عملیات رمضان در میان آثار مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس

مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس در آثار خود به‌صورت اختصاصی به موضوع عملیات رمضان پرداخته و ابعاد مختلف نظامی، سیاسی و بین‌المللی را مورد بررسی قرار داده است.

عملیات رمضان در پنج مرحله اجرا شد، که از 23 / 4 / 1361تا 7 / 5/ 1361 به طول انجامید. این عملیات با این اندیشه طراحی شد که با حضور قوای نظامی ایران در پشت رودهای دجله و اروند و تسلط بر معابر وصولی بصره، در ادامه عملیات‌های فتح‌المبین و بیت‌المقدس(فتح خرمشهر) عملاً از نظر سیاسی-نظامی موقعیت مناسبی برای جمهوری اسلامی فراهم می‌آید و دشمن ناگزیر شرایط ایران برای صلح را خواهد پذیرفت، در غیر این صورت، امکان ادامه جنگ در آینده از موضع قوی‌تری فراهم می‌شود.

یکی از مسائل مهم در مانور این عملیات، ضرورت هماهنگی در پیش روی قرارگاه‌ها از محورهای مختلف و حفظ جناحین بود که اساساً تحقق آن با تلاش‌های مهندسی امکان‌پذیر بود. ازآنجاکه در منطقه شرق اروند عقبه دشمن فقط متکی به چهار پل در نشوه و تنومه بود، پیش‌بینی می‌شد که در صورت سرعت عمل و رعایت غافلگیری توأم با پیش روی مناسب، نیروهای بسیاری از دشمن به اسارت درآیند و در عمل چیزی نظیر واقعه شکستن حصر آبادان(عملیات ثامن‌الائمه)، تکرار شود.

آنچه در عملیات رمضان قابل‌توجه است، گذشته از انهدام عمده‌ای از تجهیزات و نفرات دشمن، نفس تهاجم به داخل خاک عراق بود. این امر درواقع به معنی مقابله با همه فشارهای سیاسی تبلیغاتی قدرت‌های استکباری. علاوه بر این، عملیات رمضان این معنا را به غرب تفهیم کرد که جمهوری اسلامی پس از پشت سر گذاردن مرحله بیرون راندن متجاوز از سرزمین‌های اشغالی، مصمم به ادامه نبرد تا تحقق خواسته‌های به‌حق خود می‌باشد.

در پنجمین مرحله عملیات رمضان باوجوداینکه نیروهای خودی تا ساعت 3 بامداد هشتم مرداد چند کیلومتر پیش روی کرده بودند، اما واکنش بسیار شدید دشمن مانع ادامه کار آنها شد. با روشن شدن هوا و درک این‌که موفقیت امکان‌پذیر نیست، دستور عقب‌نشینی صادر شد و تا ساعت 6:30 بامداد نیروها همگی به عقب بازگشتند. بدین ترتیب آخرین مرحله عملیات رمضان نیز بدون دستیابی به موفقیت پایان یافت.

عملیات رمضان علاوه بر اینکه از نظر نظامی و نبردی یکی از عملیات‌های مهم به شمار می‌رود، از حیث تصمیم ایران برای ادامه عملیات و ورود به خاک عراق اهمیت دوچندانی دارد. به همین دلیل مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس بنا به ماهیت خود که بر مبنای اسناد دفاع مقدس استوار است، با تلاش راویان و پژوهشگران توانسته است با انتشار آثار نبردی و روزشمار به بسیاری از حوادثی که در ابتدای تصمیم‌گیری عملیات رمضان به وقوع پیوسته تا انجام عملیات رمضان و حتی رخدادهای پس‌ازآن بپردازد و پاسخگوی مردم و بالأخص محققین در این حوزه باشد. علاوه بر این در کتاب‌های تاریخ شفاهی فرماندهان، راوی کتاب اگر در عملیات رمضان حضور داشته است به بیان وقایع و خاطرات شفاهی خود می‌پردازد.

این مرکز با انتشار دو کتاب به‌صورت اختصاصی با موضوع عملیات رمضان که عبارت‌اند از روزشمار جنگ ایران و عراق جلد بیستم با عنوان «عبور از مرز» و «عملیات رمضان» به‌طور کامل به این عملیات در ابعاد مختلف نظامی، سیاسی و بین‌الملل پرداخته است.  در ادامه به معرفی مختصری از این کتاب می‌پردازیم:

عبور از مرز

روزشمار «عبور از مرز» بیستمین جلد از مجموعه کتاب‌های «روزشمار جنگ ایران و عراق» است به بررسی برهه‌ی زمانی اول تیرماه 1361 تا 31 مردادماه 1361 می‌پردازد. وقایع مهم این مقطع زمانی، متأثّر از دو عملیات بزرگ و پیروزمند فتح‌المبین و بیت‌المقدس است. طی این دو عملیات، بسیاری از مناطق آزاد، و خسارات فراوانی به دشمن وارد شد. این پیروزی‌ها در داخل و خارج کشور پیامدهایی داشت؛ ازجمله‌ی آن‌ها عدم همکاری نظام بین‌الملل در محکومیت عراق و بی‌توجهی به درخواست‌های ایران برای پایان دادن به جنگ بود. در چنین اوضاعی، ایران تصمیم گرفت سیاست تعقیب متجاوز را در پیش بگیرد. به همین علّت، ایران دست به عملیات رمضان زد. این عملیات در تاریخ 1361/4/23 شروع و در 1361/5/7 به پایان رسید. کتاب به شرح وقایع مختلف و اجرای عملیات رمضان به‌صورت روزشمار می‌پردازد.

علیرضا لطف‌الله‌زادگان، نویسنده با استفاده از گزارش‌ها و اسناد دست اول راویان جنگ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، اخبار مطبوعات و خبرگزاری‌ها کتاب «عبور از مرز» را تدوین کرده است.

در ابتدای این کتاب مقدمه مفصلی نوشته‌شده که در آن، دلایل اتخاذ سیاست تعقیب متجاوز و طرح‌ریزی عملیات رمضان مطرح‌شده است. زمینه‌های سیاسی و نظامی تأثیرگذار بر شکل‌گیری عملیات رمضان تا اجرای پنج مرحله‌ای عملیات و بازتاب‌های این عملیات در هر دو کشور درگیر و همچنین کشورهای منطقه و بین‌الملل، با استخراج و تدوین گزارش‌ها و اخبار رسانه‌های داخلی و خارجی و همچنین گزارش‌های راویان جنگ، در متن کتاب بیستم «روزشمار جنگ ایران و عراق» به تصویر کشیده شده‌اند. در لابه‌لای صفحات کتاب 55 قطعه عکس مربوط به مطالب گفته‌شده و 6 نقشه از آغاز عملیات رمضان تا مرحله آخر این عملیات آورده شده است. همچنین گزارش روزشمار به‌صورت فشرده و فهرست راهنما (نمایه‌ی اعلام) پایان‌بخش کتاب است.

بیستمین جلد از مجموعه کتاب‌های «روزشمار جنگ ایران و عراق» با عنوان «عبور از مرز»، در قطع وزیری و 760 صفحه به همت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتشرشده است. برای  تهیه این کتاب اینجا را کلیک کنید.

عملیات رمضان

کتاب «عملیات رمضان؛ ورود به خاک عراق برای تنبیه متجاوز» در خصوص طراحی، اجرا، نتایج و بازتاب‌های عملیات رمضان است. این کتاب نبردی به‌صورت نسبتاً خلاصه و جمع‌بندی شده تهیه‌شده و شامل شناسنامه عملیات، اوضاع سیاسی و نظامی در آستانه عملیات طرح‌ریزی و اجرای عملیات، نتایج و بازتاب‌های آن در سال ۱۳۶۱ می‌باشد.

این کتاب با کوشش حمیدرضا فراهانی، با استفاده از اسناد نظامی منتشرنشده‌ی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس و منابع سیاسی و کتاب‌های منتشرشده‌ی مرکز مطالعات ازجمله کتاب بیستم روزشمار جنگ ایران و عراق نوشته علیرضا لطف‌الله‌زادگان تهیه‌شده است.

کتاب «عملیات رمضان» در قطع پالتویی و 90 صفحه به همت مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس منتشرشده است. برای تهیه این کتاب اینجا را کلیک کنید.