در باره سانسور مشکلات جامعه در سینمای رژیم پهلوی

داریوش مهرجویی می‌گوید: بعد از ساخت «دایره مینا» محمدرضا پهلوی دستور داد سازنده این فیلم را پیدا کنند و اگر دروغ گفته، محاکمه شود.

داریوش مهرجویی یکشنبه شب (۴ شهریور) بعد از نمایش فیلم دایره مینا در جشنواره فیلم سلامت گفت: یکی از دوستانم به نام دکتر کیومرث‌فرد در شیراز روزی به من تلفن کرد و از من دعوت کرد نزد او بروم تا مراکز انتقال خون را مشاهده کنم. این مراکز از معتادان خون می‌گرفتند و وضعیت فجیعی داشتند. این پیشنهاد باعث شد به شیراز بروم و یکی، دو مرکز را ببینم و تحت تأثیر قرار بگیرم.

وی ادامه داد: هدف این بود که یک فیلم مستند بسازیم منتها آنقدر این قضیه پیچیده بود که فیلم مستند برای آن کافی نمی‌نمود. در آن زمان من با رئیس شیر و خورشید سرخ وارد مکالمه شدم. او به من گفت معتادان اماکنی را دارند که صبح‌های زود به آنجا می‌روند و خون می‌فروشند. این مکان‌های مخوف بعداً در فیلم من استفاده شد. براساس این قضایا شروع کردیم به فکر برای ساخت یک فیلم داستانی. در آن زمان غلامحسین ساعدی به من گفت داستانی در مورد بیمارستان نوشته و می‌توان آن را در فیلم من گنجاند.

مهرجویی ادامه داد: این داستان منتهی ربطی به قضیه خون و خون‌فروشی نداشت. با این حال فیلمنامه نوشته شد و به وزارت فرهنگ و هنر آن زمان رفت. آن‌ها در ابتدا مخالفت کردند و اجازه ندادند که فیلم ساخته شود. من از طریق بهمن فرمان‌آرا و سایر دوستانم اجازه ساخت فیلم را از مراکز خاصی گرفتم و این کوشش به ثمر رسید. البته فیلم ساخته شده سه سال توقیف بود. توقیف در واقع از زمان ارائه فیلمنامه شروع شده بود. دکتر علاء، بنیانگذار سازمان انتقال خون ایران، تنها کسی بود که در جلسات از من دفاع کرده و به ضرورت ساخت چنین فیلمی تاکید می‌کرد.

کارگردان دایره مینا ادامه داد: تأیید فیلمنامه حدود ۸ ماه طول کشید ولی بعد از ساخت مجدداً توقیف شد. دکتر علاء در این زمان با رئیس نظام پزشکی یعنی دکتر اقبال وارد مذاکره شد و حتی من روزی به دفتر دکتر اقبال رفتم و تنها با ایشان جلسه‌ای برگزار کردم. دکتر اقبال انگار قرص آرام‌بخش خورده بود و به من گفت: این چه فیلمی است که ساخته‌ای. این فیلم مثل این است که انگار شما یک هتل درجه یک و مجلل داری و به جای اینکه هتل و مجلل بودن آن را نشان دهی، یک ضرب به آشپزخانه رفتی و فقط کثیفی‌ها را نشان می‌دهی. چرا این کار را کردی؟ گفتم: می‌خواستم نسبت به کمبود خون در ایران آگاهی‌رسانی کنم و مردم را تشویق به اهدای خون کنیم.

وی ادامه داد: آن موقع مردم از اهدای خون هراس داشتند و از مزایای بهداشتی آن باخبر نبودند. دکتر اقبال گفت: تو باید نشان می‌دادی یک فردی افتاده و حالش بد است. بعد به او شیشه خون تزریق می‌کنند و او کم کم حالش خوب می‌شود. من گفتم این فیلم و سناریو یک یا دو دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و به هیچ دردی نمی‌خورد. دکتر اقبال در نهایت موافقت نکرد. یک روز به طور خصوصی شاه با همسرش در قصر این فیلم را دید و گفت: باید کسی که این قصه را نوشته اگر دروغ گفته، محاکمه شود و اگر راست گفته باید ببینیم این دیگر چه وضعی است؟ به این ترتیب بود که بعد از سه سال توقیف، در جشن هنر شیراز، آقای قطبی، رئیس وقت تلویزیون، این فیلم را پخش کرد و مورد استقبال مردم قرار گرفت. در واقع طلسم نشان دادن فیلم شکست.

او گفت: شخصیت دکتر داوودزاده در فیلم، برگرفته از دکتر علاء بود. بهمن فرسی نیز این نقش را بازی کرد و البته در بازی کردن نقشش وجدان کاری زیادی داشت. شخصیت دکتر سامری نیز برگرفته از شخصیت دکتر گیلانی بود که البته من او را زیاد نمی‌شناختم. جالب است که جیب مدیر تهیه ما، علینقی کنی پر از تریاک بود و وقتی معتادان سر صحنه سروصدا به راه می‌انداختند، به آن‌ها تریاک می‌داد تا آرام شوند و بگذارند فیلمبرداری کنیم.

این کارگردان ادامه داد: فیلم دایره مینا به شکل غیرمستقیم باعث شد که سازمان انتقال خون تأسیس شود و این خیلی مهم است. من در مورد فیلم بمانی نیز این کار را کردم. در این فیلم خودسوزی دختران و زنان را نمایش دادم. برای ساخت این فیلم هم مشکلاتی داشتیم و البته پروژه بعدی من نیز به موضوع سلامت تاکید دارد. من طرفدار مساله هنر برای هنر نیستم و می‌خواهم هنرم نقش سازنده‌ای در جامعه داشته باشد که هم برای مخاطب جذاب باشد و هم به او اطلاع‌رسانی کند. فیلم بمانی همین‌طور بود. به طوری که میزان خودسوزی‌ها را به ۵ تا ۶ بار در ماه کاهش داد.

مهرجویی در ادامه اظهار داشت: من سه فیلم کوتاه و کلیپ هم در مورد انتقال خون ساخته‌ام. منتهی فکر نمی‌کنم قابل نمایش باشند چون کارمندان آن موقع دخترانی بودند که حجاب مورد پسند جامعه امروز را نداشتند و فکر نمی‌کنم فعلاً قابل نمایش باشد.

او گفت: خوشبختانه دایره مینا یکی از پرطرفدارترین فیلم‌های من بخصوص در خارج از کشور بوده است. این برای من خیلی حیرت‌آور است که فیلمی با این موضوع مورد استقبال قرار گرفت ولی موضوع فروش خون آنقدر دهشتناک است که به اندازه چندین فیلم اکشن می‌تواند اثر داشته باشد. من خوشحالم که سهم کوچکی در این زمینه توانستم داشته باشم. از شما هم بابت راه‌اندازی این جشنواره و نمایش این فیلم‌ها که به هنرمندان بسیار کمک می‌کنند، تشکر می‌کنم.