سخن نخست

 در تاریخ معاصر ایران  بعضی از شخصیت ها هستند که با وجود طول عمر نسبتا کم ، توانسته اند نقش برجسته ای از خود در تاریخ ایران برجای بگذارند . ازجمله این شخصیت ها شیخ محمد خیابانی است که درطول حیات چهل ساله خود قیامی را درآذربایجان رهبری کرد که نام او را برای همیشه جاودانه ساخت. 
با این حال در باره شخصیت و گرایش ها و آرمان های او در سالهای اخیر سئوال ها و شبهه های مختلفی در بین محافل روشنفکری و گرایش های ملی گرایانه مطرح شده و می شود از جمله مطرح می کنند :
آیا شیخ محمد خیابانی در اندیشه‌ تجزیه‌ آذربایجان از ایران بود؟  آیا می‌توان تغییر نام آذربایجان به آزادیستان را در همین راستا تحلیل نمود؟ یا حتی بعضی دیگر تا آنجا پیش می روند که شیخ محمد خیابانی و قیامی که به نام وی در تاریخ ثبت شده  را  در هاله‌ای از ابهام و شبهه و انتقاد قرار می دهند.
 در سالهای پیش از انقلاب نیز بعضی از پژوهشگران و مورخین تاریخ معاصر ایران ، هر یک به اقتضای وابستگی‌‌های فکری و سیاسی خویش، تفسیر و تعبیری از شخصیت خیابانی و قیام وی ارائه کرده‌اند. برخی، مانند احمد کسروی، خیابانی را به مثابه‌ یک دیکتاتور مستبد متهم و تصویر می‌‌کنند. عده‌‌ای دیگر خیابانی را بواسط ارتباطات او با شوروی  کمونیست و به تبع آن، حرکت اعتراضی او را کمونیستی می‌‌خوانند و بر همین اساس قیام او را مرکز گریز و جمهوری‌خواهانه قلمداد کردند. 
اما در حقیقت با توجه به  شخصیت روحانی شیخ محمد خیابانی و مبارزات وی، همچنین نوشته ها و آثاری که از وی برجای مانده است، بخوبی می توان دریافت که اتهام های مطرح شده در باره این چهره‌  تابناک تاریخ معاصر ایران صحت نداشته و حرکت و قیام او بیشتر بر محور استقلال طلبی برای ایران در برابر مستبدان داخلی و مبارزه علیه وابستگی به قدرتهای بیگانه و استعمارگران بوده است.
بر این اساس برای شناخت بهتر ابعاد مختلف شخصیت شیخ محمد خیابانی و مهم‌تر از آن، ماهیت قیامی که وی  رهبری آن را به عهده داشت ، شماره چهل و یکم نشریه  رایانه ای «گذرستان» را به همین منظور اختصاص دادیم.  در این شماه از گذرستان زوایای فکری زندگی شیخ محمد خیابانی و تاثیر او بر جنبش های ضد استبدای و ضد استعماری در تاریخ معاصر ایران ، مورد توجه قرار گرفته است.
با مجموعه مقالات و مصاحبه های برگزیده در این شماره از گذرستان سهم اندکی در باز کردن ابعاد شخصیت تاثیرگذار شیخ محمد خیابانی دارد  .
امید است توانسته باشیم ضمن پاسخگویی به شبهات مطرح شده در باره ماهیت قیام شیخ محمد خیابانی، سهم اندکی در روشن تر شدن دیدگاه های اسلامی ، عدالت خواهانه ، ظلم ستیزانه و ضد استعماری و استبدادی او برعهده گرفته باشیم.
سایت موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی همچنان علاقه مند به دریافت و انعکاس  دیدگاه های روشنگرانه و نقادانه مخاطبان نشریه گذرستان خواهد بود.

سردبیر