گونه شناسی روشنفکران ایرانی

کتاب حاضر به گونه‌شناسی روشنفکران ایرانی می‌پردازد و نوعی دسته بندی فکری و جریانی از آنها ارائه می‌دهد.

در پیشگفتار کتاب آمده است:

هشام شرابی بر اساس واکنش روشنفکران عرب در برابر غرب، آنها را به سه گونه اصلی تقسیم بندی می‌کند. دسته‌ی اول سنت گرایان یا محاظه کاران هستند که نگرشی منفی نسبت به تمدن غرب و نوآوری های آن دارند؛ دسته‌ی دوم نوگرایان هستند که نگرشی مثبت به تمدن غرب دارند و خواهان غربی شدن کامل هستند و بالاخره دسته‌ی سوم که نوگرایان اسلامی یا اصلاح طلبان هستند و در بین دو دسته ی قبلی قرار می گیرند و خواهان پذیرش مشروط عناصر و مؤلفه های تمدن غرب هستند. (شرابی،1368) در بیشتر تقسیم بندی های موجود در ایران نیز، همین الگو کمابیش رعایت شده و روشنفکران بر اساس رد کامل، پذیرش کامل یا پذیرش مشروط مدرنیته در سه گروه اصلی قرار گرفته اند.

اشکال این گونه شناسی ها آن است که بسیاری از روشنفکران برای تبری جستن از انگ مرتجع و یا غرب زده، مدعی تلفیق و پذیرش مشروط مدرنیته می شوند.این مشکل در زمان حاضر حادتر شده است زیرا به ندرت اندیشمندی حاضر است مدرنیته را به طور کامل رد یا قبول کند و در نتیجه بیشتر روشنفکران در وسط طیف قرار گرفته و مدعی پذیرش آگاهانه و انتقادی مدرنیته هستند.البته اما پس از صد از سال هنوز معلوم نیست این پذیرش مشروط بر اساس چه اصول و ضوابطی و تحت چه شرایطی انجام می شود.  

در گونه شناسی پیشنهادی این کتاب، به جای معیار قرار دادن «داوری و موضع گیری» روشنفکران نسبت به مدرنیته که معیاری اخلاقی و ارزشی است؛«رویکرد و درک» روشنفکران از مدرنیته معیار اصلی تقسیم بندی قرار گرفته است.

بنابراین، هدف این کتاب ارائه گونه شناسی ای از روشنفکران ایرانی است که تا جای ممکن ضعف های کمتری نسبت به گونه شناسی های موجود داشته باشد و بتواند؛ 1. امکان گفت و گو بین روشنفکران و اندیشمندان را بالا ببرد. 2. تجربه روشنفکران پیشین را منتقل کند و امکان درس گرفتن از خطاهای آنان را افزایش دهد. 3.پیامد نظرات، انتقادها و پیشنهادهای روشنفکران را در سطح اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نشان دهد. به سخن دیگر، در این کتاب هدف فراهم آوردن چارچوبی برای مقایسه افکار و ایده هاست؛ روشن است کسانی که به دنبال نیت شناسی یا قضاوت اخلاقی درباره‌ی روشنفکران هستند در این کتاب چیزی پیدا نخواهند کرد.

فهرست مطالب کتاب به ترتیب زیر است:

بخش اول: تاریخچه

بخش دوم: فیلسوفان

فصل اول. رویکرد ذات‌گرایانه به مدرنیته

فصل دوم. رویکرد غیرذات گرایانه به مدرنیته

بخش سوم. روشنفکران

فصل اول. روشنفکران با رویکرد ذات‌گرایانه به مدرنیته

فصل دوم. روشنفکران با رویکرد غیر ذات‌گرایانه به مدرنیته

بخش چهارم: نتیجه گیری