان سالگرد رحلت آیت‌الله علامه سید محمد حسین طباطبائی فیلسوف و مفسر برجسته قرآن کریم است . علامه سید محمد حسین طباطبایی 1281 ش در تبریز متولد شد. تحصیلاتش را در9 سالگی، با وجودی که پدر و مادر را از دست داده بود شروع کرد و در مدت کوتاهی علاوه بر یادگیری قرآن مجید، کتابهای متداول روز را فرا گرفت. وی زیبانویسی را از مرحوم آقا میرزا علی‌نقی آموخت و در 1297 ش. به فراگیری علوم حوزوی روی آورد.
در 1304 ش. عازم نجف شد و طی 11 سال اقامت در آن دیار، از درس آیات عظام حاج میرزا محمد حسین نائینی، سید ابوالحسن اصفهانی، شیخ محمد حسین غروی اصفهانی، حاج میرزا علی ایروانی، میرزا علی اصغر ملکی مفسر قرآن و حاج میرزا علی قاضی طباطبایی صاحب مکاشفات وکرامات، بهره‌برد.
در فروردین 1325، عازم قم شده، و اشتغالات علمی را از سر گرفت.
او می‌گوید: «هنگامی که به قم آمدم، مطالعه‌ای در برنامة درسی حوزه کردم و آن را با نیازهای جامعة اسلام سنجیدم و کمبودهایی در آن یافتم و وظیفة خود را تلاش برای رفع آنها دانستم . مهمترین کمبودهایی که در برنامة حوزه وجود داشت، در زمینة تفسیر قرآن و بحث‌های عقلی بود، از این رو درس تفسیر و درس فلسفه را شروع کردم و با اینکه درجو آن زمان تفسیر قرآن، علمی که نیازمند به تحقیق و تدقیق باشد، تلقی نمی‌شد و پرداختن به آن شایستة کسانی که قدرت تحقیق در زمینه‌های فقه و اصول را داشته باشند، به حساب نمی‌آمد، بلکه تدریس تفسیر نشانه کمی معلومات به حساب می‌آمد، من اینها را برای خودم عذر مقبولی در برابر خدای متعال ندانستم و آن را ادامه دادم تا به نوشتن تفسیر‌المیزان انجامید.»1
علامه طباطبایی تنها به درس عمومی فلسفه اکتفا نکرد و با تشکیل جلسات خصوصی با شاگردان برجسته خود، مانند شهید مطهری، به بررسی فلسفه‌های غربی، مخصوصاً ماتریالیسم پرداخت. این جلسات به تألیف کتاب «اصول فلسفه و روش رئالیسم» انجامید.
در 1328 در حوزه علمیه قم درس جدیدی دایر کرد؛ تقریرات درسی وی در رساله‌ای به نام «لباب‌الالباب» به چاپ رسید.
علامه در علوم عقلی و نقلی مجتهد و در ادبیات، ادیبی زبردست بود. به فارسی و عربی قلم می‌زد. در سرودن شعر توانا بود و خط زیبایی نیز داشت.
او از سال 2ـ 1341 در نشست‌‌ها و اقداماتی که توسط علمای حوزه دربارة نهضت اسلامی و آیندة آن برگزار می‌شد، شرکت داشت. در اعلامیة معروف 9 امضایی که در اسفند 1341 توسط 9 نفر از مراجع وقت علیه اقدامات و مفاسد رژیم شاه به رشته تحریر درآمده، امضای وی در کنار امضای امام خمینی به چشم می‌خورد. 2
علامه طباطبائی پس از پیروزی انقلاب به دلیل بیماری و کهولت سن قادر به فعالیت چندانی نبود.
از ایشان کتابهای ارزشمندی به جای مانده است:
1. تفسیر‌المیزان3
2. رساله‌ای در مبدأ و معاد
3. حاشیه بر کفایه‌الاصول
4. اصول فلسفه و روش رئالیسم
5. سنن النبی
6. شیعه در اسلام
7. قرآن در اسلام
8. نهایه‌‌الحکمه
9. بدایه‌الحکمه
10. وحی یا شعور مرموز
11. تعلیقه بر بعضی مجلدات بحارالانوار
12. حاشیه بر اسفار ملاصدرا
13. رساله‌ای در حکومت اسلامی
14. رساله‌ای در قوه و فعل
15. رساله‌ای در وسائط
16. تعلیقه بر اصول کافی
17. علی و فلسفة الهی
18. حاشیه بر مکاسب شیخ‌انصاری
19. نظریه السیاسه و الحکم فی‌الاسلام
20. رساله‌ای در عشق
علامه طباطبایی روز 24 آبان 1360 در 80 سالگی چشم از جهان فروبست و در حرم حضرت معصومه (س) به خاک سپرده شد.
پی‌نویس
1ـ روزها و رویدادها، انتشارات پیام مهدی، بهار 1379، ص 410.
2ـ نهضت امام خمینی، سید حمید روحانی، ج اول، صص 294 و 303.
3ـ این کتاب که اصل آن به زبان عربی و در بیست جلد تألیف شده از سوی ناشران داخلی و خارجی به زبانهای عربی و فارسی بارها چاپ و منتشر شده است. شهید مطهری در مورد این تفسیر می‌گوید: «کتاب تفسیر المیزان، یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن مجید نوشته شده است. من می‌توانم ادعا کنم بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است.» مطهری معتقد بود که این تفسیر همه‌اش با فکر نوشته نشده است و بسیاری از مطالب آن از الهامات غیبی است و اضافه می‌کند: «کمتر مشکلی در مسائل اسلامی و دینی برایم پیش آمده که کلید حل آن را در تفسیر المیزان پیدا نکرده باشم.»ـ روزها و رویدادها، همان ، ص 411.
نظرات