بنیاد پهلوی

بنیاد پهلوی  از جمله بنیادهای مهمّ اقتصادی ، فرهنگی وابسته به دربار پهلوی بود. پس از آنکه رضاشاه پهلوی ناچار به استعفا شد و از ایران تبعید گردید، موج اعتراض و نارضایتی علیه روشهای غاصبانة وی و فریاد دادخواهی برای بازپس گرفتن اموال و املاکی که در زمان او تصاحب شده بود، پدیدار شد و به مجلس و مطبوعات کشید . محمدرضا پهلوی در نخستین اقدامات خود برای جلوگیری از اوج گرفتن اعتراضات ، و احتمالاً به توصیة محمدعلی فروغی ، در جلسة سی ام شهریور تمام املاک ، مستغلات و کارخانجاتی را که از طریق پدرش به نام وی شده بود، به دولت واگذار کرد تا در عمران و آبادانی کشور و امورخیریه صرف شود و اگر کسانی باشند که نسبت به املاک ، ادعای غبنی داشته باشند، پس از رسیدگی به شکایت آنها از محل همین املاک رفع ادّعا بشود . امّا بعد از گذشت 7 سال ، دولت لایحه ای به مجلس فرستاد که براساس آن بسیاری از آن املاک و مستغلات به مالکیت محمدرضا پهلوی بازمی گشت . این لایحه در 20 تیر 1328 در یک مادّة واحده به این ترتیب تصویب شد که اموال مزبور به نام «موقوفة خاندان پهلوی » نامیده و عواید ناشی از این داراییها صرف امور خیریه شود. محمدرضا پهلوی دستور تأسیس «سازمان املاک و مستغلات پهلوی » را جهت ادارة داراییهای مذکور صادر کرد . در 1337 ش به فرمان وی «بنیاد پهلوی » تأسیس شد و بخشی از مایملک شاه از مهمانخانه ها، سهام کارخانه ها، شرکتها و بانکها در اختیار این بنیاد قرار گرفت . این بنیاد جایگزین «سازمان املاک و مستغلات پهلوی » شد و در مهر 1340، شاه فرمان وقف دارایی بنیاد پهلوی به امور خیریه را صادر کرد. علاوه بر اینها، مبالغ هنگفتی از درآمد نفت ، به صورت اعتبارات بانکی ، در اختیار بنیاد پهلوی قرار گرفت . گرچه اهداف این بنیاد، خیرخواهانه و در جهت توسعة آموزش و پرورش ، اعطای بورس تحصیلی و از این قبیل مطرح می شد ، این بنیاد با داشتن 207 مؤسسة اقتصادی از قبیل شرکتهای ساختمانی ، معدنی ، کشاورزی ، بیمه و بانک و هتلها و کازینوها (قمارخانه ها) و کاباره ها و مراکز فساد، سلامت نظام اقتصادی را برهم می زد و زمینة انحطاط اجتماعی و اخلاقی را به وجود می آورد .

محمّدرضا پهلوی ، در آخرین ماههای سلطنتش ، همزمان با اوج گیری انقلاب اسلامی ، کلیة املاک اختصاصی خود را به بنیاد پهلوی انتقال داد. پس از پیروزی انقلاب ، این بنیاد، به «بنیاد علوی » تغییر نام یافت و سرپرست آن در اسفند 1357 از سوی نخست وزیر دولت موقت ، منصوب شد. با تصویب قانون ملی شدن بانکها و شرکتهای بیمه و بازرگانی در خرداد 1358، سهام بنیاد پهلوی در بانکها و شرکتهای ملی شده به تملک دولت درآمد. بعد از تأسیس «بنیاد مستضعفان » و ایجاد سازمانهای تخصصی آن ، بخشهای مختلف بنیاد علوی ، مانند کارخانه ها و هتلها به سازمانهای تابعة بنیاد مزبور انتقال یافت و فقط املاک بنیاد پهلوی همچنان در اختیار بنیاد علوی ماند. سپس طبق حکم دادگاههای ویژة اصل 49 قانون اساسی ، در بهمن 1374، کلیة اموال و املاک بنیاد علوی به مالکیت «بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی» درآمد و این حکم به سازمان ثبت اسناد و املاک ابلاغ شد. از آن تاریخ ، بنیاد علوی تنها با نام حقوقیِ «بنیاد علوی » باقی ماند و شرکت خدمات مهندسی و شهرسازی علوی ، از شرکتهای تابعة بنیاد مستضعفان ، با همکاری کارکنان بنیاد علوی ، تصدی فروش آن املاک را به وکالت از سوی بنیاد مستضعفان برعهده گرفت . کار این شرکت ، واگذاری عرصة املاک ، با شرایط سهل ، به کسانی است که مالک اعیانی آنها هستند