امام (ره) و چرایی پایان جنگ تحمیلی

 با قطعنامه 598 پرسش از پایان جنگ در واقع به علت آن معطوف نمی باشد; زیرا هر جنگی در نهایت به پایان می رسد. این پرسش از ملاحظات دیگری از جمله نحوه پایان جنگ و مقایسه آن با وضع دیگری که می توانست جنگ در بستر آن به پایان برسد متاثر است. اینگونه استدلال می شود که اگر قرار بود جنگ با راه حل سیاسی پایان پذیرد چرا این اقدام پیش از این به ویژه پس از فتح خرمشهر انجام نشد هچنین تغییر موقعیت نظامی ایران در ماه های پایانی جنگ و پذیرش قطعنامه 598 یک سال پس از تصویب آن این سوال را مطرح کردکه چرا قطعنامه 598 همزمان با تصویب آن در تیرماه 1366 پذیرفته نشد
به این سوال بدین گونه می توان پاسخ گفت که پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران اساسا متاثر از تحولات نظامی در ماه های پایانی جنگ بود که به نحو غیر منتظره ای موازنه را به زیان ایران و به نفع عراق تغیر داد. این موضوع به همان اندازه که در تغییر موضع ایران برای پایان دادن به جنگ تاثیر داشت در مطرح کردن پرسش درباره نحوه پایان جنگ نیز اثر گذاشت. منش و بینش سیاسی امام خمینی (ره) و فرصت شناسی ایشان با توجه به اوضاع داخلی و بین المللی در پذیرش قطعنامه از مهم ترین علل قبول قطعنامه 598 بود. نظر به اینکه ماهیت سیاست عراق و حامیانش خنثی سازی و مهار تهاجمات ایران بود. در نتیجه به هر نحو از پذیرش برتری ایران و ارائه امتیاز به آن خودداری می کردند. و همین سیاست تا اندازه ای در طولانی شدن جنگ موثر بود. در حالیکه امتیاز دادن به ایران و متقاعد ساختن این کشور می توانست برای پایان بخشیدن به جنگ کمک نماید چنان که تصویب قطعنامه 598 واکنش مثبت ایران را به دنبال داشت 1.
ایران قطعنامه را رسما نپذیرفت ولی آن را رد نیز نکرد و عملا همکاری با دبیرکل سازمان ملل را آغاز کرد. تا علاوه بر چانه زنی برای جابجایی بندهای قطعنامه اجرا شدن آن را ممکن سازد. حاصل این همکاری این بود که به محض آنکه ایران قطعنامه 598 را پذیرفت امکان اجرای آن فراهم شد و تنها تردید عراق در پذیرش قطعنامه و حمله مجدد به ایران اجرای آن را به تاخیر انداخت

زمینه های صدور قطعنامه
در 21 بهمن 1364 رزمندگان اسلام در یک حمله غافلگیرانه فاو را تصرف کردند که این امر باعث نگرانی شدید جهان غرب شوروی سابق و کشورهای ساحلی خلیج فارس گردید. آمریکا که به پایداری جمهوری اسلامی ایران مطمئن شد تصمیم گرفت به هر شکل ممکن خود را به ایران نزدیک کند از اینجا بود که حادثه رسوایی ایران کنترا اتفاق افتاد. با وجودی که دولت آمریکا به منظور تحریم تسلیحاتی ایران بر کشورهای دیگر فشار وارد می آورد اما مخفیانه به ایران سلاح ارسال می کرد آمریکاییان دلایل این اقدام را کمک به آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان نزدیکی به دولت ایران و خاتمه دادن به جنگ ایران و عراق عنوان کردند. لکن این امر بر روابط آمریکا با دیگر کشورها خصوصا کشورهای عرب منطقه تاثیر نامطلوبی گذاشت و آمریکا نیز که از نزدیکی به دولت مردان ایران ناامید شده بود در سیاست خود یک چرخش تند و سریع به وجود آورد و سیاست حمایت قاطع از عراق و اعراب و مخالفت خصمانه با ایران را پیش گرفت.
آمریکا در همین راستا در دو جبهه وارد عمل شد:
الف) در جبهه نظامی با تقویت ناوگان خود در خلیج فارس و تشویق متحدان خویش به اعزام ناوهای بیشتر به منطقه عملا دشواریهایی را برای عملیات ایران بوجود آورد; و از سوی دیگر دست عراق را برای هر گونه اقدامی در خلیج فارس باز گذاشت و اطلاعات نظامی آواکس ها و ماهواره ها را از وضع جبهه ها در اختیار عراق قرار داد.
ب) در جبهه سیاسی نیز به دولت ها فشار فزاینده وارد کرد که از فروش اسلحه به ایران جلوگیری کنند و در شورای امنیت نیز کوشید که کشورهای عضو را به تصویب قطعنامه ای درباره تحریم فروش اسلحه به ایران موافق سازد2.
در 16 دی 1365 ایران حمله بزرگ خود را به جنوب بصره در قالب عملیات کربلای 5 آغاز کرد و فشارهای فوق العاده سنگینی را به ماشین جنگی دشمن وارد آورد. دکوئیار دبیر کل سازمان ملل متعاقب این عملیات از اعضای دائمی شورای امنیت خواست که برای خاتمه دادن به جنگ با یکدیگر همکاری کنند که این امر با پاسخ مثبت سفرای این کشورها روبرو شد. در این مذاکرات آنها در احتمال این که جنگ تهدیدی علیه صلح باشد “را مورد بررسی قرار دادند تا بدین وسیله راه را برای استفاده از اختیارات مندرج در فصل هفتم منشور ملل متحد هموار کنند” 3.
پس از شروع مذاکرات اعضای شورای امنیت در مورد صدور قطعنامه ای در راستای فصل هفتم که چارچوب جدیدی را برای فعالیت های دبیرکل و اقدامات پیگیرانه وی از جمله تحریم های اقتصادی فراهم می کرد به توافق رسیدند.
از طرفی وزارت خارجه ایران از پاییز 1365 تا تصویب قطعنامه هیات های مختلفی را جهت تاثیرگذاری بر طرح این قطعنامه به کشورهای مختلف اعزام کرد. تا جایی که تهیه کنندگان پیش نویس قطعنامه مجبور شدند در مقابل دیپلماسی فعال ایران بندهای 6 7 و 8 را در آن بگنجانند که تا اندازه ای متضمن نظرهای ایران بود. 4
اما بایستی خاطرنشان ساخت که عامل مهم صدور قطعنامه 598 عملیات های متعدد رزمندگان اسلام در خاک عراق بود که شامل مجموعه زنجیره ای عملیات کربلا فتح و نصر می شود.
اگرچه قطعنامه 598 انتظار کامل جمهوری اسلامی ایران را برآورده نکرد اما در مقایسه با قطعنامه های قبلی سازمان ملل از ویژگی های خاصی برخوردار بوده است. مخصوصا بند شش قطعنامه که در باب تعیین آغازگر جنگ است با توجه به اهداف اولیه شورای امنیت در جنگ برای جمهوری اسلامی ایران پیروزی نسبتا بزرگی به حساب می آید; زیرا در سایه مقاومت رزمندگان و حرکت دیپلماسی فعال توانسته است شورای امنیت را متقاعد سازد که صلح بدون تعیین متجاوز بر خلاف عدالت و امنیت و در واقع عین ظلم می باشد (متن کامل قطعنامه در پایان مقاله آمده است).
نگاه تحلیل گران سیاسی و نظامی به قطعنامه 598
نگاه تحلیل گران و کارشناسان مسائل سیاسی و نظامی را می توان به دو نگاه مثبت و منفی تقسیم نمود.

الف) نگاه مثبت
تحلیل گران مسایل سیاسی و نظامی که به قطعنامه نگاه مثبت داشته و آن را از نظر شکلی و ماهوی برخاسته از اعتقاد شورای امنیت دانسته اند اهم اظهاراتشان عبارتند از:
قطعنامه 598 تحت عنوان “منازعه بین ایران و عراق” صادر شده است و بر خلاف قطعنامه های قبلی اعلان “وضعیت مابین ایران و عراق” نمی باشد.
قطعنامه 598 مفصل ترین قطعنامه و از نظر حجم و عبارت دقیق ترین آنها می باشد.
قطعنامه فوق برخاسته از نظر حاکم در شورای امنیت و نگرانی عمیق آن به ادامه جنگ بین ایران و عراق است.
قطعنامه 598 توصیه نامه نیست بلکه حالت آمرانه بودن آن غالب و قوی است.
قطعنامه 598 به اتفاق آرا صادر شده است.
این قطعنامه راه حل جامع بین المللی برای برقراری صلح عادلانه و شرافتمندانه در منازعه ایران و عراق است 5.

ب) نگاه منفی
اهم اظهارات تحلیل گرانی که به قطعنامه نگاه منفی دارند عبارتند از:
الف: اگر قطعنامه 598 از اعتقاد اعضای شورای امنیت برخاسته چرا این اعتقاد در سال های اولیه تجاوز که افکار جهانی در انتظار تصمیم جدی شورای امنیت بود برنخاست
ب: اگر قطعنامه 598 ناشی از نگرانی عمیق شورای امنیت از ادامه جنگ ایران و عراق است موقعی که رژیم عراق از زمین و هوا و دریا به خاک کشور ما حمله می کرد و زنان و کودکان بی دفاع مناطق مرزی ما را به خاک و خون می کشید این نگرانی عمیق بوجود نیامد و چرا هنگامی که رزمندگان اسلام در خاک دشمن با عملیات های پی در پی خود در صدد تنبیه متجاوز برآمدند نگرانی شورای عمیق می شود
ج: اگر قطعنامه 598 پیام آور صلح عادلانه و شرافتمندانه بود چرا امام راحل (ره) پذیرش آن را به منزله جام زهر دانست اگر صلح عادلانه است چرا زهر است آیا تحلیل گران خوش بین متوجه این تناقض شده اند
گروهی هم هدف شورای امنیت را در صدور قطعنامه 598 این چنین بیان می کنند:
1 ـ اعاده حیثیت سازمان ملل متحد در درجه اول به عنوان نهاد حافظ صلح بین المللی.
2 ـ جلوگیری از سقوط صدام ; حامیان بین المللی صدام به خوبی دریافتند که ایران با تصمیمات تهاجمی خود در جنگ ممکن است رژیم صدام را به سقوط بکشاند لذا به این نتیجه رسیدند که ایجاد حرکت سیاسی تازه ای در منطقه ضروری است تا نقش عملیات رزمندگان ایران را در ایجاد تحولات سیاسی منطقه بی اثر نماید6.

جمهوری اسلامی ایران و قطعنامه 598
جمهوری اسلامی ایران در روز صدور قطعنامه طی نامه ای که دبیرکل سازمان ملل برای وزیر امور خارجه ارسال کرد به طور رسمی از قطعنامه و مفاد آن مطلع شد.
ایران قطعنامه را نه رد کرد و نه پذیرفت. در این راستا هاشمی رفسنجانی جانشین فرماندهی کل قوای وقت چنین اعلام کرد:
“ما خواستار آن هستیم که اول متجاوز معرفی و بعد راه برای حل مسائل جدی هموار شود. معلوم است که محاکمه و تنبیه متجاوز و بازپرداخت غرامت از همین اقدام آغاز خواهد شد. اگر این جابجایی دربندها انجام گیرد راه هموار خواهد شد”.
علی اکبر ولایتی وزیر خارجه وقت نیز عدم مشورت با ایران در مورد تصویب قطعنامه و عدم اعلام عراق به عنوان متجاوز و آغازگر جنگ را از دلایل عدم پذیرش قطعنامه ذکر کرد و آن را نشان دهنده خط مشی غیر عادلانه و یک طرفه شورای امنیت دانست. تهران اعتقاد دارد حضور نظامی گسترده آمریکا در خلیج فارس و اسکورت کشتی های کویتی با بند پنجم قطعنامه که از کشورهای جهان خواستار خویشتن داری شده بود تناقض آشکار دارد.
ولایتی تصریح کرد که ما دلیلی نمی بینیم قطعنامه ای را که برای تحمیل عقاید ناعادلانه و غیر منصفانه است بپذیریم. او صریحا گفت: “قطعنامه شورای امنیت مود قبول ما نیست”.
با توجه به این اظهار نظرها در بررسی موضع جمهوری اسلامی ایران به این نتیجه می رسیم که دو نوع برخورد با قطعنامه کاملا قابل تمایز می باشد. یک گروه از افراد اعتقاد داشتند که قطعنامه را باید صریحا و کلا رد کرد یعنی همان رویدادی که در مورد دیگر قطعنامه های شورای امنیت اتخاذ کرده بودند. ولی گروه دیگری به سیاست نه رد و نه قبول اعتقاد داشتند. این گروه با توجه به آمریت قطعنامه و صدور آن بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد و لازم الاتباع بودن آن و نیز سیاست های هماهنگ شرق و غرب در جهت پایان بخشیدن به جنگ ایران و عراق این موضع را نسبت به قطعنامه 598 اتخاذ کرده بودند; تا از طرفی با تبلیغات شدیدی که بر اثر رد کردن قطعنامه ناشی می شد مواجه نشوند و از طرف دیگر با تمسک به تقدم بخشیدن به اجرای بند 6 قطعنامه بر دیگری بندهای آن مستمسکی بر عدم پذیرش قطعنامه داشته باشند. مهم ترین دلیل اتخاذ این سیاست نسبت به قطعنامه 598 اولا بدبینی شدیدی بود که ایران به علت سابقه عملکرد شورای امنیت نسبت به آن داشت ; به طوری که سکوت معنی دار شورا پس از گذشت 7 سال از جنگ تحمیلی عامل مهمی در تشدید این بدبینی بود. ثانیا به دلیل موقعیت برتر نظامی خود در جبهه ها در زمان صدور قطعنامه سعی داشت امتیازات بیشتری به دست آورد.

امام خمینی (ره) و تعیین استراتژی دفاع
پذیرش قطعنامه 598 و تغییرات استراتژی دفاع از داخل که اتخاذ آن حتمی می نمود مقوله ای بود که اعلام آن برای افکار مردم خصوصا احساسات پاک و پر شور رزندگان ما کاملا قابل توجیه نبود و به زمینه سازی در فاصله زمانی مناسب نیاز داشت و از طرف دیگر نیز به لحاظ شرایط منطقه ای و بین المللی ایجاد شده ولی تطویل زمان می توانست هر روزش به ضرر ما باشد مضافا اینکه امام در بیان سیاستهای عمومی و کلان خود پیرامون انقلاب اسلامی هیچ ملاحظه و رودربایستی با کسی نداشت. در چنین اوضاع و احوال امام خمینی (ره) که تعیین کننده خط مشی دفاعی در طول هشت سال دفاع مقدس بود تصمیم گرفت پس از اعلان پذیرش رسمی قطعنامه از سوی مسوولین حرف آخر با مردم را در مورد جنگ نیز خود بزند.
دفاع از دیدگاه امام راحل (ره) را می توان به دو نوع دائمی و غیر دائمی تقسیم کرد:
استراتژی “دائمی” یا “کلی” که حفظ اسلام و مصالح مسلمین می باشد استراتژی “غیردائمی” که اتخاذ شیوه دفاع در جهت حفظ اسلام است یعنی اگر دشمن با ابزار نظامی به جنگ ما می آید لزوما ما هم باید با ابزار و ادوات نظامی دفاع کنیم ; یا اگر دشمن با ابزارهای فرهنگی و سیاسی به میدان می آید ما هم باید با ابزار فرهنگی و شیوه های سیاسی مناسب از خود دفاع کنیم و همه این شیوه ها باید در راستای استراتژی کلی حفظ اسلام و مصلحت جامعه باشد. از این رو دشمن تا زمانی که در جبهه های نظامی به ما حمله می کرد وظیفه ما دفاع نظامی بود و هنگامی که پس از صدور قطعنامه 598 استراتژی ضربه را از جبهه نظامی به جبهه سیاسی کشاند ما هم لازم بود متناسب با این جبهه شیوه دفاعی اتخاد می کردیم. به همین دلیل امام راحل (ره) فرمود که من به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده تا چند روز قبل معتقد بودم و اکنون به دلیل حوادث پیش آمده و... با قبول قطعنامه موافقت می کنم 8.
اگرچه امام (ره) با قبول قطعنامه موقعیت نظام جمهوری اسلامی را در شرایط بوجود آمده حفظ کرد و پس از هشت سال مبارزه دشمن را از اشغال حتی یک وجب خاک ایران ناامید کرد که در تاریخ جنگ ها بی سابقه است لکن این تصمیم به منزله پایان مبارزه نبود بلکه تغییر استراتژی و اتخاذ شیوه جدیدی از مبارزه در جبهه سیاسی بوده است. به طوری که ایشان در این زمینه فرمودند: “قبول قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران به معنای حل مساله جنگ نیست. با اعلام این تصمیم حربه های تبلیغاتی جهان خواران علیه ما کند شده است” 9.

علل قبول قطعنامه از سوی امام (ره)
امام خمینی (ره) پس از قبول قطعنامه 598 در جهت حفظ و استحکام نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران خطاب به ملت ایران در رابطه با اتخاذ این تصمیم اینچنین فرمودند:
در مورد قبول قطعنامه که حقیقتا مساله بسیار تلخ و ناگواری برای همه و خصوصا برای من بود این است که من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم ; ولی به واسطه ی حوادث و عواملی که از ذکر آن فعلا خودداری میکنم و به امید خداوند در آینده روشن خواهد شد و با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم با قبول قطعنامه و آتش بس موافقت نمودم ; و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب و نظام می دانم. و خدا می داند که اگر نبود انگیزه ای که همه ما و عزت و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود. اما چاره چیست که همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم....
من در اینجا از همه فرزندان عزیزم در جبهه های آتش و خون که از اول جنگ تا امروز به نحوی در ارتباط با جنگ تلاش و کوشش نموده اند تشکر و قدردانی می کنم. و همه ملت ایران را به هوشیاری و صبر و مقاومت دعوت می کنم. در آینده ممکن است افرادی آگاهانه یا از روی ناآگاهی در میان مردم این مساله را مطرح نمایند که ثمره خون ها و شهادت ها و ایثارها چه شد. اینها یقینا از عوالم غیب و از فلسفه شهادت بیخبرند و نمی دانند کسی که فقط برای رضای خدا به جهاد رفته است و سر در طبق اخلاص و بندگی نهاده است حوادث زمان به جاودانگی و بقا و جایگاه رفیع آن لطمه ای وارد نمی سازد....
خداوندا کشور ما و ملت ما هنوز در آغاز راه مبارزه اند و نیازمند به مشعل شهادت ; تو خود این چراغ پر فروغ را حافظ و نگهبان باش. خوشا به حال شما ملت ! خوشا به حال شما زنان و مردان ! خوشا به حال جانبازان و اسرا و مفقودین و خانواده های معظم شهدا! و بدا به حال من که هنوز مانده ام و جام زهر آلود قبول قطعنامه را سرکشیده ام و در برابر عظمت و فداکاری این ملت بزرگ احساس شرمسازی می کنم....
اکیدا به ملت عزیز ایران سفارش می کنم که هوشیار و مراقب باشید قبول قطعنامه از طرف جمهوری اسلامی ایران به معنای حل مساله جنگ نیست و هنوز دشمن از شرارت ها دست بر نداشته است ; و چه بسا با بهانه جویی ها به همان شیوه های تجاوزگرایانه خود ادامه دهد. ما باید برای دفع تجاوز احتمالی دشمن آماده و مهیا باشیم و ملت ما هم نباید فعلا مساله را تمام شده بداند... در هر شرایطی باید بنیه دفاعی کشور در بهترین وضعیت باشد....
من باز می گویم که قبول این مساله برای من از زهر کشنده تر است ; ولی راضی به رضای خدایم و برای رضایت او این جرعه را نوشیدم. و نکته ای که تذکر آن لازم است این است که در قبول این قطعنامه فقط مسئولین کشور ایران با اتکای خود تصمیم گرفته اند و کسی یا کشوری در این امر مداخله نداشته است.... 10
امام (ره) در ادامه میفرمایند: ما در چارچوب قطعنامه 598 به صلحی پایدار فکر می کنیم و این به هیچ وجه تاکتیک نیست ولی سلحشوران ارتش اسلام باید خود را آماده کنند که اگر دشمن دست به حملاتی زد جواب مناسبی به آن بدهند11.
همانطور که ذکر گردید امام خمینی (ره) با درایت و هوشیاری و بصیرت و آگاهی کامل از مسائل داخلی و بین المللی قطعنامه 598 را بر خلاف قطعنامه های قبلی شورای امنیت در مورد پایان جنگ و برقراری آتش بس پذیرفت. قبول این قطعنامه فقط با هدف حفظ اسلام و نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر حملات و آسیب های دشمنان اسلام و مستکبرین بود. درک و فهم اتخاذ چنین تصمیمی از سوی امام (ره) تنها با قرار گرفتن در ظرف زمانی تصویب قطعنامه و اوضاع داخلی و بین المللی آن زمان اماکن پذیر می باشد.

متن قطعنامه 598
قطعنامه 598 دارای یک مقدمه و ده بند است که در جلسه 2570 شورای امنیت با اتفاق آرا به تصویب رسید. بندهای قطعنامه بر اساس مواد 39 و 40 منشور سازمان ملل متحد به شرح زیر می باشد:
1 ـ مطالبه می کند که به عنوان اولین قدم به سوی یک حل و فصل از طریق مذاکره ایران و عراق به یک آتش بس فوری اقدام کنند و تمام عملیات نظامی را در زمین دریا و هوا متوقف کنند و همچنین تمام نیروها را بی درنگ تا سرحدات شناخته شده بین المللی باز گردانند.
2 ـ از دبیرکل درخواست می شود که گروهی از ناظران سازمان ملل متحد را برای تایید تحکیم نظارت بر آتش بس و عقب نشینی به مرزها اعزام کند. به علاوه از دبیرکل درخواست می شود که ترتیبات ضروری را برای مشاوره با طرفین انجام دهد و گزارش آن را به شورای امنیت تسلیم کند.
3 ـ شورا اصرار دارد که پس از توقف مخاصمات فعال بلادرنگ اسرای جنگی را بر اساس کنوانسیون سوم ژنو در 12 اوت 1949 آزاد کند و عودت داده شوند.
4 ـ از ایران و عراق دعوت می شود که با دبیرکل در خصوص به اجرا در آوردن این قطعنامه و در کوشش های میانجیگرانه برای کسب یک حل و فصل جامع عادلانه شرافتمندانه و مورد قبول طرفین در مورد تمام موضوعات مهم بر اساس اصول مندرج در منشور ملل متحد همکاری کنند.
5 ـ از تمامی دولت های دیگر دعوت می شود که حداکثر خویشتن داری را به عمل آورند و از هر اقدامی که ممکن است به تصاعد و گسترش بیشتر مخاصمه منجر شود احتراز جویند و بدین گونه به اجرا در آوردن قطعنامه حاضر را تسهیل کنند.
6 ـ از دبیرکل درخواست می شود که ضمن مشورت با ایران و عراق مساله تفویض کار تحقیق در باب مسئولیت مخاصمه به هیاتی بی طرف را بررسی کند و در حداقل مدت ممکن به شورا گزارش دهد.
7 ـ عظمت خسارات وارده در خلال مخاصمه و نیاز به کوشش در جهت نوسازی با امدادهای بین المللی درخور زمانی که مخاصمه پایان پذیرد تصدیق می شود و در همین خصوص از دبیرکل درخواست می شود که هیاتی از کارشناسان را برای پژوهش در باب مساله نوسازی تعیین کند و به شورای امنیت گزارش دهد.
8 ـ به علاوه از دبیرکل درخواست می شودکه با مشورت با ایران و عراق و سایر کشورهای منطقه طرق افزایش امنیت و ثبات منطقه را مورد مداقه قرار دهد.
9 ـ از دبیرکل درخواست می شود که شورای امنیت را در مورد به اجرا در آوردن این قطعنامه به طور مداوم مطلع کند.
10 ـ شورای ا منیت تصمیم دارد که برای در نظر گرفتن اقدامات بیشتر و تضمین اجرای این قطعنامه در صورت ضرورت جلساتی تشکیل دهد12.

پی نوشتها:
1 ـ جهت مطالعه بیشتر رجوع کنید به:
محمد درودیان پرسش های اساسی جنگ تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ. 1380
2 ـ منوچهر پارسا دوست نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران تهران: شرکت سهامی انتشار بهار 1371 ص. 674
3 ـ کامرون هیوم سازمان ملل متحد ایران و عراق ترجمه هوشنگ راسخی عزمی ثابت تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه 1376 صص 214 ـ. 15
4 ـ علی اکبر ولایتی تاریخ سیاسی جنگ تحمیلی عراق علیه جمهوری اسلامی ایران تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی 1376 ص. 204
5 ـ اسماعیل منصوری لاریجانی تاریخ دفاع مقدس تهران انتشارات اسلیمی 1380 صص 211 ـ. 210
6 ـ همان ص. 212
7 ـ علی اکبر ولایتی پیشین ص. 221
8 ـ اسماعیل منصوری لاریجانی پیشین ص. 218
9 ـ روزنامه اطلاعات. 1367 3 30
10 ـ پیام به ملت ایران 1367 4 29 صحیفه امام جلد 21 صص 96 ـ. 92
11 ـ بیانات خطاب به فرمانده سپاه 1367 4 31 صحیفه امام جلد 21 ص. 101
12 ـ اسماعیل منصوری لاریجانی پیشین صص 210 ـ. 209