فساد مالی و فروپاشی رژیم پهلوی

پیشگفتار

سوءاستفاده از قدرت در جمع مال و ثروت، خصلت شوم و ناپسندی بود که از دربار پهلوی به وابستگان و اطرافیان تا مسئولین ارگان‌های مختلف سرایت کرده بود. نمونه اسناد و مدارکی که از سفارت آمریکا به دست ملت ایران افتاد، نشان می‌دهد که آمریکائی‌ها، کاملاً در جریان فساد گسترده رژیم، قرار داشته‌اند. به عنوان مثال به موارد ذیل توجه کنید:

«علاقه اشرف پهلوی به تجارت و فعالیت‌های بازرگانی که اغلب از مرز «تجاوز از قانون» می‌گذشت، همچنان شدید است. وی هرگز در استفاده از نفوذ کلام خود، در فراهم کردن قراردادهای دولتی برای دوستان و آشنایان که بخواهند «اجرتی بپردازند» تردید نکرده است.»

«گزارشی در اوایل سال‌های دهه 1950 اظهار می‌دارد که شاه فکر می‌کند، اقدامات تجاری اشرف تا زمانی که وی (شاه) نفوذ خود را برای بعضی اقدامات جاری اشرف به کار نگیرد، مانعی ندارد. در مقطعی دیگر، مدیر یکی از بانک‌های ایران به کارمند سفارت گفت که وی بعضی از اقدامات تجاری اشرف را که وی (اشرف) را در موقعیت ناپسندیده‌ای قرار می‌دهد، به نظر شاه رساند. شاه صرفاً مسئله را بی‌اهمیت تلقی کرد.

شهرام فرزند اشرف در بعضی موارد، جای پای مادرش را دنبال می‌کرد. وی به طور وسیع و نامطلوبی در تهران به عنوان معامله‌گر زرنگ، شهرت دارد و حدود بیست شرکت، شامل ترابری، کلوپ‌های شبانه، ساختمانی و تبلیغاتی و... بخش عمده‌ای از دارایی‌های وی را در خود جای داده است.»

شاهزاده شمس خواهر بزرگ شاه، مانند بقیه خاندان سلطنتی منافع معتنابهی در تجارت دارد. شمس سالها وجوهات سرمایه‌گذاری حبیب ثابت (ثابت پاسال) برجسته‌ترین تاجر (بهائی) تهران را فراهم می‌کرد. جدیدترین طرح وی یک شهر نمونه در غرب تهران است. وی در آنجا مشغول بنای یک قصر است. چندین شرکت ساختمانی که وی در آنها منفعت دارد بر روی این طرح کار می‌کنند.

فسادی که در دربار وجود داشت، حقیقتاً ابعاد وحشتناکی به خود گرفته است. برادران و خواهران شاه، به خاطر واسطگی برای عقد قرارداد بین دولت ایران و شرکت‌هایی که گاه خودشان نیز جزء سهامداران عمدة آنها بودند، حق‌العملهای کلانی به چنگ می‌آورند، ولی گرفتاری اصلی در این قضیه، فقط مسئله رشوه‌خواری یا دریافت حق کمیسیون توسط خانواده سلطنتی نبود، بلکه اقدامات آنها الگویی برای تقلید دیگران می‌شد و به صورت منفی درآمده بود که جامعه را در هر سطحی به آلودگی می‌کشاند.

سرانجام فریاد اعتراض ملت مسلمان و شرافتمند ایران، شاه را از خواب خرگوشی بیدار کرد، ولی دیگر خیلی دیر شده بود. شاه با تشکیل دولت جعفر شریف‌امامی، چنین وانمود کرد که در صدد جبران گذشته و مبارزه با فساد است! و در نطقی رادیویی ضمن ابراز به اصطلاح ندامت از عملکردش گفت: «من هم صدای انقلاب شما را شنیدم». اما چه کسی باور می‌کرد؟ مردم با هدایت و رهبری مرجعیت دینی و مجتهدی جامع‌الشرایط و عمیقاً آگاه، شخص شاه و خاندان سلطنتی را منشأ تمام فسادها و تباهی‌ها می‌شناختند. مردم به حق معتقد بودند که ماهیت رژیم، با فساد آمیخته است. انتخاب نخست‌وزیری چون جعفر شریف‌امامی که سرپرستی قمارخانه‌های بزرگ سلطنتی را در مقام عالی‌ترین مسئول بنیاد پهلوی به عهده داشته و در تمام مفاسد مالی بنیاد متهم به نظارت و سرپرستی بود نیز نتوانست طوفان انقلاب مردم ایران را خاموش سازد و مردم واقعاً ماهیت پر از مکر و نیرنگ رژیم را شناخته بودند و انتخاب نخست‌وزیران متعدد در این دوره نیز نتوانست پیروزی ملت ایران را به عقب بیندازد. لذا می‌بینیم که دودمان پهلوی در 22/11/1357 برای همیشه از این کشور برچیده شد.

مبنای ثروت شاه و خانواده‌اش را املاک و مستغلات تشکیل می‌دادند که رضاخان قزاق به زور سرنیزه، دوز و کلک و زورگویی از طریق غصب املاک شخصی یا دهات خالصه به مالکیت دولت درآمد و تعدادی از آنان نیز به صاحبان اولیه‌شان بازگردانده شد. ولی دیری نپایید که محمدرضا پهلوی در اولین فرصت سرکوب جنبش آزادی‌خواهانه و ضداستعماری مردم در سال 1328 ماده واحده‌ای از مجلس گذراند که این املاک را مجدداً به مالکیت وی بازمی‌گرداند. وی برای سرپوش گذاردن روی این قضیه مجدد موقوفه‌ای درست کرد و به اصطلاح املاک را وقف امور خیریه نمود.(1)

در سال 1329 در دوران اوج‌گیری مجدد جنبش ضداستبدادی و ضداستعماری، شاه کوشید تا املاک را بفروشد و به همین منظور بانک عمران را تشکیل داد. ناگفته نماند که سرمایه یک میلیون دلاری بانک از طریق پانصدهزار دلار کمک ترومن، دویست و پنجاه هزار دلار کمک کمپانی فورد و پنجاه هزار دلار پرداخت اداره املاک تأمین گشت. دولت دکتر مصدق این نقشه دربار را خنثی نموده و املاک را مجدداً به دولت منتقل ساخت ولی در همین حال متعهد شد که سالیانه مبلغ 60 میلیون ریال به دربار بپردازد.(2)

با کودتای 28 مرداد ورق عوض شد و همزمان با الغاء بسیاری از دستاوردهای جنبش، املاک نیز مجدداً به شاه تعلق یافت و در این زمان املاک سلطنتی عبارت بود از 1277 ده که تماماً و 706 ده که قسمتی از آن متعلق به شاه بود به اضافه 1975 مرتع و مشاعاً 2281 قطعه مستغلات.(3)

این املاک به طور عمده در استان‌های ساحلی دریای خزر، قسمتی در کرمانشاه و قسمتی نیز در خراسان قرار داشت و درآمد سالیانه آنها 88 میلیون ریال تخمین زده می‌شد. شاه که با یک بار تجربه آموخته بود املاک بزرگ از دست رفتنی هستند و نیز برای اجرای نقشة آمریکایی‌ها در مورد فروش زمین به دهقانان و اشاعه مناسبات سرمایه‌داری در ده، به فروش قسمتی از املاک خود ادامه داد. به قول دکتر ولیان 517 ده به مساحت 200 هکتار به دهقانان – و البته به بهای گزاف – فروخته شد. دهقانان مجبور بودند مجموعاً 120 میلیون تومان به بانک عمران، که مأمور جمع‌آوری اقساط زمین بود بپردازند.(4)

به هر رو، در فروردین ماه 1341 فروش املاک سلطنتی به دهقانان خاتمه یافته اعلام شد. ولی در سال 1345 روزنامه اطلاعات خبر از واگذاری 589 ده و مزرعه از املاک سلطنتی به سازمان اصلاحات ارضی برای فروش و پرداخت بهای آنها به بنیاد پهلوی داد (19 دی 1345) و معلوم شد که اعلام خاتمه فروش املاک سلطنتی، دروغی بیش نبوده است. درباره فروش این املاک دیگر هیچ‌گونه اطلاعی منتشر نشد.

اگر فرض بر این باشد که این 89 ده و مزرعه هم به فروش رسیده‌اند، باز شاه مالک حدود 1000 ده از همان املاک غصب شده رضاخانی است که محمدرضا پهلوی به زور کودتا مجدداً غصب کرده است. ناگفته نماند که برخی از دهات به اصطلاح فروخته شده به دهقانان در واقع به خواهران و برادران شاه داده شده بود. به عنوان مثال حدود 3700 هکتار زمین‌های دشت‌ناز در 20 کیلومتری شمال شرق ساری و به فاصله 18 کیلومتری دریا به عبدالرضا پهلوی واگذار شد.(5)

اراضی وسیعی بین گنبدکاووس و کلاله را علیرضا برادرشاه به زور از مردم گرفته بود. غلامرضا برادر دیگر شاه در ده آرزوقلعه، زمینی می‌خرد و سپس آب را روی اراضی دیگر می‌بندد و صاحبان آنها را به واگذاری اراضی خود وامی‌دارد.

غلامرضا همچنین، «آرزو» و «بگورد» سیرجان را صاحب شد. منطقه وسیعی در آذربایجان شرقی شکارگاه سلطنتی اعلام می‌شود و ساکنان دهات آن منطقه از جمله گل‌خرج، می‌کرد، شاه مار، کلیه داغی، مرکن، سیاباز، شجاع‌باز که بیش از ده هزار نفر بودند از آنجا رانده می‌شوند.(6)

منبع دیگر ثروت شاه و خانواده‌اش خزانه دولتی است. به نظر شاه درآمدهای شرکت نفت، خزانه بانک ملی و غیره همه ملک شخصی اوست و به راستی هم او هر چقدر بخواهد از آنها می‌گیرد و به هر کس که خواست بذل و بخشش می‌‌کند. چندین سال پیش به علت تضادهای درونی هیأت حاکمه اسنادی فاش شد که مجله (نیشن) در تاریخ 12 آوریل 1965 آن را مبنای مقاله‌ای تحت عنوان «راز بیلیون دلار» قرار داد. در زیر برخی از دریافت‌ها و پرداخت‌هایی را که از حساب شماره 20-214895 بنیاد پهلوی در اتحادیه بانک سوئیس، ژنو استخراج شده‌اند، و در مقاله فوق‌الذکر با ذکر تاریخ صدور چک و زمان واریز شده به حساب قید گشته‌اند، می‌آوریم. دریافت‌های بنیاد پهلوی از: شرکت ملی نفت ایران 20 میلیون دلار، سازمان برنامه 10 میلیون دلار، وزارت دارایی 25 میلیون دلار، محمدرضا پهلوی 55 میلیون دلار، اشرف پهلوی 6 میلیون دلار، دیگر پهلوی‌ها 15 میلیون دلار.

ناگفته نماند که این مقادیر تنها طی دو سال و اندی (1960 تا 1963) و فقط به یک شماره حساب بنیاد پهلوی واریز و از آن برداشته شده‌اند.(7)

طی سال‌های پس از کودتای 28 مرداد و به ویژه پس از افزایش درآمد نفت مبالغ کلانی به حساب‌های بنیاد پهلوی سرازیر شده و در اختیار شاه و بستگان به رژیم پهلوی قرار گرفته است.(8)

ولی سوءاستفاده‌های درباریان از خزانه ملی تنها به این قبیل دریافت‌ها محدود نمی‌شود. برای مثال فرح پهلوی تحت عنوان «کارهای عام‌المنفعه» بودجه خاصی از محل درآمدهای نفت در اختیار داشت، کارهایی که وظیفه دولت است و بودجه دولت که باید توسط سازمان‌های دولتی هزینه شود، به نام فرح پهلوی هزینه می‌شود.(9)

اعضای خاندان پهلوی در شرکت‌های متعددی سهیم بودند و فقط نام آنها در فهرست سهامداران و یا اعضای هیأت مدیره این شرکت‌ها امتیازات فراوانی داشت.

مصون بودن از تعقیب قضایی تنها امتیازی نیست که درباریان و شرکت‌هایشان از آن برخوردارند. اینگونه شرکت‌ها به ندرت مالیات می‌پردازند. بنیاد پهلوی و سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی فرح و ولیعهد که اصولاً بنا به قانون مصوبه مجلسین شاه از پرداخت مالیات معاف هستند، اینگونه شرکت‌ها از وام و اعتبارات ارزان دولتی استفاده می‌کنند. به عنوان نمونه تأسیسات کیش که بنا به گفته منصف، مدیرعامل شرکت عمران کیش و فرماندار آن جزیره با وام دولتی ساخته شده است، در اختیار نزدیکان شاه قرار داشت.(10)

شهرام پهلوی‌نیا که نمایندگی یک شرکت سازنده دستگاه‌های حساب و الکترونیکی را دارد، با سوءاستفاده از قدرت خود و مادرش تعداد زیادی از این دستگاه‌ها را به مؤسسات دولتی تحمیل می‌نماید و تنها از قبل این معاملات در عرض چند سال 50 میلیون دلار حق‌العمل به جیب می‌زند.(11)

منبع دیگر ثروت سرسام‌آور خاندان پهلوی رشوه‌های کلانی بود که می‌گرفتند. شاه در هر معامله اسلحه حق حساب می‌گرفت. او فقط در یک معامله 15 میلیاردی با شرکت‌های اسلحه‌سازی آمریکا 5/3 میلیارد دلار رشوه گرفته است. دیگر درباریان هم از نعمت حق‌العمل معاملات اسلحه بی‌بهره نمی‌مانند. در کمیسیون سنای آمریکا فاش شد که شهرام پهلوی‌نیا در ازای کارسازی برای شرکت «نورتروپ» چند میلیون دلار وام گرفته است و نیز فاش شد که شرکت «تکسترن» مبلغ 9/2 میلیون دلار به ارتشبد خاتمی داماد شاه رشوه داده است. ناگفته نگذاریم که دریافت رشوه فقط به معاملات اسلحه محدود نمی‌شود. در هر سفارش بزرگ دولت به خارج، حالا از خرید گندم تا شکر و... پای درباریان و اخذ رشوه مطرح می‌باشد. شایع است که در معامله معروف خرید 150 هزار تن شکر به قیمت هر تن هزار دلار که پای معاونان وزارت بازرگانی را به دادگاه کشید، اشرف از قرار هر تن حدود 200 دلار حق‌العمل گرفت.(12)

منبع پردرآمد دیگر درباریان قاچاق و معاملات مواد مخدر است. هر چند که در این مورد نیز اطلاع زیادی در دست نیست، لیکن آنچه هست برای دیدن ابعاد مسئله کافی است. در 17 نوامبر سال 1961 اشرف پهلوی در فرودگاه «سکوان ترن» ژنو، با چمدانی پر از مواد مخدر (هروئین) به دام می‌افتد، که در اینجا محمدرضا، وارد قضیه شده، خواهر خود را از معرکه نجات می‌دهد.(13)

همین قضیه برای شخصی به نام هوشنگ دولو، رئیس دفتر شاه اتفاق افتاد و وی نیز در سپتامبر 1971 با مقادیر زیادی مواد مخدر توسط پلیس سوئیس شناسایی گردید. در همین زمان شاه نیز در «سن موریتس» سوئیس حضور داشته و علی‌رغم درخواست مقامات سوئیس، هوشنگ دولو، همراه با شاه از این کشور خارج می‌شود. تنها شخصی به نام قریشی دستگیر می‌شود که ایشان هم با 750 هزار دلار وجه‌الضمان آزاد می‌گردد.(14)

درباریان در کشت تریاک به طور وسیعی دست داشتند فی‌المثل دهها هکتار اراضی از سوی شاپور محمودرضا به زیر کشت خشخاش رفته بود و هر سال خروارها محصول آن به بازار می‌رفت.(15)

بنا به آمار سازمان جهانی بهداشت در سال 1970 از 18454 کیلو مواد مخدره‌ای که در ایران توقیف شده بود تنها 329 کیلو را نابود کرده و 152 کیلو را به طور قانونی فروخته بودند، بقیه که شامل 17973 کیلو می‌شد، ناپدید گشت.(16)

از این منابع درآمد بود که شاه و خانواده‌اش زندگی تجملی و عیاشی‌های خود را تأمین می‌کردند. از همین منابع است که اشرف می‌توانست در هفته اول فروردین 1353 در یک قمارخانه در شهر «کان» تنها در یک شب 15 میلیون فرانک فرانسه ببازد.(17)

با همین منابع درآمد بود که شاه و خانواده‌اش بزرگ‌ترین و نیرومندترین گروه سرمایه‌داری خصوصی را در ایران به وجود آورده بودند.

در ادامه برای نمونه، فهرستی از داراییها و اموال خاندان پهلوی را جهت بهتر شناختن عمق قضایا می‌آوریم:

 

بانکها، شرکت‌های بیمه و مؤسسات سرمایه‌گذاری وابسته به خاندان پهلوی

1. بانک عمران: سرمایه 4 میلیارد ریال، دارایی 110112 میلیون ریال (اسفند 56) بنیاد پهلوی کلیه سهام.

2. بانک ایرانشهر: سرمایه 3 میلیارد ریال، دارایی 26747 میلیون ریال (اسفند 55) بنیاد پهلوی 30% سهام.

3. بانک داریوش: سرمایه 5 میلیارد ریال، دارایی 24146 میلیون ریال (اسفند 56) بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

4. بانک توسعه و سرمایه‌گذاری ایران: سرمایه 3040 میلیون ریال، دارایی 21642 میلیون ریال (اسفند 55) بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

5. بانک اعتبارات ایران: سرمایه 2 میلیارد ریال، دارایی 123458 مییون ریال، شفیق‌ها (فرزندان اشرف) سهامدار عمده.

6. بیمه ملی ایران: سرمایه 150 میلیون ریال بنیاد پهلوی کلیه سهام.

7. شرکت عمران ترنیوال ایران: بنیاد پهلوی و سه شرکت خارجی سهامداران.

8. شرکت سرمایه‌گذاری عمران: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

9. شرکت ایرانشهر فینانس: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

10. شرکت آریالیسینگ: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

11. بانک صنعتی شهریار: سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی جزو سهامداران.

12. شرکت بین‌المللی توسعه و عمران: سرمایه 70 میلیون ریال بنیاد اشرف پهلوی و دو شرکت خارجی سهامداران.

13. شرکت خدمات بیمه‌ای خاورمیانه: بنیاد اشرف پهلوی کلیه سهام.

14. مرکز بین‌المللی پروژه‌های ایران بروزا پهلوی (زن احمدرضا) و یک شرکت آلمانی کلیه سهام.

15. شرکت پس‌انداز وام مسکن کوروش: بنیاد پهلوی و خیریه فرح پهلوی جزو سهامداران.

16. شرکت وام پس‌اندازان اکباتان: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

17. شرکت عمران فینانسیه: مرکز در ژنو برای سرمایه‌گذاری در خارج از کشور بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

18. فرست ویسکانسیس کوریورپش: بنیاد پهلوی 5% سهام.

 

صنایع فلزی

1. شرکت جنرال موتورز ایران: سرمایه 900 میلیون ریال، بنیاد پهلوی اکثریت سهام

2. شرکت جیپ: سرمایه 600 میلیون ریال بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

3. شرکت هپگو: مونتاژ ماشین‌های راه‌سازی و دیگر خودروهای سنگین، سرمایه 700 میلیون ریال، بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

4. شرکت تولید شاسی و بدنه اتومبیل در ایران: سرمایه 600 میلیون ریال بنیاد پهلوی و شرکت آلمانی تیسن کلیه سهام.

5. شرکت پیشتازان: مونتاژ موتورسیکلت و دوچرخه، شهناز پهلوی با مشارکت شرکت هوندای ژاپن، کلیه سهام.

6. شرکت تولیدی تیزرو: شهناز پهلوی با مشارکت شرکت هوندای ژاپن، کلیه سهام.

7. شرکت پرشیال متال فورنر: تولید پروفیل فلزی و جراثقال سقفی سرمایه 108 میلیون ریال، پهلبدها سهامدار عمده.

8. گروه کارخانه‌های نورد آلومینیوم: عبدالرضا پهلوی سهامدار عمده.

9. شرکت ایران – جان دیر: مونتاژ تراکتور، سرمایه اولیه 700 میلیون ریال عبدالرضا پهلوی سهامدار عمده.

10. شرکت کارخانجات نورد و پروفیل ساوه: منیژه پهلوی (همسر غلامرضا) سهامدار عمده

11. شرکت بورد و لوله اهواز: سازمان شاهنشاهی و خدمات بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

12. شرکت صنعتی ایرتراکستون: ساختن جرثقیل، اهرم و غیره، بنیاد پهلوی جزو سهامداران

13. شرکت ابرفو: قالب‌سازی و ریخته‌گری، بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

14. شرکت داک تیران: تولید لوله‌های چدنی بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

15. شرکت آلوم پارس: تولید وسایل آلومینیومی، شمس پهلوی جزو سهامداران.

 

صنایع متفرقه

1. شرکت بریجستون ایران: سرمایه 185 میلیون ریال، محمودرضا پهلوی با مشارکت دو شرکت ژاپنی سهامدار عمده.

2. شرکت تولیدی کیان‌تایر: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

3. شرکت زگالش: ساخت آند، کاتدوالکترولو، بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

4. شرکت تارابگین: ساخت انواع عایق‌های حرارتی و صوتی، بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

5. شرکت کارخانه‌های مداد ایران، موقوفه آرامگاه پهلوی کلیه سهام.

6. شرکت لادال: تولید مواد شیمیایی، بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

7. گروه صنایع کاغذ پارس: سازمان شاهنشاهی خدمات سهامدار عمده.

8. شرکت حریر پارس: سازمان شاهنشاهی خدمات سهامدار عمده.

9. شرکت داروپخش: سرمایه 120 میلیون ریال، داروسازی، سازمان شاهنشاهی خدمات کلیه سهام.

10. شرکت تولیدی و صنعتی آبگینه: تولید شیشه جام با مشارکت شرکت گلاوریل بلژیک، خیریه فرح پهلوی جزو سهامداران.

11. شرکت شل شیمیایی ایران: تولید مواد شیمیایی و سموم دفع آفات نباتی با مشارکت شرکت شل – هلند، شهرام پهلوی‌نیا سهامدار عمده.

 

صنایع نساجی

1. شرکت شه‌باف: سرمایه 480 میلیون ریال، محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

2. شرکت ایران پوپلین: سرمایه 200 میلیون ریال، محمودرضا پهلوی جزو سهامداران.

3. ریسندگی و بافندگی آذر اصفهان: شهرام پهلوی‌نیا جزو سهامداران.

4. شرکت ریسندگی و بافندگی کرج: غلامرضا پهلوی و خانواده، اکثریت سهام.

 

صنایع ساختمانی

1. شرکت سیمان فارس و خوزستان: سرمایه هفت میلیارد ریال، بنیاد پهلوی، اکثریت سهام.

2. شرکت سیمان آبیک قزوین: بنیاد پهلوی، اکثریت سهام.

3. شرکت سیمان تهران: بنیاد پهلوی، سهامدار عمده.

4. شرکت صنایع سیمان غرب: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

5. شرکت پارسوئد: ایجاد قطعات پیش‌ساخته ساختمانی، سازمان شاهنشاهی خدمات جزو سهامداران.

6. شرکت آجر جنوب: محمودرضا پهلوی، اکثریت سهامداران.

7. شرکت گچ تهران: بنیاد پهلوی و شهرام پهلوی‌نیا، جزو سهامداران.

8. شرکت ایرانیت: بنیاد پهلوی، جزو سهامداران.

9. شرکت پلاست ایران: تولید لوازم ساختمانی، بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

11. شرکت آهک چالوس: مهدی بوشهری (شوهر اشرف) جزو سهامداران.

 

معادن

1. شرکت معدنی سنگواره: بنیاد پهلوی، 40% سهام.

2. شرکت آبسنگ: خیریه فرح جزو سهامداران.

3. شرکت فیروزه مشهد: محمودرضا پهلوی، اکثریت سهام.

4. شرکت صنعتی شهوند: محمودرضا پهلوی، سهامدار عمده.

5. شرکت معدنی دونا: محمودرضا پهلوی، سهامدار عمده.

6. شرکت معدنی ایران و رومانی: محمودرضا پهلوی، جزو سهامداران.

7. شرکت دونا سنگ: بنیاد پهلوی و محمودرضا پهلوی جزو سهامداران عمده.

8. شرکت معادن نورکان: محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

 

شرکت‌های ساختمانی

1. سازمان نوسازی و عمرانی ارضی غرب تهران: بنیاد پهلوی، کلیه سهام.

2. سازمان عمران کیش با سرمایه‌گذاری حدود 200 میلیون دلار، بنیاد پهلوی کلیه سهام.

3. شرکت عمران و آپارتمان‌سازی خوردین، بنیاد پهلوی کلیه سهام.

4. شرکت ساختمانی عمران تکلار: بنیاد پهلوی و دو شرکت یونانی و دانمارکی، کلیه سهام.

5. شرکت عمرانی و شهرسازی شمیران‌نو: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

6. شرکت ساختمانی فرانکور ایرانین: بنیاد پهلوی کلیه سهام.

7. شرکت ساختمانی آربیتا: بنیاد پهلوی کلیه سهام.

8. شرکت مونتکس ایران: بنیاد پهلوی و یک شرکت آلمانی کلیه سهام.

9. شرکت آتی‌ساز: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

10. شرکت خانه‌سازی اسکان ایران: بنیاد پهلوی و شرکت آمریکایی رینولدز کوشتراکشن کلیه سهام.

11. شرکت لتمال کن: بنیاد پهلوی، اکثریت سهام.

12. شرکت نوکار: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

13. شرکت ساختمانی گلزار: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

14. شرکت ساختمانی کلبه: محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

15. شرکت م. ج. م: محمودرضا پهلوی اکثریت سهام.

16. شرکت عمران ملک‌شهر (ساختمان یک شهرک در نزدیکی اصفهان): محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

17. شرکت خانه‌سازی و توسعه تهران بزرگ: محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

18. شرکت شهرسازی و ساختمانی فرح‌آباد: محمودرضا پهلوی اکثریت سهام.

19. شرکت فشیران: کیوان پهلوی‌نیا، پسر فاطمه پهلوی اکثریت سهام.

20. گروه مهندسی مشاور لوترک: کیوان پهلوی‌نیا اکثریت سهام.

21. شرکت سهامی مهندسی و نوسازی ایران مونیر: شهرام پهلوی‌نیا با مشارکت یک گروه فرانسوی، کلیه سهام.

22. شرکت کایدسمیت اینترنشنال: شهرام پهلوی‌نیا با مشارکت یک گروه خارجی، کلیه سهام.

23. شرکت خانه‌سازی الهیه: شهرام پهلوی‌نیا اکثریت سهام.

24. شرکت مهندسی و ساختمانی ایران نیهون: شهرام پهلوی‌نیا به اضافه یک گروه شرکت‌های ژاپنی، کلیه سهام.

25. شرکت مهستان: بنیاد اشرف پهلوی کلیه سهام.

26. شرکت گسترش شمال شهیاد: سرمایه 1000 میلیون ریال، اشرف پهلوی کلیه سهام.

27. شرکت سازانکو: بنیاد اشرف پهلوی و یک شرکت خارجی کلیه سهام.

28. شرکت ث. ژ. آ: مهدی بوشهری و یک گروه خارجی، کلیه سهام.

29. شرکت عمرانی شهر صنعتی ساوه: شهباز پهلبد پسر شمس پهلوی اکثریت سهام.

30. شرکت فیاتک: شهر آزاد پهلبد، دختر شمس و یک شرکت ایتالیایی اکثریت سهام.

31. شرکت آناهیتا: شهباز پهلبد کلیه سهام.

32. شرکت ایران موبیل هرمز: شهباز پهلبد پسر شمس اکثریت سهام.

33. شرکت ساختمانی فرامین: شهباز پهلبد اکثریت سهام.

34. شرکت شهر صنعتی کورش: شهباز پهلبد اکثریت سهام.

35. شرکت کورش بنا: شهباز پهلبد جزو سهامداران.

36. شرکت ساختمانی و مهندسی مهرشهر: شهباز و پهلبد اکثریت سهام.

37. شرکت ایراسر: شهباز پهلبد اکثریت سهام.

38. شرکت سازگان: شهباز پهلبد اکثریت سهام.

39. شرکت ایرا – اسبی کاپاک: پهلبدها و یک شرکت فرانسوی کلیه سهام.

40. شرکت ساختمانی خطوط لوله ایران: پهلبدها یک سهم.

41. شرکت سامان ایران: شهرام پهلوی‌نیا جزو سهامداران.

42. شرکت شیشان: غلامرضا پهلوی 40% سهام.

43. شرکت اینداستریال هومز اینترنشنال: غلامرضا و منیژه پهلوی کلیه سهام.

44. شرکت سودنک ایران: شفیق‌ها سهامدار عمده.

صنایع غذایی به واحدهای کشاورزی و دامداری

1. شرکت تولیدی قند کرج: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

2. شرکت قند پارس: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

3. شرکت قند مرودشت: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

4. شرکت تولیدی کارخانه قند و تصفیه شکر اهواز: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

5. شرکت قند دزفول: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

6. شرکت قند فسا: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

8. شرکت قند کرمانشاه: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

9. شرکت قند لرستان: بنیاد پهلوی اکثریت سهام.

10. شرکت زرنوش: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

11. شرکت کشت و صنعت جیرفت: بنیاد پهلوی 20% سهام.

12. شرکت ایران شل – کات: بنیاد پهلوی 10% سهام.

13. شرکت دامداری و کشاورزی ایران اسکاتیش: بنیاد پهلوی و شمس پهلوی اکثریت سهام.

14. شرکت تولید و بسته‌بندی گوشت زیاران: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

15. شرکت تولیدی وردا: کارخانجات سرکه‌سازی و تولید مواد غذایی، نیلوفر پهلوی‌نیا دختر حمیدرضا سهامدار عمده.

16. شرکت کشت و صنعت شهبازان: محمودرضا پهلوی اکثریت سهام.

17. شرکت کشاورزی کیان‌شهر: محمودرضا پهلوی اکثریت سهام.

18. شرکت کشاورزی و دامپروری ایران: محمودرضا پهلوی اکثریت سهام.

19. شرکت کشت و صنعت و مجتمع گوشت فتک خشکه رود: محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

20. شرکت صنایع کشاورزی گل‌تپه: محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

21. شرکت عمران روستای ایران: شهرام پهلوی‌نیا، سهامدار عمده.

22. کارخانه کشمش تاکستان: بنیاد پهلوی کلیه سهام.

23. شرکت تولید عمران دشت: تولید خوراک دام و طیور و تولید الکل، بنیاد پهلوی اکثر سهام.

24. شرکت کشاورزی و آبیاری نیولا: کیوان پهلوی‌نیا اکثریت سهام.

25. شرکت صنایع روغن‌نباتی، شکوفه آریا: بنیاد پهلوی و فاطمه پهلوی اکثریت سهام.

26. شرکت کی دشت: شهناز پهلوی و شوهرش خسرو جهانبانی اکثریت سهام.

27. شرکت جهان‌مورا: شهناز پهلوی و شوهرش خسرو جهانبانی اکثریت سهم.

28. شرکت تولید ابریشم ایران: شهرام پهلوی‌نیا و یک گروه ژاپنی کلیه سهام.

29. مجتمع دامپروری و شیر پاستوریزه شهفر: شهرام پهلوی‌نیا جزو سهامداران.

30. شرکت گله: ایجاد واحدهای کشت و صنعت، اشرف پهلوی کلیه سهام.

31. شرکت بذر پیشرو: عبدالرضا پهلوی سهامدار عمده.

32. سازمان کشاورزی دشت‌ناز: عبدالرضا پهلوی‌نیا کلیه سهام.

33. شرکت شهیرین: احمدرضا و روزا پهلوی کلیه سهام.

34. شرکت تهران یوزه: واردات گوشت و غلات احمدرضا و روزا پهلوی اکثریت سهام.

35. سازمان کشاورزی علی پهلوی، علی پهلوی پسر علیرضا کلیه سهام و...

 

شرکت‌های بازرگانی

1. شرکت بهداشتی عمران: واردات مواد دارویی و لوازم آرایش بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

2. شرکت ماشین‌آلات عمرانی: واردات ماشین‌آلات راه‌سازی و ساختمانی محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

3. شرکت سولرز ایران: واردات و حق‌العمل‌کاری مهدی بوشهری اکثریت سهام.

4. شرکت آپریل موزیک: پخش نوار و صفحه مهدی بوشهری اکثریت سهام.

5. شرکت تولیدی و بازرگانی مهرآفرین: واردات و نمایندگی شهباز پهلبد اکثریت سهام.

6. شرکت توسعه تجارت شهاوران: احمدرضا پهلوی، سهامدار عمده.

7. شرکت بی. اند. اف،‌ واردات و نمایندگی: بهمن پهلوی پسر غلامرضا، اکثریت سهام.

 

شرکت‌های خدماتی

1. شرکت ان. سی. آر. ایران: پخش لوازم الکترونیکی در ایران، بنیاد پهلوی 28% با مشارکت نشنال کش رجیتر آمریکا.

2. شرکت حفاری سد ایران و عملیات حفاری و تعمیر چاه‌های نفت و گاز بنیاد پهلوی با مشارکت سد کوانیک.

3. شرکت خدمات دریایی ایران: بنیاد پهلوی کلیه سهام.

4. بنگاه بخت‌آزمایی ملی: سازمان شاهنشاهی خدمات کلیه سهام.

5. شرکت فوتبال ایران: بنیاد پهلوی، سهامدار عمده (تیم پرسپولیس).

6. شرکت تدارکات و خدمات دریایی باسکو: محمودرضا پهلوی سهامدار عمده.

7. شرکت سی. آر. سی: فاطمه پهلوی سهامدار عمده (ساختمان بولینگ).

8. شرکت خدمات هواپیمایی ژاپن: شهرام پهلوی‌نیا سهامدار عمده.

9. شرکت هواپیمایی ارتاکسی: شفیق اکثریت سهام.

10. شرکت هواپیمایی خدمات ویژه: شفیق‌ها جزو سهامداران.

11. انجمن قایقرانی بادبانی: شهریار شفیق.

12. شرکت خدمات سینمایی و فیلمبرداری: مهدی بوشهری اکثریت سهام.

13. شرکت آبهای معدنی دماوند: مهدی بوشهری و یک شرکت فرانسوی.

14. کانون ورزشی مهر: مهرداد پهلبد شوهر شمس.

15. کلوپ ورزشی دریاکنار: غلامرضا پهلوی و بنیاد پهلوی کلیه سهام.

16. شرکت مزون و دکور: سیمین‌دخت آتابای (نوه رضاشاه) کلیه سهام.

17. شرکت ایران شکار: کامران آتابای.

18. شرکت جهانگردی ایران و ژاپن: بنیاد پهلوی جزو سهامداران.

19. شرکت ایران ساسو (کامیون برنارد) مقاطعه‌کاری و اداره اموال شفیق‌ها جزو سهامداران.

20. شرکت لیزینگ ایران: عملیات لیزینگ شفیق‌ها جزو سهامداران.

21. شرکت سافریدان: معاملات رهن، شفیق‌ها جزو سهامداران.

22. سافریناس: شفیق‌ها جزو سهامداران.

23. شرکت هتل‌های لوکس ایران: بنیاد پهلوی کلیه سهام.

24. سازمان عمرانی و توریستی نمک‌آبرود: بنیاد پهلوی سهامدار عمده.

25. شرکت هتل‌های ایران: بنیاد پهلوی 50% سهام.

هتل‌هایی که بنیاد پهلوی با کلیه سهام آنها را در دست داشت و یا در سهام آنها سهیم بود،‌ از جمله عبارتند از: هتل‌های بابلسر، ونک، رامسر، آریا، شرایتون، کوروش، چالوس، داریوش، گامرون، هتل پرسپولیس، هایت خزر، هایت مشهد، هیلتون تهران، تخت‌سر آبعلی، شاهی، بوعلی همدان و...(18)

نتیجه‌گیری

پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 عوامل و دلایل گوناگونی داشت و کارشناسان بسیاری در داخل و خارج کشور در این زمینه قلم‌فرسایی کرده‌اند. برخی از این کارشناسان معتقدند فساد مالی خاندان پهلوی یکی از دلایل انقلاب ایران می‌باشد. ما نیز در این مقاله سعی کردیم با توجه به اسناد موجود گاهی کوتاه و مجمل به پرونده مفاسد و دارایی‌های رژیم پهلوی بیندازیم که در سرنگونی آن بی‌تأثیر نبوده است. اشرف پهلوی که در فرانسه لقب پلنگ سیاه به او داده‌اند، یکی از فاسدترین اشخاص این خاندان بود که حتی در دوران حکومت ملی مصدق نیز به خاطر همین مفاسد به خارج از کشور تبعید شد و پس از کودتای 28 مرداد به ایران بازگشت و تا پیروزی انقلاب اسلامی به غارت و چپاول ثروت‌های این کشور ادامه داد. در بسیاری از معاملات و پروژه‌های بزرگ اقتصادی رد پای یکی از درباریان پیداست. در رأس آنان برادران و خواهران محمدرضا، برادرزاده‌ها و خواهرزاده‌های او حضور داشتند که این مفاسد از چشم تیزبین مردم ایران دور نمی‌ماند و با افشاگری روحانیون و به ویژه حضرت امام خمینی که رهبری انقلاب را بر عهده داشتند و دیگر گروه‌های مبارز و انقلابی توانستند سرانجام سرچشمه و منشأ فساد را از این کشور بیرون برانند و نظام جمهوری اسلامی را جایگزین نظام شاهنشاهی کنند.(19)

 

پی‌نوشت‌ها:

1. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 3051.

2. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

3. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

4. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

5. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

6. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1/3050.

7. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

8. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 3264.

9. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 19، عبدالمجید مجیدی.

10. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 2/3050.

11. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

12. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

13. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 4010، اشرف پهلوی.

14. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 737، امیرهوشنگ دولو قاجار.

15. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 638. محمودرضا پهلوی.

16. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

17. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1002، اشرف پهلوی.

18. آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی، کد 1773.

19. اسناد ضمیمه مقاله از آرشیو مرکز اسناد انقلاب اسلامی کد 12168 تهیه شده است.

مجله الکترونیکی «دوران» شماره 59 مهرماه 1389