ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر (نتایج یک نظرسنجی)
فتح خرمشهر به عنوان یک حادثه تاریخی و سرنوشت ساز، پایان بخش دوره اول جنگ است که با تجاوز عراق به ایران در تاریخ 31 شهریور 1359 آغاز شد و با آزاد سازی مناطق اشغالی به پایان رسید. ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر به مدت 6 سال و تحولاتی که در این مرحله از جنگ صورت گرفت به ویژه نحوه پایان جنگ، پرسش از علت ادامه جنگ را به یک پرسش بنیادین تبدیل کرده است. در این زمینه ملاحظاتی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:
1 – تصمیم گیری برای پایان دادن یا ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر با نظر اجماع نخبگان و مسئولین سیاسی – نظامی کشور و در حضور امام راحل و پس از برگزاری جلسات متعدد اتخاذ شده است.
شرایط تصمیم گیری ناظر بر این معنا بود که قوای نظامی ایران با آزاد سازی مناطق اشغالی ماهیت جنگ تجاوز کارانه و فرسایشی را با کسب برتری سیاسی – نظامی تغییر داده است و در چنین وضعیتی به زعم آمریکا و غرب ارائه هرگونه امتیاز به ایران به معنای به رسمیت شناختن برتری نظام برآمده از انقلاب اسلامی و با منافع غرب در تضاد است. بنابراین اجتناب از ارائه هرگونه امتیاز به ایران، یک سیاست کلی و مورد توافق بود که از سوی آمریکا و غرب دنبال می‌شد. بر پایه همین ملاحظه با تعریف برتری ایران به عنوان تهدید منافع آمریکا و غرب، مهار این برتری هدف سیاستهای جدید منطقه‌ای آمریکا قرار گرفت.
2 – راه حل‌های پیشنهادی برای پایان دادن به جنگ در این مرحله عموما از سوی برخی از کشورهای منطقه از جمله عربستان مطرح شد که بیشتر ناظر بر تشکیل صندوق مشترک برای پرداخت خسارت به ایران و عراق بود. بدین ترتیب که کشورهای منطقه با تشکیل صندوقی مشترک مبالغی را به صندوق واریز کنند و تدریجا برای بازسازی ایران و عراق پرداخت شود. در این زمینه صحبت از مبلغ 25 میلیارد دلار تا 50 میلیارد دلار مطرح شد؛ اما به دلیل اینکه راه حل متناسب با شرایط برتری ایران نبود و سایر خواسته‌های ایران مانند محکوم کردن متجاوز، عقب نشینی کامل از خاک ایران مورد توجه قرار نگرفته بود، زمینه انجام مذاکرات فراهم نشد، در نتیجه رقم قطعی مشخص نیست.
3 – فاصله زمانی تصمیم گیری ایران پس از فتح خرمشهر تا انجام عملیات رمضان با وقوع برخی رخدادهایی همراه شد که نقش مهمی در شکل گیری ادامه جنگ داشت. در حالی که در سوم خرداد سال 1361 خرمشهر فتح شد، در تاریخ 14 خرداد اسرائیل به جنوب لبنان حمله کرد. تصور اولیه در ایران ناظر بر این معنا بود که نگرانی از پیروزی ایران منجر به گشایش جبهه جدید شده است. واکنش سیاسی – نظامی ایران با اعزام هیئت دیپلماتیک در تاریخ 17 خرداد و سپس اعزام برخی از نیروهای نظامی و اعلام آمادگی برای جنگ در دو جبهه متاثر از همین ملاحظات بود.
در تاریخ 20 خرداد عراق آمادگی برای عقب نشینی یک جانبه را اعلام و در تاریخ 30 تیر آن را اجرا کرد. در این مرحله 5 هزار کیلومتر از خاک ایران همچنان در اشغال ارتش عراق بود که در عقب نشینی تنها 2500 کیلومتر از آن تخلیه شد و مناطق حساس مانند ارتفاعات استراتژیک و شهر نفت شهر در اشغال نیروهای عراق باقی ماند.
ملاحظات سیاسی- نظامی جدید سبب گردید امام (ره) با احساس نگرانی از ماهیت سیاستهای جدید آمریکا و اسرائیل و عراق، روند اعزام نیرو به لبنان را متوقف و دستور بازگشتها را صادر کردند.
در چنین فضایی قطعنامه 522 در تاریخ 22 تیرماه از سوی سازمان ملل صادر شد که هیچ کدام از درخواستهای ایران مورد توجه قرار نگرفته بود و همچنان از جنگ به عنوان وضعیت میان دو کشور نام برده می‌شد!
مجموع رخدادهای سیاسی – نظامی در سطح منطقه، مواضع جدید آمریکا، ماهیت قطعنامه جدید سازمان ملل، تماما نگرانی ایران را – مبنی بر اینکه کلیه تلاشها و سیاستها برای مهار و برتری ایران سازماندهی شده است – تشدید کرد و در نتیجه تصمیم گیری اولیه پس از فتح خرمشهر، با آغاز عملیات رمضان، در تاریخ 23 تیرماه سال 1361 و با هدف تامین صلح شرافتمندانه و تنبیه متجاوز، به اجرا گذاشته شد.
4 – نقد و بررسی تصمیم گیری برای ادامه جنگ پس از فتح خرمشهر و طرح پرسش در این زمینه برای نخستین بار از سوی نهضت آزادی نزدیک به یک سال پس تصمیم گیری و اجرای آن و با مشاهده نتایج این تصمیم گیری، اعلام شد، حال آنکه اگر نهضت در این زمینه دیدگاه و موضعی داشت، برای تاثیر گذاری بر روند تصمیم گیری‌ها باید همانند حزب توده که در همان موقع اقدام به موضع گیری کرد، یا صدور بیانیه مواضع خود را رسما اعلام می‌کرد.
فارغ از این ملاحظه، نقدهای ناظر بر تصمیم گیری برای ادامه جنگ اصولا بر اساس نتیجه و بدون توجه به شرایط طرح می‌شود. حال آنکه جدا کردن یک تصمیم از شرایط و بستر تاریخی آن مانع از فهم ضرورتها و دلایل این تصمیم گیری خواهد شد.
گزینه‌های موجود برای تصمیم گیری ایران به گونه‌ای بود که اگر برای توقف جنگ تصمیم گیری می‌شد امتیاز قابل ملاحظه‌ای به ایران واگذار نمی‌شد و هیچ تناسبی با شرایط برتری ایران نداشت و احتمالا زمینه درگیری مجدد ایران و عراق نیز فراهم می‌شد. امروز همان تصمیم گیری با طرح این پرسش روبروست که: چرا ایران اینگونه جنگ را پایان داد؟ و حال آنکه، در آن هنگام از موضع برتر برخوردار بود و دشمن دچار هزیمت شده بود.
این توضیح ناظر بر این معناست که پیچیدگیهای حاکم بر شرایط تصمیم گیری پس از فتح خرمشهر به گونه‌ای بوده است که هرگونه تصمیم گیری با توجه به پیامدهای آن میتوانست پرسش‌زا باشد و تنها تفاوت در نوع پرسشهاست نه اصل آن.
***
مرکز پژوهشهای اجتماعی نخست وزیری در خرداد سال 1361 طی یک نظرسنجی، از 502 نفر با شرایط سنی، تحصیلی و جنسیت متفاوت «نظرات مردم در مورد ادامه جنگ و ورود به خاک عراق» را مورد بررسی قرار داده است. در این نظرسنجی «نظر مردم در مورد ادامه جنگ»، وارد شدن به خاک عراق در صورتی که عراق شرایط ما را نپذیرد و دلایل عدم ورود به خاک عراق مورد توجه قرار گرفته است.
در پاسخ به این پرسش که جنگ را تا کجا باید ادامه داد؟ خروج عراق از خاک ایران با 307 درصد و سقوط صدام با 28/5 درصد بیشترین آرا را کسب کرده است و سایر گزینه‌ها مانند گرفتن خسارت 12/4 درصد و صلح تنها 2 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. در حالی که پاسخ نمی‌دانم 4 درصد بوده است.
در پاسخ به این پرسش که اگر عراق شرایط ما را نپذیرد آیا صلاح میدانید وارد خاک عراق شویم بر حسب جنسیت پاسخ مثبت 70/1 درصد و پاسخ منفی 15/1 درصد و نمی‌دانم 9/2 درصد می‌باشد. بر حسب سن پاسخ مثبت 76/9، پاسخ منفی 7/7 و نمی‌دانم 15/4 درصد است. بر حسب میزان سواد پاسخگویان، پاسخ مثبت 48/4، پاسخ منفی 32/2، پاسخ نمی‌دانم 6/5 درصد است.
درصد پاسخ‌ها به تناسب مناطق بیستگانه تهران متفاوت است. چنان که پاسخ کسانی که یکی از بستگان آنها در جبهه بوده است در مورد ورود به خاک عراق 58/3 درصد مثبت و 20 درصد منفی و 20 درصد نمی‌دانم می‌باشد.
این نظرسنجی فارغ از اینکه تا چه میزان می‌تواند از نظر علمی اعتبار داشته باشد، بیانگر بخشی از واقعیات اجتماعی و افکار عمومی نسبت به مسئله جنگ و تصمیم گیری در مورد پایان یا ادامه آن و در میان اقشار مختلف با موقعیتها و شرایط متفاوت می‌باشد که با میانگین 70 درصد با آن‌چه که پس از فتح خرمشهر واقع شد، موافقت خود را بر ادامه جنگ اعلام کرده‌اند.
در پایان اصل گزارش نظر سنجی برای بهره‌برداری بیشتر منتشر می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران
نظرات مردم در مورد ادامه جنگ و ورود به خاک عراق
معاونت سیاسی و اجتماعی وزیر مشاور در امور اجرایی
مرکز پژوهشهای اجتماعی نخست وزیری
خرداد ماه 1361
فهرست مطالب
عنوان صفحه
=========================================================================
مقدمه .........................................................................................................................................
مشخصات جامعه آماری ............................................................................................................
نظر پاسخگویان در مورد ادامه جنگ تحمیلی عراق علیه ایران ..................................................
نظر پاسخگویان در مورد ورود به خاک عراق (بر حسب جنس، سن، سواد،
منطقه مسکونی پاسخگو) ...........................................................................................................
نظر پاسخگویانی که یکی از اقوام نزدیک آنها از اوایل جنگ تاکنون در جبهه بوده
در مورد ورود به خاک عراق .....................................................................................................
نظر پاسخگویانی که یکی از اقوام نزدیک آنها از اوایل جنگ تاکنون در جبهه بوده
(هم اکنون در جبهه است – به جبهه رفته و برگشته – مجروح یا شهید شده)
در مورد ورود به خاک عراق ......................................................................................................
نظر پاسخگویانی که یکی از اقوام نزدیک (سپاهی، بسیجی، ارتشی و سرباز)
آنها از اوایل جنگ تاکنون در جبهه بوده در مورد ورود به خاک عراق ......................................
دلایل اظهار شده از سوی پاسخگویانی که ورود به خاک عراق را صلاح نمی‌دانند ...................
پیشنهادات اظهار شده جهت تحقق شرایط ایران از سوی پاسخگویانی که ورود به
خاک عراق را صلاح نمی‌دانند ...................................................................................................
بسم الله الرحمن الرحیم
مقدمه
برنامه ریزی و تصمیم گیری در مورد پدیده‌های جامعه، ضرورت گردآوری اطلاعات بر پایه تحقیقات اجتماعی را ایجاب می‌نماید. این مرکز برای رسیدن به این هدف بنیانی و بر مبنای روشهای علمی اطلاعات مورد نیاز دولت را در حد امکانات خود ارائه نموده و به یاری خدا فعالیت خود را در این زمینه همچنان ادامه خواهد داد.
علاوه بر این تحقیقات، تغییر و تحول سریع برخی از مسائل و نیاز مسئولین به بعضی از اطلاعات آن چنان ضروری است که تهیه و اجرای طرحهای درخواستی بر اساس نمونه آماری مطلوب در فرصت تعیین شده محدود، عملا غیر ممکن می‌باشد و از طرفی آگاهی از هر نوع اطلاعی در زمینه مسائل مطروحه می‌تواند بر نداشتن آن اطلاع ارجح بوده و حقایقی از جامعه را منعکس و مسئولین را در حل مسائل یاری نماید. (گرچه ممکن است همه حقایق کاملا منعکس نشود)، لذا با توجه به نیاز مسئولین و محدودیت امکانات، این مرکز بر آن شد تا طرحهایی را با نمونه کمتر و در مدت کوتاهتری انجام دهد تا بتواند پاسخگوی نیازهای فوری مسئولین باشد.
گزارش زیر حاوی مطالب زیر است:
1 – نظر مردم در مورد ادامه جنگ
2 – نظر مردم در مورد وارد شدن به خاک عراق در صورتی که عراق شرایط ما را نپذیرد
3 – دلایل عدم ورود به خاک عراق
در این گزارش نظرات 502 نفر در سطح شهر تهران با حفظ پراکندگی در محلات و خانوارها در تاریخ دهم و یازدهم خرداد ماه 61 مورد بررسی قرار گرفته است که نتایج آن بدین شرح است:
مشخصات جامعه مورد بررسی
|
جنس |
فراوانی درصد |
|
مرد |
277 55/2 |
|
زن |
225 44/8 |
|
جمع |
502 100 |
|
سن |
فراوانی درصد |
|
15-24 سال |
148 29/5 |
|
25-34 سال |
135 26/9 |
|
35-44 سال |
82 16/3 |
|
45-54 سال |
79 15/7 |
|
55-64 سال |
45 9 |
|
65 سال و بیشتر |
13 2/6 |
|
جمع |
502 100 |
|
سواد |
فراوانی درصد |
|
بی سواد |
114 22/7 |
|
ابتدایی |
147 29/3 |
|
متوسطه |
210 41/8 |
|
عالی |
31 6/2 |
|
جمع |
502 100 |
«به نظر شما جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را تا کی بایستی ادامه داد؟»
|
موارد |
فراوانی |
درصد |
|
عراق از خاک ایران خارج شود، تمام خاکمان را از عراق بگیریم |
154 |
30/7 |
|
تا سرنگونی صدام |
143 |
28/5 |
|
گرفتن خسارت |
62 |
12/4 |
|
عراق شرایط ما را بپذیرد |
55 |
11 |
|
پیروز شویم |
42 |
8/4 |
|
ایجاد جمهوری اسلامی در عراق |
24 |
4/8 |
|
صدام مجازات و محاکمه شود |
21 |
4/2 |
|
هرچه زودتر تمام شود بهتر است |
18 |
3/6 |
|
دست آمریکا از منطقه کوتاه شود و استکبار جهانی از بین برود |
11 |
2/2 |
|
صلح کنیم |
10 |
1 |
|
سایر[1] |
12 |
2/4 |
|
نمی‌دانم |
20 |
4 |
|
جمع |
572 |
**[2] |
«اگر عراق شرایط ما را نپذیرد آیا صلاح میدانید که وارد خاک عراق شویم؟»
«بر حسب جنس پاسخگویان»
|
جنس موارد |
مرد تعداد درصد |
زن تعداد درصد |
جمع تعداد درصد |
|
بلی |
211 76/2 |
141 62/7 |
352 70/1 |
|
خیر |
29 10/5 |
47 20/9 |
76 15/1 |
|
بلی مشروط به اینکه[3] |
20 7/2 |
8 3/6 |
28 5/6 |
|
نمی‌دانم |
17 6/1 |
29 12/9 |
46 9/2 |
|
جمع |
277 100 |
225 100 |
502 100 |
«اگر عراق شرایط ما را نپذیرد آیا صلاح میدانید که وارد خاک عراق شویم؟»
«بر حسب سن پاسخگویان»
|
سن
موارد |
15-24 سال
تعداد درصد |
25-34 سال
تعداد درصد |
35 – 44 سال
تعداد درصد |
45 – 54 سال
تعداد درصد |
55 – 64 سال
تعداد درصد |
65 سال – بیشتر
تعداد درصد |
|
بلی |
108 73 |
97 71/9 |
61 74/4 |
47 59/5 |
29 64/6 |
10 76/9 |
|
خیر |
25 16/9 |
21 15/6 |
12 14/6 |
12 15/2 |
5 11/1 |
1 7/7 |
|
بلی مشروط |
10 6/8 |
4 3 |
3 3/7 |
5 3/6 |
6 13/3 |
0 0 |
|
نمی‌دانم |
5 3/4 |
13 9/6 |
6 7/3 |
15 19 |
5 11/1 |
2 15/4 |
|
جمع |
148 100 |
135 100 |
82 100 |
79 100 |
45 100 |
13 100 |
«اگر عراق شرایط ما را نپذیرد آیا صلاح میدانید که وارد خاک عراق شویم؟»
«بر حسب میزان سواد پاسخگویان»
|
سواد موارد |
بی سواد تعداد درصد |
ابتدایی تعداد درصد |
متوسطه تعداد درصد |
عالی تعداد درصد |
|
بلی |
80 70/2 |
112 76/2 |
145 69/1 |
15 48/4 |
|
خیر |
9 7/9 |
17 11/6 |
40 19/1 |
10 32/3 |
|
بلی مشروط |
5 4/4 |
6 4/1 |
10 6/2 |
4 12/9 |
|
نمی‌دانم |
20 17/5 |
12 2/8 |
12 7/5 |
2 5/6 |
|
جمع |
114 100 |
147 100 |
210 100 |
31 100 |
«اگر عراق شرایط ما را نپذیرد آیا صلاح میدانید که وارد خاک عراق شویم؟»
«بر حسب مناطق بیستگانه تهران»
|
جمع |
نمی‌دانم |
بلی مشروط |
خیر |
بلی |
مناطق تهران موارد |
|
تعداد درصد |
تعداد درصد |
تعداد درصد |
تعداد درصد |
تعداد درصد |
|
|
19
100 |
1
5/3 |
1
5/3 |
8
42/1 |
9
47/4 |
1 |
|
21
100 |
3
14/3 |
2 9/5 |
4
19/1 |
12
57/1 |
2 |
|
22
100 |
2
9/1 |
-
- |
1
4/6 |
19
86/4 |
3 |
|
28
100 |
1
3/6 |
-
- |
5
17/9 |
22
78/6 |
4 |
|
8
100 |
2
25 |
1
12/5 |
1
12/5 |
4
50 |
5 |
|
24
100 |
2
8/3 |
-
- |
6
25 |
16
66/7 |
6 |
|
29
100 |
3
10/3 |
2
6/9 |
7
24/1 |
17
58/7 |
7 |
|
33
100 |
6
18/2 |
2
6/1 |
9
27/3 |
16
66/7 |
8 |
|
19
100 |
1
5/3 |
-
- |
2
10/5 |
16
84/2 |
9 |
|
31
100 |
-
- |
1
3/2 |
6
19/4 |
24
77/4 |
10 |
|
28
100 |
1
3/6 |
3
10/7 |
3
10/7 |
21
75 |
11 |
|
35
100 |
4
11/4 |
3
8/6 |
2
5/7 |
26
74/3 |
12 |
|
20
100 |
2
10 |
1
5 |
4
20 |
13
65 |
13 |
|
36
100 |
4
11/1 |
-
- |
3
8/3 |
29
80/6 |
14 |
|
34
100 |
10
29/4 |
3
8/8 |
5
14/7 |
16
47/1 |
15 |
|
32
100 |
-
- |
2
6/3 |
4
12/5 |
26
81/3 |
16 |
|
31
100 |
-
- |
-
- |
4
12/9 |
27
87/1 |
17 |
|
18
100 |
1
5/6 |
2
11/1 |
-
- |
15
83/3 |
18 |
|
12
100 |
1
8/3 |
2
16/7 |
-
- |
9
75 |
19 |
|
22
100 |
2
9/1 |
3
13/6 |
2
9/1 |
15
68/2 |
20 |
«نظر پاسخگویانی که یکی از اقوام آنها از اوایل جنگ تاکنون در جبهه بوده در مورد ورود به خاک عراق»
|
وضعیت موارد |
در جبهه بوده تعداد درصد |
در جبهه نبوده تعداد درصد |
|
بلی |
320 72/4 |
35 58/3 |
|
خیر |
62 14 |
13 20 |
|
بلی مشروط |
27 6/1 |
1 7/1 |
|
نمی‌دانم |
33 7/5 |
12 20 |
|
جمع |
442 100 |
60 100 |
«نظر پاسخگویانی که یکی از اقوام نزدیک آنها از اوایل جنگ تاکنون در جبهه بوده (هم اکنون در جبهه است – به جبهه رفته و برگشته – مجروح و شهید شده) در مورد ورود به خاک عراق»
|
وضعیت موارد |
هم اکنون در جبهه است تعداد درصد |
به جبهه رفته و برگشته تعداد درصد |
مجروح و شهید داده تعداد درصد |
|
بلی |
195 73/9 |
155 74/2 |
141 70/9 |
|
خیر |
32 12/1 |
28 13/4 |
30 15/1 |
|
بلی مشروط |
15 5/7 |
13 6/2 |
16 8 |
|
نمی‌دانم |
22 8/3 |
13 6/2 |
12 6 |
|
جمع |
264 100 |
209 100 |
199 100 |
«نظر پاسخگویانی که یکی از اقوام نزدیک آنها (سپاهی یا بسیجی، ارتشی، سرباز) از اوایل جنگ تاکنون در جبهه بوده در مورد ورود به خاک عراق»
|
وضعیت موارد |
سپاه یا بسیج تعداد درصد |
ارتش تعداد درصد |
سرباز تعداد درصد |
|
بلی |
191 75/5 |
89 69 |
186 73/9 |
|
خیر |
28 11/1 |
17 13/3 |
38 14/9 |
|
بلی مشروط |
14 5/5 |
9 7 |
18 7/1 |
|
نمی‌دانم |
20 7/9 |
14 10/9 |
13 1/5 |
|
جمع |
253 100 |
129 100 |
255 100 |
«دلایل اظهار شده از سوی پاسخگویانی که .ر.د به خاک عراق را صلاح نمی‌دانند»
|
موارد |
تعداد درصد |
|
ما را متجاوز حساب می‌کنند |
38 50 |
|
مجبورمی‌شویم با کشورهای دیگر مخصوصا کشورهای منطقه درگیر شویم |
10 13/2 |
|
باعث کشتار بیشتر می‌شود |
8 10/5 |
|
اگر ما خاک خودمان را بگیریم دلیلی دیگر ندارد که وارد خاک آنها شویم |
8 10/5 |
|
از نظر اسلام و قرآن درست نیست |
3 4 |
|
سایر[4] |
9 11/8 |
|
جمع |
76 100 |
«چه پیشنهادی برای تحقق شرایط ایران (گرفتن خسارت دارید؟»
«دلایل اظهار شده از سوی پاسخگویانی که ورود به خاک عراق را صلاح نمی‌دانند»
|
موارد |
تعداد درصد |
|
از طریق مذاکره به نتیجه می‌توان رسید |
16 211 |
|
با جنگ دفاعی باید خسارت را بگیریم و وارد خاک نشویم |
11 14/5 |
|
باید خسارت را بپردازد |
7 9/2 |
|
سازمان بین المللی تصمیم بگیرد |
5 6/6 |
|
مازاد اسرای آنها را برای خسارت نگهداریم، با معاوضه اسرا می‌توان زمینه را آماده کرد |
2 2/6 |
|
نمی‌دانم |
35 46 |
|
جمع |
76 100 |
[1] سایر موارد عبارتند از: ریشه‌های طلم و فساد از رمین کنده شود – هرچه امام بگوید – تا وقتی که نتوانند به ما زور بگویند – تا وقتی که خاک عراق ضمیمه ایران شود – به نفع اسلام تمام شود – به صورت انسانی و به صلاح مملکت تمام شود.
[2] به علت چند جوابی بودن پرسش جمع درصدها از عدد 100 بیشتر است.
[3] تعداد
امام دستور فرمایند 12
برای مردم عراق ضرر نداشته باشد و به آنها ظلم نشود و مسلمان کشی شود 5
حکومتهای منطقه علنا وارد جنگ نشوند 4
برای نابودی صدام باشد نه کشور گشایی 4
نیروی کافی داشته باشیم 2
اگر عراق از خاک ما بیرون برود و باز هم بجنگد بایستی وارد خاک عراق شد 1
[4] سایر موارد عبارتند از:
- اگر منطق انقلاب را صادر کنیم بهتر از جنگ است
- سازمان ملل متحد بایستی رسیدگی کند
- عراق با روسها پیمان دارد، اگر ما حمله کنیم روس هم وارد جنگ می‌شود
- چون شکست می‌خوریم و کشورهای غربی فشار زیادی بر ما وارد می‌سازند
- جنگ داخلی به وجود می‌آید و گروهها و رادیوهای بیگانه سوء استفاده می‌کنند
- هرچه ما ضرر دیده‌ایم آنها هم دیده‌اند
نظرات