تاثیر معنوی قیام عاشورا بر انقلاب اسلامی

تاثیر پذیری انقلاب اسلامی ایران از عنصر مقاومت دینی عاشورا

در میان حوادث تاریخی حادثه کربلا برجسته ترین حادثه در بهره گیری از عنصر مقاومت و صبر است. حماسه وایثار و مجاهدتهایی که در واقعه عاشورا جلوه نمود ویژه و منحصر به فرد است .

قیام‌ عاشورا، مهم‌ترین‌ حادثه‌ در تاریخ‌ تشیع‌ است به‌گونه‌ای‌ که‌ صورت‌ و سیرت ‌شیعه‌ را دگرگون‌ کرد و به‌ آن‌ پشتوانه‌ حماسی‌ و عاطفی‌ داد و تشیع‌ را به‌ مذهب‌ حماسه‌ و خون‌ مبدل‌ نمود. یکی‌ از مورخان‌ می‌گوید: تشیع‌ پس‌ از رویداد عاشورا با خون‌ شیعه ‌آمیخت‌ و در ژرفای‌ جان‌هایشان‌ جوشش‌ زد و اعتقادی‌ راسخ‌ در درونشان‌ پدید آورد.

بنابراین‌ کربلا و شهادت،‌ برای‌ شیعه‌ از قالب‌ لفظ‌ و مکان‌ خاص‌ به‌ یک‌ مفهوم‌ مقدس‌ و ایجادکننده‌ حماسه ها در طول‌ تاریخ‌ تبدیل‌ شده‌ است. حماسه‌ عاشورا در طول‌تاریخ‌، سرمشقی‌ برای‌ تشکیل‌ حکومت‌ مبارزه‌ با ظلم‌ بوده‌ است. در تاریخ‌ معاصر ما نیز امام‌ حسین(ع)، کربلا و شهادت،‌ نقش‌ الهام‌بخش‌ خود را به‌ خوبی‌ ایفا کرده‌ است. در انقلاب‌ اسلامی‌ ایران که بی‌شک‌ بزرگ‌ترین‌ حادثه‌ قرن‌ است‌، نقش‌ حماسه‌ کربلا کاملاً واضح‌ است. تمام لحظات و صحنه های این حماسه ماندگار و لحظه  به لحظه حماسه آفرینان عاشورا درس مقاومت و ایستادگی است0اماسخن در تاثیر پذیری است  و لازم است در این مقوله بحث شود.

«تأثیر پذیری و تأثیرگذاری در نهضت کربلا»

گرچه امام حسین (ع) رهبر نهضت عاشورا حرکت خویش را در مبارزه با طاغوت از راه انبیاء و مبارزات آنان الهام میگیرد و هنگام خروج از مدینه این آیه را تلاوت میکند«فخرج منها خائفأ یترقب  قال رب نجنی من القوم الظالمین1» که آیه اشاره به خروج خائفانه حضرت موسی از شهر  و گریز از سلطه طاغوت دارد با این حال طولی نمی کشد که آن حضرت شاهکار صبر و مقاومت را در تاریخ جهان  رقم می زند و خود ویارانش الهام  بخش و الگوی تمامی انسانها در مقاومت و ایستادگی می گردند. و رهبر نهضت به تمام انسانها اعلام می کند که حرکت و مبارزه با طاغوت  ،ظلم و ستم سرمشق و الگوست «فلکم فی اسوه2» در زیارت شهدای کربلا آمده است که: انتم لنا فرط ونحن لکم تبع و انصار3» شما برای ما پیشتاز و پیشاهنگ هستید و ما هم پیرو و یاور شمائیم0 این جمله نشان می دهد که  اگر تشیع در حرکت سیاسی و اجتماعی خود بخواهد در مسیر واقعی خویش حرکت کند باید همان راهی را برود که شهدای کربلا طی کردند و این بدان معنا نیست که طالب جنگ باشد بلکه برای صیانت از ولایت و ارزشها از تمامی هستی خود دریغ  ندارد.

تاثیر گذاری نهضت عاشورا به حدی بود که افرادی که در کربلا نبودند حسرت و افسوس می خوردند که چرا در نهضت حسینی حضور نداشتند لذا بعدها نهضت توابین بوجود آمد و قیامهایی مثل انقلاب مدینه –قیام مختار و قیام زید که به تاثیر از  قیام امام حسین (ع)بود رخ داد.

حتی در  تاریخ نهضتهای جهان نهضتهای دیگری هم می توان نام برد که از این حرکت عظیم  تاثیر پذیرفته  و حرکت خود را آغاز کرده اند نمونه آن مبارزات استقلال طلبانه هند به رهبری گاندی است که خود به صراحت اعلام می کند که بایستی سرمشق مردم هند امام حسین (ع) باشد.

«من زندگی امام حسین –علیه السلام – آن شهید بزرگ اسلام  را به دقت خواندام و توجه کافی به صفحات کربلا نموده ام و بر  من روشن شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از سرمشق امام حسین علیه السلام پیروی کند4»محمد جناح قائد اعظم پاکستان نیز در  جمله ای می گوید:

« هیچ نمونه ای از شجاعت بهتر از آن که امام حسین (ع) از لحاظ فداکاری و تصورنشان داد  در عالم  پیدا نمی شود ، به عقیده من تمام مسلمین باید از سرمشق این شهیدی که خود را در سرزمین عراق قربانی کرد پیروی نمایند.5»

در موردحرکت امام حسین و تاثیر پذیری آن سخن بسیار است اما آنچه که مورد بحث ماست تاثیر پذیری انقلاب  اسلامی از عنصر مقاومت حسینی است.

«تاثیر پذیری انقلاب اسلامی از حماسه عاشورا»

1 – معرفی باطل و رسوایی چهره ی منافق
یکی از آثار فرهنگی قیام عاشورا، معرفی باطل و رسوا کردن چهره نفاق بود. همان طور که واقعه کربلا چهره واقعی حکومت دروغین معاویه را برای مردم روشن کرد. امام خمینی نیز با افشاگری خود در سخنرانی ها چهره زشت و ننگین حکومت شاه را که تا آن زمان با عوام فریبی مردم را فریب می داد به مردم نشان داد و مردم دانستند که بدبختی های ملت از کجا سرچشمه می گیرد. در واقع قیام عاشورا، چراغ هدایتی در اختیار حضرت امام خمینی (ره) قرار داد تا بتواند در پرتو آن اسلام را بشناسد و آن را از دست نااهلان نجات دهد.

2 – احیای روحیه شهادت طلبی
شهادت در فرهنگ شیعی یعنی جاودانگی و بهترین راه رسیدن به معشوق و ذات حق است این موهبت را شیعه از امام حسین (ع) و خود سرخش دارد که راه جاودانگی را به بشر آموخت امام حسین (ع) در این باره می فرمایند: «بشتابید به سوی مرگی که راه فراری از آن نیست. این تیرها سفیران دشمن به سوی شمایند. به خدا قسم که هیچ فاصله‌ای بین شما و بهشت و جهنم غیر از مرگ وجود ندارد که شما را به بهشت می رساند و دشمنان را به آتش جهنم و اصل می کند.» با این خون ها بود که انقلاب آبیاری شد و به برکت احیای روحیه شهادت طلبی شجاعانه به جنگ با ظلم و فساد رفت تا این که انقلاب در سال 57 به پیروزی رسید.

3 – شعار و لعن و نفرین
در قرآن کریم آمده است «آگاه باشید که لعن و نفرین خدا بر ستمگران جاری است» در بسیاری از زیارت ها به ویژه زیارت عاشورا لعن بر ستمگران و منافقان به مانند اعلان برائت از آنهاست که در مقابل حق ایستاده اند. امام خمینی (ره) در این‌باره  می فرماید «آن چه لعن و نفرین بر ستمگران آل بیت است تمام فریاد قهرمانانه‌ی  ملت‌هاست بر سردمداران ستم پیشه در طول تاریخ الی الابد»

4 – مراسم عزاداری
مراسم عزاداری امام حسین (ع) علاوه بر زنده نگاه داشتن یاد و خاطره شهدای کربلا باعث احیای فرهنگ عاشورا در طول این چهارده قرن و نیز باعث انسجام و همبستگی بیشتر شیعیان و منشاء قیام های شیعی در طول تاریخ بوده است . امری که محققان غربی نیز بر آن تأکید دارند. نیکلسن در این‌باره می گوید «حادثه کربلا حتی باعث پشیمانی و تأسف امویان شد، زیرا این واقعه شیعیان را متحد کرد و برای انتقام حسین(ع) یکصدا شدند و صدای آنان در همه جا به ویژه عراق و میان ایرانیان انعکاس یافت.» نیک آزادی درباره تأثیر مراسم عزاداری امام حسین (ع) در نهضت امام خمینی می نویسد: «تعزیه و روضه خوانی ها بیشتر به صورت یک تریبون سیاسی به منظور بیان مفاسد اجتماعی و بی عدالتی و ضرورت مبارز، علیه آن ها در آمد.» امام خمینی نیز می فرمایند: «باید بدانید که اگر می خواهید نهضت شما محفوظ بماند، باید این سنت ها (عزاداری و سوگواری) را حفظ کنید.»

اما در این بخش میزان به کارگیری امام خمینی (ره) از فرهنگ عاشورا در جریان نهضت را بررسی خواهیم کرد.

تظاهرات دهم محرم 1383 هجری قمری و قیام پانزده خرداد 1342
فرا رسیدن محرم 83 و پابرجا ماندن حوزه علمیه قم با وجود تلاش دولت در تعطیل کردن آن معنای بسیار داشت: « معنای حضور حسین در مبارزه‌ای بزرگ». حضرت امام (ره) در این سال تمام قوای خود را به کار گرفت تا محرم صورت واقعی خود را باز یابد به همین جهت در پیام خود وعاظ را به افشاگری ترغیب می کند. از این جهت است که در آن دهه وعاظ ضمن اظهار انزجار از یزید، با نوحه سرایی و اشعار انقلابی یاد شهدای فیضیه را نیز گرامی دارند. در دهم محرم، مردم علی رغم تهدیدات مکرر رژیم به خیابان‌ها  می آیند و با شعار «خمینی بت شکن خدا نگهدار تو»، «مرگ بر دیکتاتور» مراسم سیاسی خود را به مجلس عزاداری امام حسین (ع) متصل می کنند. همچنین سخنرانی امام خمینی (ره) در میان جمعیت با شکوهی که به قم آمده بودند و در عین حال تظاهرات وسیع دهم و یازدهم محرم چهره مبارزات را به شکل مذهبی درآورد و مستقیماً شاه و رژیم پهلوی را در معرض تهاجم قرار داد. ثمره سخنرانی حضرت امام (ره) در پانزدهم خرداد 42 به بارنشست و هزاران زن و مردم با فریاد «یا مرگ یا خمینی» با تأسی به مکتب جهاد و انقلاب امام حسین (ع) به شهادت رسیدند. به طوری که حضرت امام (ره) در سال 56 درباره این حادثه بزرگ فرمودند: «محرم چه ماه مصیبت زا و چه ماه سازنده و کوبنده ای است. محرم نهضت بزرگ سید شهیدان و سرور اولیای خداست که با قیام خود در مقابل طاغوت تعلیم سازندگی و کوبندگی را به بشر داد و راه فنای ظالم و شکستن ستمکار را راه فدایی دادن و فدایی شدن دانستن و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است برابر ملت ها تا آخر دهر. نهضت دوازده محرم و پانزده خرداد در مقابل کاخ ظلم شاه و اجانب به پیروی از نهضت مقدس حسین چنان سازنده و کوبنده بود که مردانی مجاهد و فداکار تحویل جامعه داد که با تحرک و فداکاری روزگار را بر ستمکاران و خائنان سیاه نمودند» و «رمز پیروزی اسلام بر کفر جهانی را در این قرن که پانزده خرداد سرآغاز آن بود دوازده محرم حسینی جستجو کنید که انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است.»

* اعلامیه حضرت امام به مناسبت جشن های دو هزار و پانصد ساله:
حضرت امام (ره) در اعتراض به برگزاری جشن های دوهزار و پانصد ساله، اعلامیه ای صادر کردند که در بخشی از آن آمده است: « امام حسین (ع) با قیام علیه یزید، بزدلی این شخص را بر جهانیان آشکار می کند. این جنگ همیشه ادامه داشته است . علمای بزرگ اسلام همواره علیه مستبدان و افراد بی عقلی که ملت را به زنجیر می کشیده اند و ثروت کشور را به هدر داده اند تا هوس ها و امیال خود را فرو بنشانند مبارزه کرده اند.»

* اربعین سال 56
در اربعین حسینی سال 56 مردم ده ها شهر به تظاهرات وسیع ضد رژیم پرداختند و شعار «استقلال آزادی ، جمهوری اسلامی» چون یک سرود همگانی به نهضت اوج داد.

* هفدهم شهریور سال 57
حضرت امام در محکومیت حادثه هفده شهریور 57 با صدور اعلامیه ای اظهار داشتند: «چهره ی ایران امروز گلگون است و دلاوری و نشان در تمام اماکن به چشم می خورد. آری چنین است راه امیرمومنان (ع) و سرور شهیدان امام حسین(ع).» همچنین در سخنرانی سال 1358 . حضرت امام شهدای 17 شهریور را در شمار شهدای کربلا آوردند: «در هفده شهریور مکرر عاشورا و میدان شهدا مکرر کربلا و شهدای ما مکرر شهدای کربلا و مخالفان ملت ما مکرر یزید و وابستگان او هستند»

* امواج خروشان تاسوعا و عاشورای سال 57
تظاهرات تاسوعا و عاشورای سال 57 که به جای سوگواری به یک نمایش بزرگ مذهبی و یک رفراندوم بدون شمارش رای تبدیل گردید. محبوبیت حضرت امام (ره) و رهبری قاطع او را عملاً اثبات وتکرار کرد. تصاویر ایشان در دستان جمعیتی بود که به خیابان انقلاب می پیوستند و قیام امام حسین(ع) را از قرن ها پیش به نمایش می گذاشت. در بند پانزده قطعنامه این راهپیمایی آمده است: «ما به روان پاک و پرافتخار شهدای جنبش اسلامی ایران و به خصوص شهدای مبارز پانزده ساله که سهم شایانی در پیش بود اهداف مبارزه دارند و با الهام از مکتب حسین بن علی (ع) بی دریغ خون خود را نثار کرده اند درود می فرستیم.» همچنین حضرت امام در پاسخ به این تظاهرات عظیم اعلامیه ای صادر کردند که «شما در راهپیمایی‌های بزرگ سراسری ایران در روزهای تاسوعا و عاشورا (با ) سید مظلومان و امام فداکاران (ع) تجدید عهد نموید.»

* حضرت امام (ره) و تلاش در جهت پاسداری از اسلام
یکی از موضوعاتی که در کلام امام حسین(ع) و شبیه آن در بیانات امام خمینی (ره) می باشد اهمیت حفظ اسلام است. حضرت سیدالشهدا(ع) می فرمایند: «اگر دین جدم پیامبر (ص) استوار نمی ماند مگر با کشته شدن من، پس ای شمشیرها مرا دریابید» امام خمینی نیز همه مقصد خویش را در مکتب خود می داند و می فرماید: «تمام مقصد ما مکتب ماست و همه باید فدای اسلام شویم اگر ما اسلام را در خطر دیدم همه مان باید بدویم تا حفظش کنیم. اگر جهان خوران بخواهند در مقابل دین ما بایستند ما در مقابل همه‌ی  دنیای آنان خواهیم ایستاد»

* ثبات و پایداری انقلاب اسلامی
حضرت امام (ره) علل محدثه انقلاب اسلامی ایران را مدیون و مرهون عاشورا و درسی که مردم از امام حسین(ع) آموختند می دانند و لذا در سخنان خویش می فرمایند: «ما باید همه متوجه این معنا باشیم که اگر قیام حضرت سید الشهدا (ع) نبود، امروز ما نمی‌توانستیم پیروز شویم. انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است» و «تمام این وحدت کلمه‌ای که مبدا پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزا و این مجالس عزا و این مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد.»

* مقاومت در برابر دشمنان:
امام خمینی (ره) در تمام مراحل انقلاب به پیروی از امام حسین (ع) راه صبر و استقامت را به مردم توصیه و در بیانات خویش در فروردین 1342 در مورد وظایف عمومی مسلمین برای صیانت از اسلام می فرمایند: «شما پیرو پیشوایانی هستند که در برابر مصائب و فجایع صبر و استقامت کردند، آنچه امروز می بینم نسبت به آن چیزی نیست، پیشوایان بزرگوار ما حوادثی چون عاشورا و شب یازدهم محرم را پشت سرگذاشتند و در راه دین خدا چنان مصایبی را تحمل کردند، عیب است برای کسانی که ادعای پیروی از حضرت امیر(ع) و امام حسین(ع) را دارند در برابر این نوع اعمال رسوا و فضاحت آمیز دستگاه حاکمه خود را ببازند» و « ما باید روی آن فداکاری ها حساب کنیم که سیدالشهدا(ع) چه کرد و چه بساط ظلمی را بر هم زد و ماهم چه کرده ایم؟ مگر خون ها رنگین تر از خون سید الشهدا است؟ ما چرا بترسیم از این که خون بدهیم یا این که جان بدهیم؟ دستورات این دستورات برای همه که «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا» دستور داد به این که هر روز و در هر جا باید همان نهضت را با استقامت ادامه دهید.»

قوی ترین دست مایه جهاد مردم و ظلم و نهضت انقلاب اسلامی و تداوم انقلاب حماسه عاشورا است0نبرد و شهادت مظلومانه ،و پایبندی به اعتقادات در شدیدترین لحظات انقلاب – عدم بازگشت از اعتقادات در اوج تنهایی و شهادت یاران همه ازثمرات الگوگیری و تاثیرپذیری از نهضت عاشورا بود.

امام خمینی (ره) می فرمایند: اگر عاشورا و گرمی و شور انفجاری آن نبود معلوم نبود چنین قیامی بدون سابقه و سازماندهی واقع می شد 0واقعه عظیم عاشورا از 61 هجری تا خرداد 42  و از آن  تاقیام عالمی بقیه الله اروحنا لمقدمه الفداء در هر مقطع انقلاب ساز است.6    تاثیر پذیری انقلاب اسلامی از حماسه عاشورا در تمامی ابعاد بود اماا اگر یک تقسیم بندی کلی از این تاپیر پذیری داشته باشیم شاید در سه بخش بتوان آنرا مورد بررسی و بحث قرار دارد:

1-تاثیر پذیری آن در انگیزه نهضت

2-تاثیر پذیری آن در رهبری نهضت

3-تاثیر پذیری آن در یاران نهضت

«تاثیر پذیری از عاشورا در انگیزه نهضت»

شهادت مظلومانه سید الشهدا و یارانش در کربلا ،تاثیر بیدارگر و حرکت آفرین دارد از این روست که انقلاب اسلامی ایران آنچه که انگیزه های قیام  و حرکت مردم و رهبری را خالص و تطهیر می کرد نام ویاد امام و کربلا بود هر کجا که سخنرانی ستم شاهی برپا می شد بعید بود که امام حسین (ع)بر زبانها نیاید.

حادثه کربلا   برای هر انسان آزاده ای ایجاد انگیزه می کند که در مقابل اهل ظلم تسلیم نشود تا آخرین لحظه به  رهبری دینی خود پایبند باشد و از هر گونه فداکاری در احیای حق دریق نورزد انسان وقتی انگیزه و علل وقوع حادثه جانسوز کربلا را با دقت بررسی می کند متوجه می شود که برای رسیدن به خدا انگیزه راستین و پولادین می خواهد .

«تاثیر پذیری انقلاب اسلامی در رهبری نهضت از عاشورا »

برای تعیین تاثیر پذیری انقلاب اسلامی در رهبری خود از نهضت عاشورا باید اشاره ای به اوضاع اجتماعی و سیاسی عصر امام حسین (ع) و امام خمینی (ره) و اقدامات امام حسین(ع) و امام خمینی (ره)  نمود.

«تغییر نگرش در اندیشه دینی مردم»

بعد از شهادت امام (ع) و صلح امام حسن (ع) شرایط  اجتماعی به گونه ای در آمده بود که گویی دین از سیاست جداست درآن زمان قشر عظیمی از مردم دردرک حقیقت دین و فهم معارف اسلامی با مشکل روبرو بودند در چنین شرایطی بنی امیه  زمان حکومت اسلامی را بر دست گرفته و برای توجیه حکومت خود به ترویج نوعی اندیشه جبر گرایانه پرداختند اندیشه ای که هر گونه  مسئولیت پذیری را از مسلمانان سلب میکرد آنان به راحتی می پذیرفتند که اگر بنی امیه در مسند قدرت هستند  موهبتی الهی است که خدا به آنان عطا کرده است و اگر امام حسن گوشه منزل نشسته و تن به صلح داده است خواست خدا می با شد و هر نوع انتقادو اعتراض بر دستگاه اموی اعتراض به مشیت الهی شمرده می شد دین  یک امر فردی و عبادی بود و به گونه ای در آمده بود که افراد را خود بخود زیر بار سلطه بنی امیه می برد امام حسین (ع) در آن موقعیت برای احیای اسلام و اصلاح در جد امت خویش جز قیام راه دیگری نداشت.

لذا فرمودند : « انی لم اخرج اشرأ و لا بطر و  لا مفسدأ و لا  ظالمأانما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی»7 قبل از قیام امام خمینی (ره) هم ملاحظه می شود که جامعه در زمینه عقاید الهی و مذهبی دچار آسیب های جدی شده است دین به هیچ یک از امور سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی جامعه کاری ندارد و فقط امری است که به برخی از عبادات  و اعمال فردی  ختم می گردد و چنین بر داشتی تنها مطلوب حاکمان ظالم جامعه  است و به وسیله حکومتهای باطل در جامعه رواج پیدا می کند جامعه ایران کاملأ به شرق  وغرب وابسته بود امام خمینی با تاسی از قیام عاشورا و با اشاره به وضع آن زمان می فرماید: « این یک نقشه شیطانی بوده است که از زمان بنی امیه و بنی عباس طرح ریزی شده است و بعد  آن هم هر حکومتی که آمده است تائید این امر را کرده است و اخیرا هم که از راه شرق و غرب به دولت های اسلامی باز شده این امر  در اوج خودش قرارگرفت که اسلام یک مسئله شخصی بین بنده و خداست و سیاست از اسلام جداست و نباید مسلمان در سیاست دخالت کند و نباید روحانیون وارد سیاست بشوند 8. امام قیام در راه خدا را لازم می داند  و می فرمایند :

خود خواهی و ترک قیام برای خدا ما را به روزگار سیاه می رساند و همه جهانیان را بر ما چیره کرده و کشور های اسلامی را زیر نفوذ دیگران در می آورد.9  امام حسین در قیام خود به دنبال بطلان تفسیر ها و برداشتهای رایج آن زمان از دین بود و می خواست و با احیای دین حقیقی ،چهره پویا و سازنده  و جهت دهنده دین را برای مردم نمایان سازد لذا می فرماید :انما  خرجت، لطلب الاصلاح فی امه جدی ارید ان امر بالمعروف و انهی عن المنکر و اسیر بسیره جدی و ابی علی ابن ابیطالب. 10

امام حسین قیام می کند تا نشان دهد که آنچه بنی امیه حکومت خود را به وسیله آن توجیه می کند دین نیست بلکه نوعی فریب و نیرنگ است که به اسم دین عرضه می شود .

امام خمینی (ره)نیز اصلاح اندیشه های دینی را سر لوحه نهضت اسلامی قرار می دهد و با طرح مسئله عدم جدایی دین از سیاست اسلام را یک دین اجتماعی و همه جانبه  معرفی می کند ایشان می فرمایند :

ما مؤظفیم ابهامی را که نسبت به اسلام به وجود آورده اند برطرف سازیم تا این ابهام را از اذهان نزدائیم هیچ کاری نمی توانیم انجام بدهیم.

11هنگامی که معاویه برای خلافت موروثی خاندان بنی امیه و جانشین فرزندش یزید بیعت خواست با مخالفت شدید امام رو برو شد وامام تن به ذلت بیعت با یزید نداد.

امام خمینی  (ره) نیز  با  اقتدا به امام حسین (ع) چنین  کردند و در مقابل حکومت جور همه مصیبت ها را تحمل کردند و با ایستادگی و سازش ناپذیری خود مشروعیت اجتماعی وسیاسی شاهنشاهی را زیر سوال بردند و برای همیشه شر آنرا از سر مردم ایران کم کردند  آزادگی  و ظلم ستیزی راه امام حسین (ع) بود که در وجود امام خمینی (ره) دوباره متجلی شد و عاشورای دیگری را بر پا ساخت امام در این باره می فرمایند :

حضرت سیدالشهدا به همه آموخت که در مقابل ظلم و در مقابل ستم ، در مقابل حکومت جائرچه باید کرد .12- امام مسلمین به ما آموخت که در حالی که ستمگران زمان به مسلمین حکومت جائرانه ظلم می کنند در مقابل او اگر چه قوای شما نا هماهنگ باشد به پا خیزید و استنکار کنید . اگر کیان اسلامی را در خطر دیدید فداکاری کنید و خون نثار کنید .

«13-اهمیت رهبری به حضور و جایگاه مردم »

در سال 60 هجری که امام حسین (ع) نهضت را شروع کردند  شرایط خاصی  بر جامعه حاکم بود و مردم کوفه وقتی از قیام امام اطلاع یافتند نامه های فراوان به ایشان نوشته و از امام دعوت نمودند امام هم به استقبال مردم پاسخ مثبت دادند تا نشان دهند که به نقش و جایگاه مردم ارزش قائلند امام برای اتمام حجت به طرف آن شهر حرکت کرد  به ندای مردم پاسخ گفت.

امام خمینی وقتی قیام خود را آغاز کرد به نقش مردم اهمیت فراوان دادند .

« اگر ما بتوانیم مردم را بیدارو آگاه سازیم حتما او را با شکست مواجه خواهیم ساخت  بزرگترین کاری که از ما ساخته است بیدار کردن و متوجه کردن مردم است آن وقت خواهید دید که دارای چه نیروی عظیمی خواهیم بود که زوال نا پذیر  است

«14ایجاد حکومت دینی»

اجرای اصول اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی دین مبین اسلام بدون یک حکومت دینی میسر نیست امام حسین در قیام خود به دنبال ایجاد حکومت اسلامی بود.

امام خمینی نیز در قیام خود تشکیل یک حکومت دینی را انگیزه خود قرار داده و می فرماید: زندگی حضرت صاحب سلام الله علیه ،زندگی همه انبیا عالم ،همه انبیا از اول ،از آدم تا حالا همه شان این معنا بوده است که در مقابل حکومت جور ،حکومت عدل را می خواستند  درست کنند.

ایشان در جای دیگر می فرمایند:

« توده های آگاه وظیفه شناس و دین دار اسلامی تشکیل شده قیام کنند و حکومت اسلامی تشکیل دهند».1

«15- تصریح و ترویج ارزشهای اسلامی »

قیام امام حسین (ع) تجلی ارزشهای الهی و انسانی بود ترویج روحیه ایثار ، فداکاری محبت و عشق به خدا، اهمیت به دستورات الهی  و در نهایت  شهادت در راه معبود همه و همه تصریح به ارزشهای اسلامی بود.

امام خمینی نیز با  اقتدای به امام حسین علیه السلام توانست این نهضت عظیم را به ثمر  رساند و مجددا به احیای ارزشها در جامعه اسلامی بپردازد.

«تاثیر  پذیری یاران و پیروان انقلاب از نهضت عاشورا»

از همان روزهای اولیه انقلاب حامیان انقلاب پیروان واقعی آن رامردم با  تمسک به نام و یاد امام حسین حرکت دینی و اسلامی خودشان را آغاز نمودند آنها گویی از لحظه به لحطه حماسه عاشورا  درس گرفته بودند وشاید همین تدبر وتعمق در حماسه عاشورا آنها را از مردم کوفه متمایز  می سازد.

و یاران امام خمینی یارانی با وفا و صبور و مقاوم می شوند. با نگاهی مبارزات سیاسی ملت ایران و شعار های آنان به راحتی انسان تاثیر عاشورا  را می بیند . مردم از همان آغاز انقلاب با هم ندا در دادند که «نهضت ما حسینی است،رهبر ما خمینی است»  «حسین حسین شعار ماست شهادت افتخار ماست»

«کل ارض کربلا ،کل یوم عاشورا»

اینکه‌ یک‌ ملت،‌ تنها و مظلوم‌ در مقابل‌ شرق‌ و غرب‌ با آن‌ همه‌ سلاح‌های‌ مادی ‌و تبلیغات‌ گسترده‌ بایستد و به‌ همه‌ "نه‌" بگوید و با آنهمه‌ سختی‌ها مقاومت‌ کند، هیچ ‌توجیهی‌ جز الهام‌گرفتن‌ از حماسه‌ عاشورا ندارد. در دوران‌ انقلاب‌ شعارهای‌ راهپیمایی‌ و تظاهرات‌، پیام‌های‌ امام‌، مقاومت‌ مردم‌ و... سخنرانی‌ امام‌ در عاشورای 42 و قیام‌ قم، ‌نتیجه‌ عاشورا بود. امام‌ بارها فرموده‌ بودند که‌ :"ما هرچه‌ داریم‌ از امام‌ حسین(ع) است."

امام‌خمینی‌ در پیامی‌ به‌ مناسبت‌ قیام‌ قم‌ می‌نویسد: "محرم ماهی‌ که‌ خون‌ بر شمشیر پیروز شد...ماهی‌ که‌ به‌ نسل‌ها در طول‌ تاریخ‌ راه‌ پیروزی‌ بر سر نیزه‌ را آموخت‌، ماهی‌ که ‌شکست‌ ابرقدرت‌ها را در مقابل‌ کلمه‌ حق‌ به‌ اثبات‌ رساند. اکنون‌ که‌ ماه‌ محرم‌ چون‌ شمشیر الهی‌ در دست‌ سربازان‌ اسلام‌ و روحانیون‌ معظم‌ و خطبای‌ محترم‌ و شیعیان‌ عالی‌مقام‌ سیدالشهدا است‌ باید حد اعلای‌ استفاده‌ از آن‌ را بنمایند".
 

پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ امام‌ در سخنرانی‌ محرم‌ سال58 لزوم‌ پای‌بندی‌ به‌ همان‌ شعائر را یادآور شده‌ فرمودند: "همان‌ سینه زنی‌ها، همان‌ نوحه خوانی‌ها، همان‌ رمز پیروزی‌ است‌ در سرتاسر کشور مجلس‌ روضه‌ باشد".

تأثیر عاشورا و قیام امام حسین(ع) در دفاع مقدس

پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌، با تحمیل‌ جنگ‌ به‌ ایران‌، ابرقدرت‌ها در مقابل‌ این‌ ملت‌ مظلوم‌ قرار گرفتند‌، ولی‌ در زمان‌ دفاع‌ مقدس‌ حضور حماسی عاشورا در روحیه‌ مردم‌ و رزمندگان‌ و صبر و تحمل‌ گرفتاری‌ها در زمان‌ جنگ‌ و بعد از آن از دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها تاریخ ایران شد.

پس‌ از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌، با تحمیل‌ جنگ‌ به‌ ایران‌، ابرقدرت‌ها در مقابل‌ این‌ ملت‌ مظلوم‌ قرار گرفتند‌، ولی‌ در زمان‌ دفاع‌ مقدس‌ نیز حضور حماسی عاشورا در روحیه‌ مردم‌ و رزمندگان‌ و صبر و تحمل‌ گرفتاری‌ها در زمان‌ جنگ‌ و بعد از آن ‌نیز از دیدنی‌ها و شنیدنی‌ها است. ‌مقاومت‌ عده‌ معدودی‌ در خرمشهر با یاد و نام‌ امام‌حسین(ع) و عملیات‌‌های‌ رزمندگان‌ با نام‌ و رمز یاحسین‌ و عاشورا و کربلا -زیارت‌های‌ عاشورای‌ رزمندگان‌ - بازوبندها و پیشانی بندها و نوشته‌های‌ روی‌ آن ‌و حتی‌ رنگ‌ انتخابی‌ آن‌، مقاومت‌ خانواده‌ شهدا و صبر و تحمل‌ آن‌ها، بردباری‌ جانبازان ‌با یاد امام‌ حسین‌ و اباالفضل‌العباس‌ و مقاومت‌ آزادگان‌ در سخت‌ترین‌ شرایط‌، همه‌ و همه‌نشانگر تأثیر عظیم‌ این‌ حماسه‌ بزرگ‌ در وجود شیعه‌ است. در این‌ نوشته‌ تأثیر حماسه‌حسینی‌ را در لحظات‌ مختلف‌ دفاع‌ مقدس‌ بررسی‌ خواهیم‌ کرد.

1 - تأثیر حماسه‌ عاشورا بر پیام‌ها و سخنرانی‌های‌ امام(ره) در رابطه‌ باجنگ‌ و رزمندگان‌ 
امام‌ خمینی‌ در پیام‌های‌ خود به‌ مناسبت‌های‌ مختلف‌ به‌خصوص‌ سالگرد جنگ‌تحمیلی‌ و سالگرد پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ سعی‌ می‌کردند روحیة‌ شهادت‌طلبی‌ و اقتدا به‌راه‌ امام‌ حسین‌ را در مردم‌ و رزمندگان‌ زنده‌ نگه‌دارند. ایشان‌ در پیام‌ در بهمن‌ ماه‌ سال‌ 62می‌فرماید:

«این‌ حیات‌ و این‌ روزی‌ غیر از زندگی‌ در بهشت‌ و روزی‌ در آن‌ است‌، این‌ لقا است‌و ضیافة‌ الله می‌باشد. آیا این‌ همان‌ نیست‌ که‌ برای‌ صاحبان‌ نفس‌ مطمئنه‌ وارد است‌(فادخلی‌ فی‌ عبادی‌ وادخلی‌ جنّتی‌) که‌ فرد بارز آن‌ سیّد شهیدان‌ - سلام‌ الله علیه‌ - است‌که‌ اگر آن‌ است‌ چه‌ مژده‌ای‌ برای‌ شهیدان‌ در راه‌ امام‌ حسین‌ (ع) که‌ همان‌ سبیل‌ اللّه‌ است‌از این‌ بالاتر، که‌ در جنتی‌ که‌ آن‌ بزرگوار، شهید فی‌ سبیل‌ الله‌ وارد می‌شود و در ضیافتی‌ که‌آن‌ حضرت‌ حاضرند به‌ این‌ شهیدان‌ اجازه‌ دخول‌ دهند که‌ غیر از ضیافت‌های‌ بهشتی‌است‌ و آنچه‌ در وهم‌ من‌ و شما نیاید، آن‌ بود. بحمداللّه‌ شهیدان‌ ما که‌ پیرو شهید عظیم‌الشأن‌ اسلام‌ هستند جمهوری‌ اسلامی‌ را بیمه‌ کردند.»

امام‌ همیشه‌ بر عزاداری‌ سیدالشهدا تأکید وآن‌ را حافظ‌ شیعه‌ می‌دانستند،هم‌چنین‌ عزاداری‌ها را فریاد بر سر ستمگران‌ هردوره‌ می‌دانستند:

«از مراسم‌ عزاداری‌ سید مظلومان‌ و سرور شهیدان‌ حضرت‌ اباعبدالله الحسین‌هیچ‌گاه‌ غفلت‌ نکنید... ومی‌ دانید که‌ لعن‌ و نفرین‌ وفریاد از بیداد بنی‌ امیه‌ - علیهم‌اللعنة‌- با آن‌ که‌ منقرض‌ و به‌ جهنم‌ رهسپار شده‌اند فریاد بر سر ستمگران‌ جهان‌ و زنده‌نگه‌ داشتن‌ این‌ فریاد ستم‌ شکن‌ است‌...همه‌ باید بدانیم‌ آنچه‌ موجب‌ وحدت‌ بین‌مسلمین‌ است‌ این‌ مراسم‌ سیاسی‌ است‌ که‌ حافظ‌ ملیت‌ مسلمین‌ به‌ ویژه‌ شیعیان‌ ائمه‌اثنی‌ عشر صلوات‌ اللّه‌ است‌».

و همچنین- امام خمینی (ره) به شکل های مختلف بر تاثیرات عاشورااشاره کرده اند . به عنوان مثال:
   
«حجت ما برای این مبارزه ای که بین مسلمین و ... این دستگاه فاسد است، حجت ما در جواز و لزوم این عمل ... عمل سیدالشهدا (ع) است ... حجت مان براین است که اگر چنانچه این مبارزه را ادامه بدهیم و صدهزار از ما کشته بشود برای رفع ظلم ... برای این که دست آنها را از این مملکت اسلامی کوتاه کنیم، ارزش دارد . حجت مان هم کار حضرت امیر (ع)، و سیدالشهداست .» (1) گمان نکنید که اگر این مجالس عزا نبود و اگر این دستجات سینه زنی و نوحه سرایی نبود، 15 خرداد پیش می آمد (2)... تمام این وحدت کلمه ای که مبدا پیروزی ما شد، برای خاطر این مجالس عزا و این مجالس سوگواری و این مجالس تبلیغ و ترویج اسلام شد ... اگر قیام سیدالشهدا سلام الله علیه نبود، امروز هم ما نمی توانستیم پیروز شویم . (3)... انقلاب اسلامی ایران پرتوی از عاشورا و انقلاب عظیم الهی آن است . (4)... کربلا را زنده نگه دارید و نام مبارک حضرت سیدالشهدا را زنده نگه دارید که با زنده بودن او اسلام زنده نگه داشته می شود . (5)

امام‌ در پیامی‌ به‌ مناسبت‌ دهة‌ فجر سال‌ 64 می‌فرمایند: بار الها این‌ کشور وابسته‌به‌ رسول‌ اکرم‌ (ص) و اهل‌ بیت‌ گرامی‌ اوست‌... راهیان‌ عزیز کربلا این‌ سلحشوران‌ِ فداکارِدر راه‌ حق‌ را به‌ مقصد والای‌ خود برسان‌»ا

مام‌ خمینی‌، عاشورا و امام‌ حسین‌ را احیا کنندة‌ دین‌ اسلام‌ تا آخر الزمان‌می‌دانستند، در آخرین‌ پیام‌ نوروزی‌ می‌فرمایند:

«امام‌ حسین‌ احیا کنندة‌ دین‌ اسلام‌ بود از صدر اسلام‌ تا آخر الزمان‌».

امام‌ خمینی‌ در پیام‌های‌ خود شهدای‌ جنگ‌ تحمیلی‌ را در کنار شهدای‌ کربلا قرار می‌دادند و این‌ نشان‌ از تأثیر حماسه‌ عظیم‌ عاشورا بر امام‌ بود، امام‌ در نامه‌ای‌ خطاب‌ به‌فرزند یک‌ شهید می‌فرماید:

"خداوند تعالی‌ همه‌ شهدای‌ اسلام‌ مخصوصاً شهید شما را با شهدای‌ کربلا محشور فرماید".
 

امام‌ به‌مناسبت‌ انتخابات‌ مجلس‌ سوم‌، پیامی‌ فرستادند که‌ برای‌ آنان‌که‌ اهل‌ فکرو تأمل‌ هستند شاید عجیب‌ترین‌ پیام‌ امام‌ و برای‌ آنان‌که‌ ذره‌ای‌ شک‌ در الهی‌ بودن‌ این‌مسیر مقدس‌ دارند بزرگ‌ترین‌ نردبان‌ برای‌ رسیدن‌ به‌ یقین‌ است‌.امام‌ دراین‌ پیام‌ که‌برای‌ تشویق‌ مردم‌ به‌ حضور در انتخابات‌ صادر شده‌ بود و در حالی‌ که‌ جبهه‌های‌ جنگ‌آرام‌ بود یکباره‌ گریزی‌ حماسی‌ به‌ مسائل‌ جنگ‌ می‌زند و با استفاده‌ از همان‌ تأثیر قیام‌امام‌ حسین‌ (ع)فریاد بر می‌آورد که‌ حسینیان‌ آماده‌ باشند و سه‌ هفته‌ بعد حملات‌ گسترده‌عراق‌ به‌ جبهه‌ها شروع‌ می‌شود:

«ملت‌ شهید پرور ایران‌ بدانند این‌ روزها روز امتحان‌ الهی‌ است‌، روز پرخاش‌ علیه‌کسانی‌ است‌ که‌ با اسلام‌ کینه‌ دیرینه‌ دارند، روز انتقام‌ از کفر و نفاق‌ است‌، روز فداکاری‌است‌، روز عاشورای‌ حسینی‌ است‌، امروز ایران‌ کربلاست‌، حسینیان‌ آماده‌ باشید...نهراسید... امروز روز حضور در حجلة‌ جهاد وشهادت‌ ومیدان‌ نبرد است‌».

یکی‌ از تحولات‌ زمان‌ جنگ،‌ حرکت‌ عظیم‌ رزمندگان‌ به‌ سوی‌ جبهه‌ها بود، یکی‌ از این‌ها حرکت‌ کاروان‌های‌ کربلا بود که‌ چه‌ شوق‌عظیمی‌ در مردم‌ و حتی‌ امام‌ خمینی‌ (ره‌) ایجاد کرده‌ بود؛ به‌طوری‌ که‌ امام‌ در آن‌ زمان‌ در پیام‌های‌ مختلف‌ بارها این‌ کلمه‌ را به‌کار می‌برند که‌ تأثیر این‌ کلمات‌ حماسی‌ را بر امام‌ و در نتیجه‌ بر مردم‌ و رزمندگان‌ از خود نشان‌ می‌دهد.

امام‌ در پیامی‌ به‌مناسبت‌ سقوط‌ هواپیمای‌ مسافربری‌ در سال64 توسط ‌عراق‌ می‌فرمایند: "مگر ما و شما هر روز شاهد این‌ کاروان‌های‌ کربلا نیستیم‌ که‌ با شور و شوق‌ و عشق‌ و عطش‌ به‌ پیشباز شهادت‌ می‌روند...خداوند به‌ رزمندگان‌ جبهه‌ها این‌ راهیان‌ کربلا پیروزی‌ نهایی‌ عنایت‌ فرماید".

همچنین‌ در پیامی‌ به‌ سمینار "لبیک‌ یاامام‌" می‌فرماید: "خداوندا، به‌ ارتشیان‌، سپاهیان‌ وبسیجیان‌ و راهیان‌ کربلا این‌ رزمندگان‌ خالص‌ و عارف‌ ما در مصاف‌ با دشمنان‌ خود موفقیت‌ عنایت‌ فرما".

و نتیجه‌ همین‌ کاروان‌های‌ کربلا، عملیات‌ عظیم‌ والفجر هشت‌ و تصرف‌ فاو (‌بزرگ‌ترین‌ ضربه‌ نظامی‌ به دشمن‌) بود.

امام‌ در پایان‌ جنگ‌ پس‌ از قبول‌ قطعنامه،‌ پیام‌ مظلومانه‌ و مهمی‌ به‌ مناسبت سالگرد کشتار حجاج‌ بیت‌ا... الحرام‌ و قبول‌ قطعنامه‌ صادر فرمودند. در آن‌ زمان‌ درحالی‌که‌ ناامیدی‌ به‌ سبب‌ حوادث‌ ناگوار سال 67 مردم‌ را فراگرفته و مناطق ‌مختلفی‌ به‌دست‌ عراق‌ افتاده‌ بود، متجاوزین‌ مغرورانه‌ فریاد پیروزی‌ سر می‌دادند؛ اما این‌ پیام‌ حماسی‌ چنان‌ آرامشی‌ به‌ مردم‌ و رزمندگان‌ داد که‌ هیچ‌ چیز جای‌ آن‌را نمی‌گرفت. اصل‌ این‌ پیام‌ برگرفته‌ از حماسه‌ عاشورا و پیام‌های‌ حادثه‌ کربلا بود. شکست‌ در مقابل‌عمل‌ به‌ تکلیف‌ معنا ندارد؛ همان‌گونه‌ که‌ برای‌ امام‌ حسین‌ معنا نداشت. قسمت‌هایی‌ ازاین‌ پیام‌ نشاط بخش‌ و حماسه‌ آفرین‌:

"خوشا به‌ حال‌ مجاهدان‌، خوشا به‌ حال‌ وارثان‌ حسین(ع)، آمریکا باید بداند که شهادت در راه‌ خدا مسأله‌ای‌ نیست‌ که‌ بشود با پیروزی‌ یا شکست‌ در صحنه‌های‌ نبرد مقایسه‌ کرد، مقام‌ شهادت‌ خود اوج‌ بندگی‌ و سیر و سلوک‌ در عالم‌ معنویت‌ است... ما می‌گوییم: تا شرک‌ و کفر هست‌ مبارزه‌ هست‌ و تا مبارزه‌ هست‌ ما هستیم...."
 

می‌بینیم‌ که‌ شهادت‌ و کربلا و امام‌ حسین،‌ مایه‌ اصلی‌ پیام‌های‌ امام‌ و بخصوص‌پیام‌هایی‌ است‌ که‌ در لحظات‌ حساس‌ باعث‌ حفظ‌ روحیه‌ ایثارگری‌ و شهادت‌‌طلبی مردم‌ و رزمندگان‌ می‌شد.

2 - تأثیر حماسه‌ عاشورا بر روحیه‌ رزمندگان‌ در سال‌های‌ دفاع‌ مقدس‌

یکی‌ از بزرگ‌ترین‌ عملیات‌های‌ رزمندگان‌ در طول‌ جنگ‌ تحمیلی،‌ عملیات‌ خیبر بود که‌ در منطقه‌ هورالهویزه‌ با وسعت‌ عمل‌ بسیار زیاد اجرا شد. به‌‌سبب آبی‌ - خاکی‌بودن‌ منطقه‌، جنگیدن‌ و حفظ‌ موقعیت‌ بسیار مشکل‌ بود. یکی‌ از محورهای‌ عملیاتی‌ این ‌منطقه،‌ طلائیه‌ بود. تمرکز آتش‌ دشمن‌ در طلائیه‌ که‌ زمینی‌ محدود است‌ بسیار زیاد بود، از دست‌دادن‌ این‌ منطقه‌، منجر به‌ از بین‌ رفتن‌ تمام‌ زحمات‌ در این‌ عملیات‌ می‌شد. فرماندهی‌ این‌ قسمت‌ به‌ شهید حاج‌ حسین‌ خرازی‌ سپرده‌ شد، او تمام‌ نیروهای‌ تحت‌امر را جمع‌ کرده‌ می‌گوید: "امشب‌ شب‌ عاشورا است‌، امام‌ دستور داده‌اند در طلائیه‌ عمل ‌کنیم‌، ما با تمام‌ توان‌ لشکر به‌ دشمن‌ خواهیم‌ زد، هرکس‌ می‌تواند بماند و هرکس ‌نمی‌تواند آزاد است‌ برود".

آتش‌ فوق‌العاده‌ دشمن‌ در آن‌ منطقه‌ به‌قدری‌ زیاد بود که‌ شهید حجت الاسلام‌ میثمی‌ می‌گوید: "هرکس‌ در طلائیه‌ ایستاد اگر در کربلا هم‌ بود می‌ایستاد". و بالاخره ‌مقاومت‌ رزمندگان‌ باعث‌ حفظ‌ این‌ منطقه‌ شد.

در این‌جا جمله‌ای‌ از سردار بزرگ‌ جنگ‌ تحمیلی‌، دکتر چمران‌، می‌آوریم‌ که‌ او نیز امام‌ حسین‌ را راهنما و الگوی‌ خود می‌داند: "من‌ پیشاپیش‌ شما پرچم‌ شهادت‌ را به‌ دوش‌ می‌کشم‌ و هرکس‌ به‌ راه‌ حسین ‌معتقد است‌ می‌تواند مرا دنبال‌ کند...و آن قدر خواهیم‌ جنگید تا به‌ افتخار شهادت‌ نایل‌شویم‌".

سخنرانی‌های‌ امام‌ و مسئولان‌، زیارت‌های‌ عاشورا در جبهه‌، عزاداری‌ها برای امام‌حسین‌ در سنگر، همه‌ و همه‌ در تقویت‌ روحیه‌ رزمندگان‌ بسیار مؤثر بود.

بازوبند و پیشانی بندهای‌ رزمندگان‌ و نوشته‌های‌ روی‌ آن‌ها که‌ همه‌ و همه‌ الهام‌گرفته‌ از حماسه‌ عاشورا و امام‌ حسین‌ و اباالفضل‌العباس‌ بود، نشان‌ از تأثیر عمیق‌ نهضت‌ امام‌ حسین‌ بر رزمندگان‌ دارد. 

«فهرست منابع»

1-قصص ،آیه 21.

2-موسوعه کلمات الامام حسین ،ص 61.

3-  التهذیب ،شیخ طوسی ،ج 6، ص76.

4-فرهنگ عاشورا،ص 279.

5- فرهنگ عاشورا ،ص279.

6-صحیفه نور ،ج16،ص219.

7-مقتل خوارزمی،ج1،ص188 .

8-اورعی ،غلامرضا، اندیشه امام خمینی درباره تغییر جامعه ،ص232 .

9-امام خمینی ،صحیفه نور ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ،ج 1،ص165

10-مقتل  خوارزمی ،ج1،ص188

11-امام خمینی ،ولایت فقیه ،ص177

12-امام خمینی،قیام عاشورا در کلام وپیام امام خمینی، مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی ،ص55

13- همان

14-امام خمینی(ره)،درجستجوی راه از کلام امام ،دفتر  دهم ،ص46

15-امام خمینی،قیام عاشورا ،ص38

16-امام خمینی ،ولایت فقیه ،ص173

17 – دربانی، محمدرسول ، تحلیلی از حماسه- تاریخی عاشورا
18 – کدی، نیک آر، ریشه های انقلاب ایران، ترجمه عبدالرحیم گواهی
19 – حسن ، حسن ابراهیم ، تاریخ سیاسی اسلام ، ترجمه ابوالقاسم پاینده
20 – مدنی ، سید جمال الدین ، تاریخ سیاسی معاصر ایران، ج 2
21 – امام خمینی ف صحیفه نور، ج 16 و ج 9
22 – شیرازی ، محمد ف جهادامام حسین و یارانش در شهر شهادت، ترجمه رضا موسوی
23 – مجموعه مقالات همایش امام حسین (ع)، اهداف و آثار قیام حسین(ع) ج 7 ، مرکز چاپ و نشر مجمع جهانی اهل بیت و نشر شاهد،

پی نوشت:
 
1) صحیفه نور، ج 3، ص 8 .
 
2) همان، ج 16، ص 206 .
 
3) همان، ج 17، ص 60 .
 
4) همان، ج 18، ص 22 .
 
5) همان، ص 12 .