شهادت؛ پایان یک مبارزه، یک زندگی/ عکس شهید محمد منتظری

 محمد منتظری  در سال 1323 هجری شمسی در نجف آباد اصفهان متولد شد. در 6 سالگی در زادگاهش به مدرسه رفت و حدود سه سال تحصیل کرد.

پس از آن طی سه سال در یک کارگاه فلزی مشغول به کار شد. او در حین تحصیل مقطع ابتدایی و تلمذ در حوزه، همچنین به کار کشاورزی نیز مشغول بود.

در سال 1337 وقتی 14 ساله بود، تحصیلات منسجم خود را برای فراگیری معارف اسلامی در حوزه علمیه قم آغاز کرد. او سپس به مدرسه حجتیه رفت و دوره اول تحصیلات دینی را به پایان رساند. در قم از محضر درس حضرت امام خمینی(ره) استفاده کرد و علاوه بر ایشان در کلاس درس آیت الله داماد، مرحوم آیت الله مشکینی و آیت الله جنتی نیز حاضر شد.

او تحصیلات حوزوی را تا سطح خارج فقه و اصول فرا گرفت و ظاهراً بدلیل ورود به صحنه مبارزه علیه رژیم پهلوی از ادامه آن باز ماند.

محمد منتظری در زمینه حکومت و اقتصاد اسلامی مطالعات زیادی انجام داد و نسبت به این دو مبحث علاقه خاصی داشت. چنانکه موضوع نخستین درسش برای طلاب در تابستان 1348 هجری شمسی حکومت اسلامی بود و درس اقتصاد اسلامی را نیز در سال 1349 تا بهار 1350 تدریس کرد. او در مقابل کفار و منافقین سختگیر و در میان مومنان و محرومان پر محبت و متواضع بود.

محمد هر کار را شدنی می دانست و بسیار جدی بود و با هر مسئله‌ای با جدیت برخورد می کرد. همیشه بر جدی بودن افراد در عمل اصرار و سفارش می‌کرد و می‌گفت:‌ «اگر خواستید شوخی هم بکنید، جدی باشید»  در حوزه علمیه بسیار تلاش می کرد و حدود 6 سال مداوم زحمت کشید و شایستگی و لیاقت خود را به همه نشان داد. گفته اند درس هایی که دیگران طی دو سال طی می کردند، محمد انها را در طول 6 تا 7 ماه به خوبی فرا می گرفت.

در مبارزه علیه طاغوت نیز بسیار جدی بود و تلاش فوق العاده ای از خود بروز داد. ساواک در یکی از گزارش های خود درباره شهید محمد منتظری چنین اظهار کرده است که «متهم فردی است جوان و از نظر تعلیمات دینی دارای تعصب شدیدی است...» 

شهید محمد منتظری در سال 1348 پس از رهایی از زندان با اینکه از او تعهد گرفته بودند به حوزه علمیه نرود، چون مسیر را شناخته و عزم خود را جزم کرده بود، راهی حوزه علمیه قم شد و به تدریس اقتصاد اسلامی پرداخت.

*محمد منتظری مرید امام بود

در سال 1341، رژیم پهلوی لایحه انجمن های ولایتی و ایالتی را با هدف محو کردن دین از صحنه زندگی مردم مطرح کرد. در این موقعیت بود که حضرت امام خمینی(ره)، رسالت خود را آغاز کرد.

محمدمنتظری که خود را مرید امام خمینی می دید، به تبعیت از ایشان در سن 18 سالگی وارد صحنه مبارزه علیه رژیم ضد دین پهلوی شد. خود وی درباره شروع فعالیت های مبارزاتی چنین می گوید: « در اولین سال مبارزه از نوشتن اعلامیه ها شروع کردم، بعد به مسایل تشکیلاتی و ساختن افرادی برای مبارزه پرداختم.» 

در جریان قیام 15 خرداد سال 1342 محمد منتظری با دستگاه کپی دست ساز اعلامیه های ضد حکومتی را تکثیر و با وجود محدودیت های شدید امنیتی آنها را توزیع می کرد.

ساواک در گزارش شماره 23064/20 هـ مورخ 25/7/46 چنین آورده است:« محمد منتظری که فعلاً زندانی می باشد قبل از دستگیری به یکی از دوستانش گفته بود من خودم ماشین پلی کپی در نجف آباد اصفهان دارم و اعلامیه های[امام] خمینی را با آن تکثیر و توزیع می نمایم.»

وی در اردیبهشت سال 1344 که مصادف با ایام محرم الحرام بود، به امید آنکه محلی برای تبلیغ پیدا کند، به تهران رفت و در جلسات تبلیغ مرحوم آیت الله فلسفی (ره) شرکت کرد.

در تاریخ 20/2/1344 مرحوم آقای فلسفی در روضه دالان امین الملک منبر رفته بود، پس از پایان سخنرانی وی محمد منتظری با صدایی رسا فریاد زد: « خدایا تو را به روز عاشورا و این مصیبت عظما، دست‌های ناپاکی را که دستور قطع دست آیت الله خمینی را داده‌اند، برای همیشه محو و نابود کن.» مردم با شنیدن نام امام صلوات می فرستند. 

در همان مجلس شهید منتظری دستگیر و به اتهام ایجاد اخلال در نظم و تحریک مردم بازداشت موقت می شود.

اولین حبس وی چندان طول نکشید و به سبب اینکه فاقد پیشینه کیفری و عضویت در احزاب و تشکل های سیاسی بود، خیلی زود از چنگال رژیم آزاد شد. این روحانی جوان و مبارز پس از آزادی فعالیت های خود را دوباره از پیش گرفت و در نحستین روز از سال 1345 ساعت 30/5 بامداد به هنگام پخش اعلامیه در حرم مطهر حضرت معصومه (س) دستگیر شد.

محمد منتظری در شکایتی که به مراجع قضایی نوشت، دستگیر شدنش را چنین بیان کرد: «اینجانب را به جرم دین داری در تاریخ 1/1/1345 بازداشت و بعد از 3 روز تحویل زندان قزل قلعه دادند.»

در زندان قزل قلعه بیش از 10 جلسه از وی بازجویی کردند. این بازجویی ها با شکنجه های روحی و جسمی فراوان همراه بود. نخستین جلسه بازجویی محمد منتظری 9 ساعت طول کشید بطوریکه اثرات شکنجه های اولین جلسه تا یک ماه بعد در بدن او باقی ماند. جلسه بعدی بازجویی دو ساعت به طول انجامید. در این جلسه مرتب با سیلی به سر و صورت محمدمنتظری زدند. آزارهای جسمانی در این جلسه فقط به سیلی محدود نماند و بر اثر شکنجه‌های دیگر بی هوش شد و بر اثر آن مدتی پاهایش حرکت خود را از دست داد. مقاومت محمد منتظری در برابر شکنجه ها برای همه شگفت آور بود.

پس از پایان دوران بازجویی، محمد منتظری به سه سال زندان محکوم شد. او در داخل زندان نیز دست از فعالیت نکشید، به ابتکار وی گروهی از زندانیان سیاسی نامه ای به کمیته  دفاع از حقوق زندانیان سیاسی نوشتند و طی آن از وضع نامطلوب زندانیان در زمینه های مختلف مانند: غذا، بهداشت، جیره غذایی، ملاقات ها، اسکان و پرونده سازی های بی دلیل شکایت کردند. 

محمد منتظری از فرصتی که در زندان برای او فراهم شد، خیلی خوب استفاده کرد و به مطالعه قرآن، حدیث، تفسیر و زبان انگلیسی پرداخت.

او در زندان و تحت شدیدترین شکنجه‌ها از مرام انقلابی خود دست برنداشت، به طوریکه درباره «انقلاب شاه و مردم» با صراحت گفته بود:«چون مقلد آیت الله [امام] خمینی است، لذا نظر او نظر آیت الله خمینی است.» 

محمد منتظری در اواخر سال 1347 آزاد شد و بر اثر تجربیات مبارزاتی که در زندان، به دست آورد، دوره جدیدی از فعالیت های خود را آغاز کرد، اگر چه ساواک به او گفته بود که حق اقامت در قم را ندارد اما او بلافاصله بعد از آزادی به قم رفت و فعالیت‌های خود را آغاز کرد.

او در زندان به این نتیجه رسید که باید به جای کار فردی کار تشکیلاتی و سازمان یافته انجام دهد، بنابراین به شناسایی و ارزیابی اشخاص پرداخت و به منظور عضو گیری تشکیلاتی و کادر سازی به تلاش عظیم دست زد. محمد منتظری در قم و نجف آباد دروسی را در زمینه های مختلف علوم اسلامی برای طلاب برگزار کرد. چنانکه اشاره شد در سال های بین 1348 تا 1350 درس حکومت و اقتصاد اسلامی را به طلاب جوان می¬آموخت. او در سال های 1348 و 1349 در نجف آباد گروهی از جوانان فعال را به دور خود جمع کرد و کتابخانه‌ای سیار به وجود آورد.

علاوه بر این، جلسات متعددی را برای روشن نمودن افکار طلاب جوان نجف آباد برپا کرد.از جمله اقداماتی که شهید محمد منتظری پس از ازادی انجام داد، افشاگری علیه مفاسد اقتصادی رژیم پهلوی بود.

در سال 1348 او علیه شرکت‌های آمریکایی که در ایران سرمایه گذاری کرده بودند، افشاگری هایی انجام داد.  در همین سال‌ها او به مخالفت با عوامل نفوذی ساواک در حوزه های علمیه پرداخت و آنها را معرفی کرد. در عین حال از تکثیر اعلامیه های امام خمینی(ره) و سایر مبارزان غفلت نکرد.

وی فعالیت این سالها را چنین توصیف کرده است: «بعد از آزاد شدن وارد یک سلسله فعالیت های تشکیلاتی شدم و نقشه می‌کشیدم برای کارهای مسلحانه و کادرسازی. در این جا با یک سلسله مشکلات مواجه شدم، یعنی دیدم آنهایی که مذهبی هستند معمولاً بینش سیاسی ندارند و آنهایی که بینش سیاسی دارند، در خط اسلام نیستند، یا مسلمان هستند ولی مسائلی را مطرح می‌کنند که با اسلام جور در نمی‌آید. با خود گفتم باید از صفر شروع کرد. بر همین اساس شروع به کادرسازی کردم و در این راه پیشرفت هایی نیز کرده بودم تا اینکه در سال 1350 لو رفتم و فراری شدم»

*محمد منتظری با حزب ملل اسلامی و نهضت آزادی در ارتباط بود

از دیگر فعالیت های محمد منتظری، ارتباط با گروه های مختلف اسلامی و همکاری با آنان بود. آنگونه که از اسناد ساواک بر‌می‌آید، در سال 1348 محمد منتظری با حزب ملل اسلامی و نهضت آزادی در ارتباط بود. از سال 1345 به بعد، ساواک محمد منتظری را بعنوان یک انقلابی، خطر ناک می‌شمرد.

پرویز ثابتی که طی این سالها، رئیس اداره یکم عملیات و بررسی اداره کل ساواک را عهده دار بود در خلاصه پیشینه او چنین گزارش کرده است:

«محمدمنتظری یکی از طلاب ناراحت و اخلال گر مقیم شهرستان قم می باشد که در ذیل اکثریت قریب به اتفاق اعلامیه های مضره روحانیون را امضا کرده ...»    

بر اساس اسناد موجود، ساواک پس از آزادی محمد منتظری از زندان، او و همه کسانی که با وی در ارتباط بودند را تحت نظر داشت. در سال 1350 فعالیت های محمدمنتظری دیگر برای رژیم پهلوی قابل تحمل نبود. بنابراین عزم رژیم بر دستگیری وی قرار گرفت. او که از این جریان مطلع شد، خود را مخفی کرد.

محمدمنتظری مدتی را با تغییر شکل و لباس در شهرهای مختلف ایران سپری کرد و چون دیگر حضورش در ایران ممکن نبود، از مشهد به افغانستان و سپس به پاکستان رفت. از این تاریخ زندگی مخفی پرتلاطم و پر بار 10 ساله او در خارج از کشور آغاز شد. پس از هجرت حضرت امام (ره) به پاریس، محمد منتظری به آنجا رفت و کنار امام و یارانش به تلاش مخلصانه پرداخت و پس ازآن به ایران بازگشت.

شهید محمد منتظری  

شهید محمد منتظری پس از پیروزی انقلاب اسلامی مبارزات خود را در سنگر جدید آغاز کرد. وی در طی این سالها با تلاش پیگیر برای افشاگری توطئه‌های غرب که در حرکت‌های غرب‌گرایانه و مهره های وابسته به غرب نظیر بنی صدر تجسم یافته بود می‌پرداخت.

وی در شکل‌گیری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فعالیت داشت و مدتی نیز به نمایندگی از حضرت امام راحل در هیأت بررسی شایعه شکنجه که از طرف منافقین و لیبرال ها منتشر می‌شد مشغول کار شد. او همواره برای آزادی قدس شریف از چنگال رژیم صهیونیستی تلاش کرد و همه ظرفیت های فکری و تبلیغاتی خود را بکار بست، از جمله اینکه مجله ای به نام «الشهید» به زبان عربی تهیه و در سطح وسیعی از منطقه منتشر نمود.

وی با مسافرت به کشورهای دیگر، ‌با رهبران جنبش های آزادیبخش و کشورهای انقلابی ملاقات و مذاکره کرد. با تاسیس حزب جمهوری اسلامی وارد این سنگر شد و همواره در نطق های انقلابی خود پرده از ماهیت خائنانه لیبرالیسم، منافقین ، بنی صدر، رجوی و قاسملو  و دیگر گروهک های ضد انقلاب وابسته به شرق و غرب بر می داشت.

شهید منتظری در سنگر خانه ملت

شهید حجت الاسلام والمسلمین محمد منتظری در انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی با کسب 97 درصد آراء مردم نجف آباد، به مجلس شورای اسلامی راه یافت.

حجت الاسلام والمسلمین محمد منتظری به روشنگری علیه استکبار و منافقین و گروهک های ضد انقلاب ادامه داد و سرانجام در اثر کینه توزی های شقی‌ترین افراد، مظلومانه به همراه 72 یار انقلاب در دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسید و در قم به خاک سپرده شد.