آیت الله کاشانی در زندان متفقین به روایت یک سند

بعد از انقلاب 1920 عراق و فتوای علمای مجاهد از جمله آیت الله کاشانی علیه استعمار انگلیس،​ کارگزاران برتیانیا در واکنش به این اقدام، از همه ابزار و امکانات برای برخورد با آیت الله کاشانی استفاده کردند. گزارشی که در پی می آید سندی از دوران حبس وی در زندان متفقین است.
متن سند:

سند شماره 1/24
گزارش دکتر مبصر درباره وضع آیت الله کاشانی در بازداشتگاه انگلیسیها در کرمانشاه،به ضمیمه دو گزارش پزشکی از طرف پزشک نیروهای متفقین و رئیس بهداری کرمانشاه در خصوص وضع مزاجی ایشان
بتاریخ 1/2/1324
پیوست دارد
محرمانه
نخست وزیر
مقام نخست وزیری
پاسخ امریه شماره 6278 مورخ 12/12/23 مراتب زیر را بعرض مبارک می رساند.
1- بطوریکه پس از مراجعت از کرمانشاهان جریان امر بطور تفصیل حضورا گزارش عرض شد آقای سید ابو القاسم کاشانی را مقامات‏ انگلیسی از اراک به کرمانشاهان انتقال داده و مشار الیه فعلا در اردوگاه ارتش انگلیس در کرمانشاهان بازداشت می باشد.

2- نظر باینکه در اردوگاه مذکور سابقا بازداشتگاهی موجود نبوده است مقامات مذکور محل مناسبی را برای این منظور تخصیص‏ داده و دو اطاق و یک حمام دوش و سایر لوازم مربوطه برای آقای سید ابو القاسم کاشانی در آنجا بنا نموده‏ اند که اطراف آن طبق‏ مقررات مربوطه نظامی سیم خاردار نصب شده و از طرف پاسداران نظامی انگلیسی حفاظت و مراقبت می شود.

3- نظر باینکه آقای سید ابوالقاسم کاشانی در بازداشتگاه تنها بسر می برد و از این جهت ناراحتی‏ هایی احساس می نمود در نتیجه مذاکره با مقامات متفقین تراضی حاصل شد که یکی از فرزندان ایشان در خدمت پدر باشد.البته مقررات بازداشت که مخصوصا مربوط به‏ بخروج از محوطه بازداشتگاه است درباره او هم رعایت می شود و فعلا آقای ابو المعالی یکی از فرزندان آقای کاشانی که در حدود 18 سال دارند بمیل خود و با موافقت مقامات مذکور در خدمت آقای سید ابو القاسم کاشانی است.

4- مقامات انگلیسی جیره خاصی برای آقای سید ابو القاسم کاشانی معین ننموده و اظهار می دارند آنچه را مایل باشد و نزد نیروی‏ متفقین یافت شود در اختیار ایشان گذارده خواهد شد ولی آقای ابو القاسم کاشانی از دریافت جیره تاکنون امتناع ورزیده‏ اند و شخصا متحمل مخارج معاش خود در بازداشتگاه می باشند علت امر که از ایشان استیضاح شد چنین جواب دادند که«من جیره خور کسی‏ نبوده و نیستم و نمی خواهم زیر منت کسی باشم حتی دولت بریتانی کبیر». غذای ایشان بوسیله یک آشپز ایرانی که  متفقین در اختیار او گذارده‏ اند تهیه می شود و علاوه بر آشپز مذکور یک مترجم و پیشخدمت هم از طرف مقامات نامبرده برای ایشان گماشته شده‏ اند.

5- چون بعضی از کسان آقای سید ابو القاسم کاشانی در کرمانشاهان اقامت دارند ترتیباتی داده شد که لااقل هفته‏[ای‏]یکمرتبه‏ ملاقات بعمل آورند و چون فاصله اردوگاه انگلیس تا شهر کرمانشاهان در حدود 2 فرسنگ است مقامات نظامی انگلیس پس از مذاکرات زیاد حاضر شده‏ اند که هفته‏[ای‏]یک مرتبه وسیله حمل‏ و نقل برای کسانیکه مایل ملاقات آقای کاشانی باشند فراهم سازد.

6- راجع بحالت مزاجی ایشان در تاریخ 28/12/23 از آقای دکتر محمد دفتری رئیس بهداری استان پنجم و همچنین از سرهنگ دوم‏ ژ.س میکلسن رئیس مریضخانه نظامی نیروی انگلیس در کرمانشاهان درخواست شد که از آقای سید ابو القاسم کاشانی عیادت نموده‏ و با معاینه دقیق گزارش جامعی راجع بحالت مزاجی ایشان تهیه که تقدیم مقام نخست وزیر گردد.

در تاریخ 3 فروردین‏ماه 1324 وسایل معاینه فراهم و حالت مزاجی آقای سید ابو القاسم کاشانی تحت نظر آقایان پزشکان قرار گرفت و با معاینات دقیق که از هر حیث از ایشان بعمل آمد گزارش جامعی از طرف آقایان پزشکان تهیه که عین آن به پیوست تقدیم می گردد.

7- آنچه از مجموع گزارشات آقایان پزشکان ملاحظه می شود آقای سید ابو القاسم کاشانی کسالت عضوی ندارد و اظهار کسالتی که‏ می نماید در حقیقت بواسطه کسالت روحی است که قهرا در نتیجه بازداشت عارض می‏ شود کما آنکه خود ایشان صراحتا اظهار داشتند که«من علت مزاجی ندارم و دوا در من مؤثر نیست تنها داروی من آزادی است».

8- چون آقای سید ابو القاسم کاشانی به پزشکان ایرانی بیشتر معتقد بودند از مقامات متفقین درخواست شد که اگر در آتی اظهار کسالتی از طرف ایشان بشود فورا آقای دکتر محمد دفتری رئیس بهداری استان پنجم را به عیادت ببرند و خوشبختانه این‏ درخواست مورد قبول واقع شد و به این مناسبت مراتب بآقای دکتر محمد دفتری اعلام گردید که ایشان هم بنوبه خود در معالجه و مداوای آقای سید ابو القاسم کاشانی در صورت ضرورت شرکت نموده و حتی داروهای مورد حاجت را در اختیار ایشان بگذارند.

9- بنا بمراتب ملاحظه میفرمایند که فعلا وضع مزاجی و حالت آقای سید ابو القاسم کاشانی رضایتبخش و وسایل پذیرائی ایشان در بازداشتگاه در کرمانشاهان حتی بیش از آنچه مقررات نظامی اجازه می داده است فراهم و تصور می رود که از این جهت موجبات نگرانی‏ در بین نباشد.

10- راجع به وضع عمومی ایشان هم با مقامات متفقین مذاکره شده است ولی مقامات مذکور معتقدند که با اوضاع و احوال عمومی‏ جهان هنوز نمی توان در اطراف آزادی ایشان یا تسهیلات بیشتری برای او وارد مذاکره شد.

با تقدیم احترامات فائقه
کمیسر دولت شاهنشاهی-دکتر مبصر
[امضاء]