از بلدیه اورمی تا شهرداری ارومیه

 تحول در نظام اداری و به وجود آمدن نهادهای جدید در کشور ایران همزمان با سفرهای ناصرالدین شاه به اروپا و همچنین دعوت دولت قاجاریه از مستشاران خارجی به کشور شکل گرفت.

در دوره ناصری برای اولین بار دولت به نظافت کوچه ها، معابر و همچنین احداث خیابانها و گذرگاههای عریض مورد توجه قرار گرفت و تهران به عنوان پایتخت و تبریز به عنوان ولیعهدنشین به عنوان اولین شهرهایی بودند که در مرکز این تحولات بودند که سازمانهای متولی بلدیه نامیده شدند.

گرچه سال تأسیس بلدیه ارومیه 1307 هجری شمسی قید شده است اما شواهد نشان می دهد که در بین سالهای 1914-1918 میلادی نیز ارومیه شهردار داشته است.

بیگلربیگی اورمی اولین شهردار ارومیه

بیگلربیگی ارومی که حسین خان جهانگیری بود به عنوان اولین سربلدیه ارومیه شناخته می شود که از اعیان شهر بود،اداره امور شهر را به عهده گرفت.

در این دوران کوچه ها و محلات ارومیه سنگفرش گردیده و پیاده روها ساماندهی شدند و ارومیه در شرایطی که بسیاری از نقاط ایران از لحاظ شهرسازی حرفی برای گفتن نداشتند، به عنوان یکی از زیباترین شهرهای ایران شناخته می شد.

اما سوالی که در ذهن مخاطبان نقش می بندد که چرا ارومیه در مدت حدود 10 سال از 1297 تا 1307 شهردار نداشته است و چه عواملی مسبب این امر شده اند؟

وقایع جیلولوق موجب تعطیلی 10 ساله بلدیه اورمی شد

وقایع جیلولوق و هجوم اشرار و یاغیان به ارومیه طومار شهرداری ارومیه را نیز همانند آبادانی آن پیچید.

در بین سالهای 1297 تا 1307 ارومیه با هجوم دو دسته از اشرار و یاغیان مواجه شد. هجوم اول مربوط به کوچ گسترده جیلوها از عثمانی به سرحدات شمال غربی ایران بود که در اثر شکست از آن دولت مجبورا به ایران روی آوردند و بعد از مدت کوتاهی اسکان در نواحی ارومیه وسلماس علم شورش برافراشتند و صدها هزارنفر را کشتند، غارت کردند و منجر به نابودی تمامی زیرساختهای شهر ارومیه شدند.

بعد از شکست این تازه واردان و عزیمت جمعیت مهاجر به موصل عراق، دومین هجوم به ارومیه نیز اندک رمق شهر را از بین برد. سیمیتقو با همراهی اشرار و یاغیانش که اتفاقا آنها نیز مانند جیلوها از آن سوی مرزها هدایت می شدند چنان بر ارومیه تاختند که به گواه کتب معتبر تاریخی ارومیه تبدیل به شهر ارواح شد و تمامی ساختمانها و محله های شهر یا سوزانده شدند و یا مورد غارت و چپاول قرار گرفتند.

با انقراض سلسله قاجاریه و تشکیل ارتش به سبک نوین و ساماندهی شده در ایران و سرکوب این اشرار و غارتگران، امنیت به ارومیه بازگشت و اندک اهالی که از دو کشتار وسیع بین سالهای 1297 تا 1307 جان سالم به در برده بودند و در شهرهای دیگر ساکن شده بودند به شهر بازگشتند و ارومیه رونقی دوباره گرفت.

تبدیل نام بلدیه به شهرداری/ 1307 تاریخ تأسیس شهرداری و ساختمان جدید آن در ارومیه

در سال 1307 بلدیه ارومیه به سبک نوین راه اندازی شد و بعد از آن بود که طی ابلاغیه ای نام بلدیه در سراسر کشور به شهرداری تغییر یافت.

با تشکیل شهرداری ارومیه، یکی از مهمترین مشکلات آن نبود ساختمان مناسب بود که توسط متخصصان آلمانی طراحی و به دستان هنرمند مشهدی محمد حسین معمار معروف به «ملا اوستا» بنا نهاده شد.

ملا اوستا یکی از افرادی بود که در بازسازی شهر ارومیه که ویرانه ای از آن باقی مانده بود نقش به سزایی داشت و اقدامات بسیاری قابل تقدیری را بانی شد.

از آنجایی که بنای ساختمان توسط متخصصین آلمانی تهیه شده فرم پلان بصورت عقابی با بالهای گشوده طراحی شده است. در پیروی از این اصل طراح مجبور به رعایت تقارن نسبت به محور عرض شده و نیز قسمتهایی از پلان بنا با زاویه 45 درجه طراحی نموده است. مصالح عمده بکار رفته در این بنا آجر، چوب و سنگ بوده است و ملات بکار رفته در آن شفته آهک می باشد.بنا کلاً تیرچوبی میباشد .

کلیه اجتماعات بزرگ شهر در سالن وسیع شهرداری برگزار می شد. پس از تصویب قانون انجمن های شهرداری محل انعقاد جلسات انجمن در ارومیه یکی از تالارهای ساختمان شهرداری بود وعموم مردم می توانستند در جلسات انجمن بدون دخالت در مذاکرات بعنوان تماشاچی شرکت کنند.

در بررسی شهرداران ارومیه نیز نام قیاس وند به عنوان اولین شهردار ارومیه بعد از تأسیس آن به سبک نوین به چشم می خورد.

شهید باکری اولین شهردار ارومیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی

از ابتدای تشکیل شهرداری ارومیه تا پیروزی انقلاب اسلامی 27 نفر شهردار ارومیه شده بودند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز شهید مهدی باکری به عنوان اولین شهردار در ارومیه مشغول خدمت شد و خدمات شایانی را در دوران مسئولیتش انجام داد. بسیاری از ارومیه ای ها هنوز از دوران شهردار بودن وی صحبت می کنند و روایاتی را تعریف می کنند که همه مهر تأییدی بر فروتنی، تلاشی خستگی ناپذیر و عدم تکبر و غرور در عین دینداری و دستگیری از اقشار ضعیف جامعه است.

شهید باکری به مدت 9 ماه و 25 روز از تاریخ 7/9/58 شهردار ارومیه بود و حتی اخیراً نیز تدابیری در خصوص نامیده شدن روز شهادت وی به عنوان روز شهردار در کشور اندیشیده شده است.

بعد از مهدی باکری تاکنون 13 شهردار در بازه های زمانی کوتاه و یا بلند زمامدار ساختمان تاریخی میدان انقلاب و یا ایالت ارومیه شده اند که آخرینشان نیز محمد حضرتپور است.

شهرداری ارومیه در سالهای اخیر اقدامات بسیاری در راستای توسعه شهر از لحاظ عمرانی و زیباسازی انجام داده و موجب رضایتمندی درصد بالایی از شهروندان ارومیه ای را موجب شده است.

در بررسی شهرداران ارومیه برخی از نکات ریز را می توان به شرح زیر درج کرد:

1- اولین شهردار ارومیه : حسین خان جهانگیری ملقب به بیگلربیگی اورمی(بین سالهای1914 تا 1918میلادی)

2- اولین شهردار از ارومیه: ابراهیم خان (نظرآقا) ملقب به یمین السطنه متولد 1243 قمری ارومیه و فارغ التحصیل اسلامبول بود. او از 1292 تا 1299 هجری شمسی رییس بلدیه تهران بود.

3- اولین شهردار بعد از ایجاد ساختمان کنونی و تشکیل شهرداری به سبک نوین: قیاس وند به عنوان اولین شهردار ارومیه بعد از دوران پرتلاطم و غارتهای چندین باره شهر بود که در سال 1307 در ساختمان کنونی مستقر شد.

4- اولین شهردار پس از انقلاب اسلامی: شهید مهدی باکری به عنوان اولین شهردار پس از انقلاب اسلامی شناخته می شود که علاوه بر این اولین و تنها شهردار شهید در کشور است.

5- تعداد شهرداران از بدو تشکیل بلدیه و تأسیس شهرداری به سبک نوین تاکنون: 42 شهردار- یک نفر در زمان قاجاریه- 27 نفر در حکومت طاغوتی پهلوی و 14 نفر نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون.