ابوالقاسم سحاب، آغازگر تحول در جغرافیای ایران

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، شنبه (21 دی‌ماه) سالروز پنجاه و هفتمین درگذشت ابوالقاسم سحاب، پژوهشگر علوم انسانی به‌ویژه جغرافیا است. وی آثار بسیاری در حوزه‌های تاریخ، فرهنگ، دین و جغرافیا منتشر کرد و با بنیانگذاری موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب با همکاری فرزندش، عباس سحاب، تاثیر بسیاری بر شکل‌گیری روش‌های علمی این حوزه گذاشت. انتشار انواع نقشه، کره، اطلس و دیگر اطلاعات جغرافیایی برای نخستین‌بار در ایران حاصل کوشش‌های این موسسه و بنیانگذاران آن بوده که نقش بسیاری در بالا بردن سطح دانش جغرافیا در کشور و شناسایی جغرافیایی ایران در جهان تا به امروز داشته است.
 
از دیگر آثار وی می‌توان به تالیف کتاب‌های ارزشمند «فرهنگ خاورشناسان»، «زندگانی شاه عباس کبیر» و «تاریخ مدرسه عالی سپهسالار» همچنین ترجمه آثاری چون «تاریخ قرآن»، «فلسفه و اسرار حج»، «تاریخ نقاشی در ایران»، «تاریخ هنر اسلامی» از زبان عربی و ترجمه کتاب 6 جلدی «جغرافیای کارپنتر» از انگلیسی اشاره کرد. وی آثاری نیز درباره زندگی حضرت امام حسین(ع)، امام جعفر صاد(ع)، امام جواد(ع) و دیگر امامان و معصومین نوشته است.

غلامرضا سحاب، پژوهشگر جغرافیا به ایبنا گفت: کتاب «معرفی آثار و شرح حال استاد ابوالقاسم سحاب تفرشی» که مراحل نهایی انتشار آن در دست است، بیش از 50 عنوان از آثار این جغرافیدان را در بردارد. این کتاب در سه بخش مقدمه، فهرست و کتابشناسی تدوین شده که در مقدمه شرح حال ابوالقاسم سحاب (31 سالگی وی (از سال 1304) و آن‌چه از کودکی و خاطرات مکتب به یاد داشته) آمده است. در بخش بعد یادداشت‌های وی به‌صورت روزشمار از 1304 تا شهریورماه 1319 در یک دوره 15 ساله تدوین شده است.

نوه ابوالقاسم سحاب بیان کرد: بخش دوم کتاب دربردارنده بیش از 50 جلد کتاب و تعدادی نسخه خطی و چاپ نشده به‌دست آمده از این پژوهشگر به‌شمار می‌رود که برخی از آن‌ها مانند «مفتاح اعلام» در 6 جلد به معرفی بیش از دو هزار و 500 دانشمند ایرانی و اسلامی با منابع پرداخته‌اند. آثار دیگری مانند «اسلام در آفریقا»، «اسلام در حبشه»، «شرح زندگی ائمه اطهار» مانند زندگی سیدالشهدا(ع)، «زندگینامه حضرت امام رضا(ع)»، «طب الرضا»، «حضرت جواد(ع)»، «امام محمد تقی(ع)»، همچنین شرح حال‌ها، «تاریخ نقاشی در ایران» نوشته «ذکی محمد حسن» و «تاریخ فرهنگ خاورشناسان» (دربردارنده اطلاعات خاورشناسان در سال 1313 خورشیدی در مراسم هزاره فردوسی در مشهد) بخش بعدی کتاب را تشکیل می‌دهند.

این ناشر با اشاره به بخش سوم کتاب افزود: در این بخش مقاله‌هایی از روزنامه‌ها و مجله‌ها آمده که جنبه مذهبی و علمی داشته‌اند. ابوالقاسم سحاب کتابی با عنوان «پسر طبیعت» نخستین کتاب ویژه کودکان را در سال 1301 برای نوآموزان ترجمه و منتشر کرد. 

وی به کتابی که در دست انتشار است اشاره کرد و گفت: «معرفی آثار و شرح حال استاد ابوالقاسم سحاب تفرشی» در فروردین‌ماه به‌مناسبت تولد وی در دو مراسم در تهران و زادگاهش، تفرش در بنیاد فرهنگی سحاب، رونمایی خواهد شد، همچنین این کتاب به صورت لوح فشرده تا پایان امسال از سوی انتشارات دنیای جغرافیای سحاب در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.

ابوالقاسم سحاب، 19 فروردین‌ماه 1266 در روستای فَم از توابع تفرش به‌دنیا آمد و در سه سالگی به مکتب‌خانه آخوند ملاحسین شاهمیری رفت و توانست در مدت کوتاهی دروس مقدماتی و کتاب‌هایی چون «علم جزء»، «نصاب الصبیان» و «جامع المقدمات» را فراگیرد. در 19 سالگی به آموزش فقه، اصول و زبان عربی پرداخت و از اشخاصی چون امامی و علی‌اکبر سجادی دانش آموخت. در 22 سالگی برای یادگیری فرانسه، علوم جدید، حساب و جغرافیا شاگرد سناءالدوله شد. پس از رفتن به تهران و با ورود به مدرسه آلیانس فرانسه، دیپلم گرفت. سحاب با ورود به مجلس درس سید عبدالرحیم دماوندی فقه و اصول را ادامه داد و از محضر علمای دینی تهران مانند شیخ علی نوری و شیخ باقر معزالدوله استفاده کرد.

وی در کلاس‌های شبانه مدرسه دارالفنون نیز شرکت کرد و شیمی، طبیعیات و فیزیک را از استادانی چون مهدی‌خان، دکتر محمودخان و غلامحسین‌خان رهنما فراگرفت. سحاب علاوه‌بر زبان انگلیسی و فرانسه به زبان عربی، آلمانی، لاتین و زبان روسی تسلط داشت و به همین دلیل متونی از عربی، انگلیسی و فرانسه را به فارسی برگرداند. وی همچنین با دانشمندانی چون آیت‌الله شیخ عبدالکریم حایری، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله مرعشی نجفی، استاد شهید مرتضی مطهری و سید محمد بیرجندی آشنا بود و از محضر استادانی مانند محمدتقی فخردایی‌گیلانی، استاد محیط طباطبایی، امیر رضوانی، پروفسور محمود حسابی و علی‌اکبر دهخدا دانش آموخت.

وی در مدرسه‌هایی مانند مدرسه آلیانس فرانسه، دبستان تدین، مدرسه کمالیه، دبیرستان قریب، شاهدخت تهران و دانشسرای دختران تدریس کرد و نشان درجه یک و نشان علمی از سوی وزارت معارف، اوقاف و صنایع مستظرفه دریافت کرد. تاسیس دبستان به سبک قدیم و جدید در تفرش، همکاری با مطبوعات و نگارش مقالاتی در نشریات آن دوره، همچون طوفان هفتگی، تهران، ستاره جهان، شفق سرخ و عصر گلشن، تاسیس و افتتاح دو باب مدرسه در روستای فم و طرخوران از توابع شهرستان تفرش  از فعالیت‌های ارزشمند ابوالقاسم سحاب است. از سمت‌های وی می‌توان به ریاست اداره معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه نهاوند، معاونت کتابخانه ملی تهران، مدیر دفتر دانشسرای تهران، مدیر داخلی مجله علم و تربیت، کارمند وزارت مالیه، مدیر اداره محاسبات وزارت معارف و اوقاف و ریاست مدرسه وزارت معارف و اوقاف نهاوند اشاره کرد.

ابوالقاسم سحاب، موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب را در سال 1315 به همراه فرزندش، عباس سحاب (پدر علم جغرافیای ایران) تاسیس و آثار ارزشمندی در حوزه جغرافیا برای ایرانیان تدوین کرد. استاد ابوالقاسم سحاب 21 دی‌ماه 1335 در اثر بیماری قلبی درگذشت و در کتابخانه آستانه مقدسه حضرت معصومه(س) در قم به خاک سپرده شد.