روابط ایران وعثمانی در زمان امیرکبیر

 پس از عقد قراداد اول ارزروم انتظار می رفت آرامش بر مرزهای ایران و عثمانی حاکم شود اما با آزار تجار ایرانی و به تصرف درآوردن مناطق خوی و اطراف ارومیه از طرف عثمانی ها بلوای تازه ای آغاز شد. علیرضا پاشا والی بغداد در سال 1255 ه- ق به محمره (خرمشهر) حمله برد و آن شهر را غارت کرد بنابراین محمد شاه تصمیم گرفت وزیر مختار خود مشیر الدوله را به دربار عثمانی بفرستد اما مشیر الدوله به خاطر بیماری اش نتوانست به این ماموریت رود پس میرزا تقی خان فراهانی که در آن زمان امیر نظام بود از طرف حاج میرزا آقاسی به عنوان سفیر انتخاب شد. او به همراه هیئتی که دویست نفر بودند در سال 1259 ه وارد ارزنه روم می شوند.

کمیسیون چهارجانبه ای با حضور انگلیس و روسیه تشکیل شد و مذاکرات حدود سه سال طول کشید. امیرکبیرباکشته شدن دو نفر از همراهانش ومجروح شدن خوداو به نمایندگان روسیه وانگلیس اعلام میکند که قصد برگشت به ایران را دارد و آنان که حاضر نبودند مذاکرات به هم بخورد دولت عثمانی را وادار به عذر خواهی کردند و پس از مدتی کمیسیون چهار جانبه منعقد شد. سرانجام عهدنامه ارزروم در سال 1263 ه-ق از طرف میرزا تقی خان امیر نظام و انور افندی بسته شد که به عهدنامه دوم ارزروم مشهور است. این قرارداد شامل 9 ماده به صورت زیر می باشد:

1- دولت ایران از گرفتن خسارت محمره صرف نظر کرده و دولت عثمانی هم نواحی واقع در شرق زهاب و کرند و بندر محمره و اراضی واقع در شرق اروند رود متعلق به ایران بداند.

2-ایران از ادعای خود در مورد سلیمانیه صرف نظر کرده و سرزمین ذهاب بین ایران و عثمانی تقسیم شد قسمت شرق برای ایران و قسمت غرب برای عثمانی شناخته شد .

3-صرفنظردودولت ازکلیه ادعاهانسبت به اراضی وبه رسمیت شناختن حق کشتیرانی در اروندرود

4- پرداخت حق المرتع مورد ادعای ایران طی ابلاغ دوستانه دولت عثمانی

5- دولت عثمانی متعهد شد که شاهزادگان فراری ایران را به خاک عثمانی در شهر بروسه زیر نظر نیروهای امنیتی خود قرار داده و از مکاتبه آنان با دیگران و بازگشت مخفیانه شان به ایران جلوگیری کنند اما دو دولت سایر فراریان را به ماموران آن دولت تحویل دهند .

6-آزادی بازرگانی ایران در عثمانی وپرداخت حقوق گمرکی به ترتیب معاهده اول ارزنة الروم

7- دولت عثمانی تعهد نمود که از هرگونه آزار و اذیت نسبت به زوار ایرانی خوداری کند به آنها احترام گذاشته و دولت ایران و عثمانی نمایندگان سیاسی و بازرگانی را در خاک خود بپذیرند.

8-جلوگیری ازکوچ وانتقال خودسرانه عشایر مرزی و تشکیل پادگان های نظامی در نوار مرزی

8- بقیه مواد و مقررات مندرج در عهدنامه اول ارزنة الروم باقی ماند و مقرر شد مرز دو کشور مورد بررسی و نقشه برداری قرار گیرد.

دولت عثمانی بعد از عقد این قرار داد اشکال تراشی کرده وتجدیدنظر درعهد نامه را خواست و مسئله تعیین مرزهای ایران و عثمانی معلق ماند؛ سپس ازمرگ محمد شاه و گرفتاری های ناصرالدین شاه استفاده کرده و سپاهی به فرماندهی درویش پاشا برخی نواحی را به عنوان قلمرو عثمانی اعلام می کند. بار دیگر سفیران روسیه و انگلستان دخالت کرده و تشکیل کمیسیون چهارجانبه دیگری را خواستار شدند. امیر کبیر به شرط اینکه عثمانی ها منطقه قطور را ترک کنند نماینده خود مشیرالدوله را به این کمیسیون فرستاد و سرانجام کمیسیون چهارجانبه در سال 1266 تشکیل شد اما عثمانی ها حاضر به پس دادن ناحیه قطور نشده و کار کمیسیون تعطیل شد. در سال1267 لرد پالمر ستون که حامی عثمانی بود پیشنهاد کرد که کمیسیون را در استانبول با شرکت دو نماینده انگلیس و روسیه تشکیل شود تا مرز ایران و عثمانی مشخص شود بنابراین عملیات نقشه برداری از سال 1274 تا1282 ادامه داشت نقشه ای از از کوه آرارات تا خلیج فارس به طول هزار کیلومتر و عرض 30تا50 کیلومتر تهیه شد و در سال 1286 بین مشیرالدوله و علی پاشا سفیر ایران عثمانی این قرارداد به امضا رسید. سرانجام جنگ عثمانی و روس باعث بستن عهدنامه ای شد که بر اساس ماده شصتم معاهده برلن قطور به ایران برگردانده شد.