قرارداد 1919 ایران وانگلیس
روز 8 اسفند 1299 سیدضیاءالدین طباطبایی رئیس‌الوزرا طی اعلامیه‌ای رسمی لغو قرارداد 1919 منعقده میان ایران و انگلستان را که در زمان وثوق‌الدوله امضا شده بود و به دلیل واکنش شدید شخصیت‌هایی چون آیت‌الله مدرس، خنثی و غیرقابل اجرا مانده بود، اعلام کرد.
پس از خاتمه جنگ اول جهانی، انگلستان ـ یکی از فاتحین این جنگ ـ قدرت مسلط خارجی در ایران به شمار می‌آمد. زیرا نه تنها نیروهای عثمانی و حامیان آلمانی آنها شکست خورده و از خاورمیانه بیرون رانده شده بودند، بلکه روسیه هم به علت بروز انقلاب بلشویکی دچار آشفتگی و جنگ داخلی بود. بر این اساس انگلیسی‌ها نیروهای خود را تا شمال ایران پیش رانده و از طریق مرزهای جنوبی روسیه به نیروهای مخالف رژیم کمونیستی جدید روسیه کمک می‌کردند. انگلیسی‌ها برای تثبیت نفوذ خود در ایران، در نهم اوت 1919 و در شرایطی که احمدشاه قاجار در آخرین ماههای حکومت خود فاقد هرگونه نفوذ سیاسی در کشور بود و سلسله قاجار در آستانه انقراض قرار داشت، قراردادی با نخست وزیر وقت ایران ـ وثوق الدوله ـ امضاء کردند. به موجب این قرارداد کلیه تشکیلات نظامی ومالی ایران تحت نظارت انگلیسی‌ها قرار می‌گرفت و امتیاز راه‌آهن و راه‌های شوسه ایران نیز به آنها واگذار می‌شد. پس از امضای این قرارداد، بین وثوق الدوله و «سرپرسی کاکس» وزیر مختار انگلیس، که خبر آن محرمانه نگاه داشته شده بود، انگلیسی‌ها منتظر تصویب قرارداد از طرف مجلس ایران نمانده و یک هیأت نظامی به ریاست ژنرال «دیکسون» و یک هیأت مالی به ریاست «آرمیتاژ اسمیت» برای تشکیل سازمان جدید ارتش ایران و اداره امور مالیه کشور به ایران فرستادند.
قرارداد 1919 که ایران را عملاً تحت الحمایه انگلستان قرار می‌داد با مخالفت شدید افکار عمومی مواجه شد و به تصویب مجلس نرسید. چهره هایی چون مرحوم سید حسن مدرس نقش مهمی در افشای ابعاد این معاهده و بسترسازی برای لغو آن ایفا کردند .حتی احمدشاه قاجار نیز تحت تأثیر مخالفت‌های گسترده مردم، حاضر نشد این قرارداد را تایید کند. وثوق الدوله با فشار افکار عمومی در چهارم تیر 1299 استعفا داد و مشیرالدوله ـ جانشین وی ـ قرارداد را لغو وعذر مستشاران انگلیسی را خواست.
وثوق الدوله که بود؟
حسن وثوق ـ وثوق الدوله ـ برادر بزرگ احمد قوام ـ قوام السلطنه ـ 1251ش. در تهران متولد شد. پس از فراگیری تحصیلات مقدماتی و آموختن صرف و نحو عربی و دستور زبان فارسی زبان‌های فرانسه و انگلیسی را آموخت. در دوره اول مجلس شورای ملی (مهر 1285 تاتیر 1287) از تهران به نمایندگی انتخاب شد. در کابینه سپهدار اعظم (محمد ولی‌خان تنکابنی) برای نخستین بار به وزارت دادگستری منصوب شد. در کابینه صمصام السلطنه وزیر خارجه بود و در کابینه مستوفی الممالک وزیر مالیه بود. در 1295 ش. از سوی احمدشاه به رئیس الوزرایی منصوب شد، اما در خرداد سال بعد، از این سمت استعفا کرد. سپس در کابینه عین الدوله وزیر علوم و اوقاف شد. وی مجدداً در تیر 1297 توسط احمدشاه رئیس الوزرا شد واین سمت را تا تیر 1299 حفظ کرد. او سپس راهی اروپا شد اما مصادف با کودتای سوم اسفند رضاخان به تهران آمد. در اروپا برای توفیق کودتای رضاخان رایزنی‌هایی با انگلیسی‌ها داشت. با این وجود پس ازبازگشت به تهران، رضاشاه در یک حرکت عوامفریبانه، مبلغ دویست هزار تومان رشوه دریافتی از انگلستان را در رابطه با قرارداد 1919 از وی بازستاند. وثوق الدوله در اواخر عمر یک بار دیگر به نمایندگی مجلس انتخاب شد. و سپس در دی 1314 ریاست فرهنگستان اول را عهده‌دار گردید. وی که شاعر نیز بود در 5 بهمن 1329، در 78 سالگی در تهران درگذشت و در قم به خاک سپرده شد.
نظرات