اشاره

 مروری بر ادبیات موجود در مورد استعمارگران نشان می‌دهد که بخش اعظم برنامه‌ها و چالش‌های آنان متوجه امتیازات گوناگون و دسترس‌پذیر کشورهای متاثر از استعمار بوده است. مطالعه رفتار دولت‌های وقت، از یک سو و شیوه‌های استعمارگران در تصاحب امتیازات متنوع، از سوی دیگر، عامل‌های کلیدی در تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را آشکار می‌سازد. مسئله امتیاز نفت شمال ایران از زمان آغاز طرح آن در دوره ناصری تا زمان پهلوی دوم یکی از مسائل پرمناقشه میان ایران، روسیه، انگلستان و بعدها آمریکا بود. این گفته محمدرضا پهلوی که «ما خود را به روبه‌روی یک پیشنهاد روسی دریافتیم که به اندازه‌ای تند بود که به یک فرمان شباهت داشت» شدت این مناقشه را نشان می‌دهد.

در «پرونده» حاضر، امتیاز نفت شمال و رفتار بازیگران ذینفع در آن بررسی شده است.