میزگرد بررسی سفر ناصرالدین شاه به فرنگ

نشست بررسی سفر ناصرالدین شاه به فرنگ، با حضور کارشناسان و پژوهشگران تاریخی، در محل تالار ایرانشناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

در این نشست فاطمه قاضی ها نویسنده و پژوهشگر تاریخی درسخنانی با تشریح سیر تاریخی سفرهای ناصرالدین شاه، عنوان کرد: سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگستان، در سه جلد و سه دوره زمانی منتشر شده است.

وی با بیان اینکه جلد سوم از دو بخش تشکیل می شود، افزود: بخش اول تا صفحه 136 مربوط به سفرهای شاه قاجار به فرنگستان بوده و بقیه کتاب در مورد شکارها و گشت و گذارهایی است که او داخل کشور انجام داده است.

این نویسنده با اشاره به مهمترین بخش های کتاب سفرناصرالدین شاه به فرنگ عنوان کرد: اهم مطالبی که درکتاب سفرنامه وجود دارد شهر بوداپست، رودخانه دانوب، کشتی های بخار، شهر الیزابت گراد، ملأ محمدحسین خویی و روضه خوانی در کنسول خانه ایران در تفلیس پایتخت گرجستان است که بعد از ورود به تهران نیز نوشتن آن را ادامه داد.

جمشید کیان فر درسخنانی با بیان اینکه، سند اول این سفرها، دو بار در بمبئی چاپ شده که با چاپ سنگی تهران اختلاف دارد، اظهارداشت: یکی از گمان ها درباره عزل میرزاحسین خان سپه سالار این بود که انیس الدوله پس از بازگشت از مسکو میرزاحسین خان را عزل می کند اما چند نفر دیگر باعث این برکناری شدند.

وی ادامه داد: معتمد الدوله و ملأعلی کنی مخالف رفتن سفرشاه به فرنگ بوده و باعث سفر ناصرالدین شاه را میرزا حسین خان می دانستند؛ به همین دلیل او را عزل کردند. شاه قاجار پس از این اتفاق تصمیم گرفت که او را به خراسان فرستاده و والی آنجا شود که البته عمر زیادی نکرد.

این مورخ اظهارکرد: سنت صدراعظم کشی سنت دیرینه ای در ایران بود که برخی مانند امیرکبیر به صورت علنی و برخی دیگر مانند میرزا حسین خان سپه سالار در خفا کشته می شدند.

یک پژوهشگر تاریخی در ادامه این نشست با بیان اینکه بیشتر خاطرات ناصرالدین شاه، توصیف دیدارهای او است اما روایتگران انگلیسی خیلی دقیق از این حواشی و ملاقات ها نوشته اند، خاطرنشان کرد: حجم سفرهایی که در ایران از زبان انگلیسی ترجمه شده است، شاید حدود 10 درصد باشد که ناچیز بوده و بسیاری از آنها هنوز ترجمه نشده است.

مجید تفرشی افزود: البته به دلیل وجود نسخه های دیجیتالی، دسترسی به برخی از آنها سهل الوصول شده اما به هر حال بسیاری از آنها در ایران نیست.

وی با بیان اینکه در سنت بریتانیایی دو نوع سفر وجود دارد که امروز نیز همان رسم دنبال می شود، اظهارکرد: یک سفر معمولی مسئولان و مقامات کشورهای مختلف است که بدون هیچ تشریفاتی انجام می شود و سفردیگر به دعوت خود ملکه است.

دولت ایران برای تبدیل کردن سفر معمولی ناصرالدین شاه به سفر ویژه، تلاش های بسیاری کرد که برای ایران گران تمام شد.

تفرشی افزود: سفرهای ناصرالدین شاه، افزون بر سفرنامه ها، خیر و برکت های دیگری هم داشته؛ بخصوص سفرهای داخلی که در هر کدام از این سفرها یک روزنامه شده و بازتاب این سفرها در روزنامه رسمی دولت هم به چاپ می رسید.

او با تاکید براینکه یادداشت های همراهان شاه که به جای مانده است، یکی دیگر از مهمترین موارد این سفرهاست، گفت: یکی از این همراهان صنیع الملک است که بعدها عمادالسلطنه می شود. برای مثال درسفر به عتبات عالیات، یادداشت خوبی درباره تشکیلات عثمانی در ماوراءالنهر دارد که موقعیت اداری و دیوانی آنها را بیان کرده است.

این پژوهشگر افزود: نکته مهمی که باید توجه کنیم این است که خیلی ها این سفرنامه را فاقد ارزش و اعتبار می دانند. از نظر سیاسی این سفرنامه هیچ ارزشی ندارد اما اطلاعات جغرافیایی و جغرافیای تاریخی خوبی را در دسترس قرار می دهد.

تفرشی خاطرنشان کرد: در سفرهای داخلی و شکاریه ها اطلاعات دقیق حیوانات را در سفرنامه ها دارد که اگر روزی بخواهیم درباره جانورشناسی و جانورانی که در زیستگاهی خاص زندگی می کردند اطلاعاتی به دست آوریم، مهم است.

همچنین درحاشیه این برنامه نمایشگاهی از انعکاس اخبار سفر شاه در مطبوعات به نمایش درآمده بود که مورد توجه بازدیدکنندگان واقع شد.