قصه مرصاد را به روایت‌های مختلف بشنوید/ از کارگردان و رزمنده ایرانی تا افسر بعثی
آنچه در گزارش پیش رو خواهید دید، قصه روایت‌های مختلف از عملیات مرصاد است که در قالب کتاب گنجانده شده‌اند. این روایت‌ها از زبان افراد مختلف هستند از ابراهیم حاتمی کیا بگیرید تا دو سروان بعثی.
خبرگزاری فارس-مهناز سعیدحسینی: پنجم مرداد ماه، بیست و پنجمین سالروز آغاز عملیات مرصاد (1367) است. نام این عملیات با نام منافقین گره خورده است و با نام و یاد روزهای پایانی جنگ.
پس از پذیرش قطعنامه 598 توسط جمهوری اسلامی ایران، اعضای پناهنده شده سازمان مجاهدین خلق (منافقین) به ارتش صدام، با جمع کردن هر آنچه از تتمه ضد انقلاب در کشورهای مختلف اروپایی، مانده بود، نیرویی فراهم کردند و با بهره گیری از جنگ افزارهای اهدایی صدام از تنگه پاتاق در غرب کشور به ایران حمله کردند.
نیروی هوایی صدام با حمایت مقدماتی، آنها را برای ورود به عمق خاک ایران ترغیب کرد. اما عملیات مرصاد در تاریخ پنجم مردادماه سال 1367 و به منظور مقابله با منافقین در مناطق اسلام آباد و کرند غرب آغاز شد. این عملیات با فرماندهی سپاه پاسداران و پشتیبانی هوانیروز ارتش انجام شد و رزمندگان از سه محور چهار زبر، جاده قلاجه و جاده اسلام آباد ـ پل دختر وارد عمل شدند و نیروهای ضد انقلاب را در دو مرحله سرکوب کردند.
این عملیات در خاطرات بسیاری از رزمندگان درگیر در آن بازتاب جدی داشته است کتاب‌هایی در این رابطه منتشر شده است. هر چند به گفته صادق کوشکی که در این حیطه کار می‌کند و صاحب نظر است هنوز کتاب‌های کامل و قابل تاملی درباره عملیات مرصاد نوشته نشده و دست کتاب‌هایی درباره منافقان در مجموع بسیار پرتر از کتاب‌های منتشر شده درباره عملیات مرصاد است، اما به هر حال این عملیات جایی برای خودش در کتاب‌ها و به خصوص کتاب‌های تاریخ شفاهی پیدا کرده است که در ادامه مروری داریم بر آنها.
اولین کتابی که درباره عملیات مرصاد منتشر شد، به سال 1371 بر می‌گردد و کاری است از دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری. این کتاب «آخرین گزارش» نام دارد و به همت سید یاسر هشترودی نوشته شده است.
این کتاب مجموعه چهار «خاطره گزارش گونه» مربوط به سال‌های 66 تا 68 است که در آن، نویسنده با مردم شهرهای جنگ زده قصر شیرین، سرپل ذهاب و اسلام آباد و به خصوص بازماندگان عملیات مرصاد گفت‌وگو کرده است.
در «آخرین گزارش» افراد بومی منطقه عملیاتی مرصاد کلبه‌ای را نشان می‌دهند که در آن، تعدادی از منافقین با خوردن سیانور خودکشی کرده‌اند. همچنین از کشته شدن یک منافق زن به دست دوستان خود و بیمارستانی که منافقین به آتش کشیدند و سایر جنایات هولناک منافقین سخن می‌گویند. «قمری‌های زیر شیروانی» و «شهر خاکستری» شرح دیدار از شهرهای اهواز و خرمشهر و آبادان پس از پایان جنگ و گفت‌وگو با مردمی است که به شهر و دیار خود بازگشته‌اند و چهره شهرهای جنگ زده را با بازسازی تغییر داده اند.
«آنجا زندگی مثل لیقه دوات» گزارش سفر چهارده خبرنگار به حلبچه و کردستان عراق و گفت‌وگو با مردم فقیر آنجا و رانده شده های شهرهای دیگر عراق است، که امیدوارند این مناطق به دست رزمندگان آزاد شوند. این منطقه در همین زمان، بمباران شیمیایی می شود و خبرنگاران به بیمارستان برده می‌شوند.
**عملیات مرصاد از زبان یک آزاده به روایت یک رزمنده
«تا اسارت» کتاب دیگری است در اینباره. در این کتاب خاطرات حمید حکیم خواه گردآوری شده است. قسمت اول به چگونگی اعزام وی به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل در سال 1361 و حضور در منطقه چزابه اختصاص دارد. قسمت دوم به توصیف ایستگاه راه آهن تهران در هنگام اعزام نیروها به جبهه‌ها پرداخته، چهره مادران و پدرانی را ترسیم کرده است که با فرزندان خود درددل می کرده اند.
در قسمت سوم، حضور در پادگان دوکوهه و برگشت از آنجا به تهران برای آماده کردن نیروها در تیپ ده سیدالشهدا ذکر شده و در قسمت چهارم به عملیاتی پرداخته شده است که توسط گردان زهیر در منطقه کردستان انجام شد و در آن، حمید حکیم خواه به اسارت نیروهای بعثی درآمد. در پایان در خاطره‌ای به نام «تنگه چهار زبر» مجید پیری، عملیات مرصاد را تشریح کرده است.
**روایت‌هایی از یک دلاوری کوهدشتی
کتاب «هم مرز با آتش» خاطرات حمید قبادی از دوران دفاع مقدس حکایت کرده است. وی از اهالی کوهدشت لرستان است که در جنگ مسئولیت‌های متعددی از جمله جانشین اطلاعات لشکر 57 ابوالفضل داشته است.
کتاب در 7 فصل تدوین شده و عبارتند از: خلاصه زندگینامه (از تولد تا دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی ایران)، آموزش نظامی در بسیج شهر، شروع جنگ و اعزام به جبهه غرب، عملیات‌های بیت المقدس، کربلای 1، 4 و 5، فتح المبین، والفجر 9 و 10، مجروحیت‌های پی در پی در مناطق خرمشهر و اسلام آّباد غرب، شناسایی میدان‌های مین و درگیری و گریز از چنگال دشمن در مناطق موسیان، زبیدات، ارتفاعات شاخ شمیران حلبچه، مریوان، استان سلیمانیه، تپه سبز، درگیری با منافقان در اسلام آباد غرب و عملیات مرصاد، سقوط سر پل ذهاب، آزادسازی حلبچه و منطقة خرمال، ذکر خاطراتی از شجاعت‌ها و ایثار همرزمان و شهیدان.
در پایان این کتاب نیز تصاویری به همراه زیرنویس از دوران حضورش در مناطق جنگی، دوران مجروحیت و در جمع رزمندگان و فرماندهان آمده است.
**خاطرات حاتمی کیا از عملیات مرصاد
شب خاطره شب‌های به یاد ماندنی هستند در حوزه هنری و کتابی که با همین نام توسط مجتبی عابدینی گردآوری شده، خاطرات بازگو شده در این شب‌ها هستند
در این کتاب «سیدعلی اکبر ابوترابی» در خاطره‌ای با عنوان صدای دوست از شکنجه‌های زندان بغداد سخن می‌گوید. «احمد احمد» (زندانی رژیم شاه) در خاطره‌ای با عنوان دست‌ها بالا سالار! از خاطرات دوران انقلاب و ماموران ساواک می‌گوید.
در بخشی دیگر، «رضا ایرانمنش» (بازیگر سینما و تلویزیون) هم خاطره‌ای با عنوان روز پانزدهم از دوست صمیمی و همرزم جبهه‌اش، پرویز بیان می کند. همچنین «محمدرضا ترابی زاده» (آزاده) در خاطره ای با عنوان چی خواستیم، چی شد!؟ از شب عملیات و چگونگی اسیرشدنش می گوید.
اما راوی عملیات مرصاد «ابراهیم حاتمی کیا» (کارگردان سینما) در خاطره‌ای با عنوان شهر آلوده، از مشاهدات خود از عملیات مرصاد سخن می‌گوید که در آن زمان به عنوان فیلمبردار به منطقه عملیاتی مرصاد اعزام شده بود.
روایان خاطره‌های بعدی عبارتند از: «سیده زهرا حسینی» (یکی از زنان مبارز خرمشهری)، «علیرضا رحیمی» (آزاده)، دو نفر از فرماندهان دوران دفاع مقدس «رحیم صفوی» و «سپهبد علی صیاد شیرازی»، «محمدرضا طالقانی»، از چهره‌های شاخص عرصه ورزش (رشته کشتی)، «حسین مظفر» (وزیر سابق آموزش و پرورش)، «رسول ملاقلی پور» (کارگردان سینما)، «علی میلانی» (خلبان هوانیروز)، فاطمه ناهیدی (آزاده)، محمد نظام اسلامی (گزارشگر رادیو و تلویزیون)، بیژن نوباوه (گزارشگر رادیو و تلویزیون).
**ماجرای پیشکشی احمد دهقان
در مجموعه کتاب‌های منتشر شده که غالبا به سبک خاطره و تاریخ شفاهی منتشر شده‌اند، کتاب «من قاتل پسرتان هستم» مجموعه داستانی از احمد دهقان است که در قالب داستان به تاثیرات جنگ پرداخته. داستانهایی تلخ و در عین حال واقعی از مردان جنگ که بعد از جنگ سختی‌های بسیاری را متحمل شدند.
«پیشکشی» یکی از تلخ‌ترین داستانهای کتاب است و داستان «من قاتل پسرتان هستم» که مازیار میری فیلم پاداش سکوتش را با نگاهی به همین داستان ساخته است هم تقریبا قویترین داستان این مجموعه. یکی از داستانهای این کتاب درباره عملیات مرصاد است. این کتاب شامل 10 داستان کوتاه است و توسط نشر افق منتشر شده است.
**خاطرات زنان دلاور از کردستان تا مرصاد
«مستوران روایت فتح» به کوشش طاهره قاسمی امین منتشر شده و مجموعه خاطرات سیزده نفر از شیرزنانی جان بر کف است که از تیغ نابه کاران کومله و دموکرات نهراسیده و در برابر صدامیان مقاومت کرده‌اند و به یاری رزمندگان اسلام شتافتند. این خاطرات همانند یک روزشمار از ابتدای وقایع کردستان تا عملیات مرصاد در پایان جنگ و حمله منافقین بعد از پذیرش قطعنامه است.
این کتاب گفته هایی از دلاوری‌ها، فداکاری‌ها و از خودگذشتگی های زنان در رساندن کمک به جبهه ها و به رزمندگان است. از مریم کاتبی (امدادگر)، راضیه خلیلیان (امدادگر)، شریفه آل ناصر (بسیجی)، اعظم نامدارپور (امدادگر)، پروین شریعتی (بسیجی)، صغری قنداق ساز (امدادگر)، زهرا سیفی آذر (امدادگر)، مهناز جزایری (تکنیسین بیهوشی)، حمیرا خان بیگی (امدادگر)، رقیه شکویی (امدادگر)، زهرا محمودی، بتول بیاتی و حمیده مرادیان در این کتاب خاطره آمده است.
کتاب «از طوفان تا نسیم» مجموعه خاطرات محمدعلی موظف رستمی است. عنوان خاطره‌ها که شرح درگیری ها در عملیات مرصاد در اسلام آباد، ایلام و سرپل ذهاب است، چنین است: «آخرین سفر، در انتهای هور»، «آنجا میان نخلستان» و «از طوفان تا نسیم». نویسنده به پرداخته است.
این نویسنده کتاب دیگری با نام «یاد روزهای بارانی» دارد که مجموعه‌ای است از 9 خاطره از فرماندهان رده‌های مختلف لشکر 25 کربلا.
**روایت یک خلبان هوانیروز از مرصاد
در کتاب «در کنار آتش»، مهناز شایسته‌فر اوضاع کرمانشاه را در دوران جنگ شهرها شرح داده است. وقایع جنگ با شرح زندگی خانواده‌ای از اهالی کرمانشاه بازگو می‌شود. شروع جنگ، شکسته شدن دیوار صوتی، بمباران‌های مکرر، شهادت اهالی، از بین رفتن اماکن عمومی و مدارس، موشکباران ها، مهاجرت مردم به روستاها و مناطق اطراف و در عین حال جاری بودن زندگی روزانه طی همه این حوادث (نظیر مراسم شب‌های احیا در ماه مبارک رمضان و ...) در این کتاب تشریح شده اند. در پایان نیز عملیات مرصاد از زبان یکی از شاهدان نقل شده است.
کتاب «درخت بلوط» خاطره‌ای از یک خلبان هوانیروز به نام حجت شاه‌محمدی از عملیات مرصاد. او در این کتاب از دفاع رزمندگان ایران، به وِیژه هوانیروز، سپاه و نیروهای مردمی به رهبری علی صیادشیرازی در مناطق حسن آباد و اسلام آباد، در عملیات مرصاد می‌گوید.
**مرصاد به روایت یک سروان عراقی
کتاب «حکایت سال‌های بارانی» خاطره‌های مهدی مرندی است که محمد خسروی‌راد آن را بازنویسی کرده است. این کتاب، شرح زندگی و حضور مهدی مرندی در جبهه‌های طی دوران دفاع مقدس است.
وی در این خاطرات به صورت مشروح، فعالیت های خود را نوشته است. خاطرات او از پیوستن به سپاه و عزیمت به جبهه‌های غرب و سرپل ذهاب شروع می‌شود و به، شرکت در اولین عملیات سپاه به نام عملیات قاسم بن حسن (ع)، شرکت در عملیات های مطلع الفجر، فتح شش، عهده دار شدن مسئولیت عملیات منطقه هفت قرارگاه نجف و در خاتمه شرکت در عملیات مرصاد می‌رسد.
* روایت افسر عراقی از مرصاد
کتاب «اشغال و مدال» نوشته صبار اللامی و ستار سعد با ترجمه محمد نبی ابراهیمی در میان این کتاب‌ها، متفاوت تر است.
این کتاب در دو بخش و 6 فصل تدوین شده است. بخش اول کتاب درباره عملیات مرصاد است که توسط سروان «ستار السعد» نوشته شده است. این افسر عراقی در عملیات مرصاد، از نزدیک شاهد جنایت‌های منافقین در حق مردم مسلمان منطقه گیلان غرب و اسلام آباد و همچنین دفاع مردمی و جانانه توده های و مردم شهرها و روستاهای اسلام آباد و مردم شهرها و روستاهای ایران اسلامی بوده است.
بخش دوم کتاب که قسمت اصلی آن را تشکیل می‌دهد درباره حوادث اشغال کویت و زمینه های قبلی ان است که توسط سرهنگ ستاد «صبار اللامی» نوشته شده است. این سرهنگ عراقی از ابتدای عملیات اشغال کویت توسط نیروهای عراقی تا زمان آزادسازی این کشور به دست نیروهای متحدین در کویت حضور داشته است.
کتاب «ده متری چشمان کمین (هشت سال به روایت سردار جعفر مظاهری)» که به همت محسن صیفی کار منتشر شده است، خاطرات جعفر مظاهری از رزمندگان و فرماندهان دفاع مقدس در استان همدان است، این کتاب دربرگیرنده خاطرات وی از ایام کودکی، دوران انقلاب اسلامی، حوادث کردستان، آغاز جنگ تحمیلی و حضور در سرپل ذهاب دیگر مناطق جنگی و عملیات هایی چون رمضان، والفجر 2، والفجر 5، کربلای 4 و 5 و بیت المقدس 2 و مرصاد و ... است.
**مرصاد به روایت یک رزمنده
کتاب «قطره‌ای از دریا» روایتی از علی محمد زند از رزمندگان دوران دفاع مقدس است. نویسنده این کتاب که خود یکی از رزمندگان عملیات مرصاد بوده، سعی بر بازگو کردن جزییات این عملیات از آغاز تا پایان را در این اثر دارد.
کتاب «سهم من از چشمان او» با مصاحبه، تدوین و نگارش مصطفی رحیمی که خاطرات سردار حمید حسام است نیز در 11 فصل مراحل زندگی او تا 31 شهریور 1359 با روایتی ساده نقل کرده است.
روایت وقایع دفاع مقدس که حمید حسام شاهد آنها بوده به صورت تفصیلی و در پایان هر فصل با تصاویری مرتبط با ماجراها ادامه می‌یابد.خاطرات حضور حمید حسام در مناطق جنگی به عنوان دیده بان در لشکر 32 انصارالحسین (ع) همدان تا آخرین مسولیت‌های او در دفاع مقدس در این اثر بازگو شده است.
کتاب «قراویز تا مرصاد» کتاب دیگری است که به همت امیر شالبافیان نوشته شده است. به گفته نویسنده، این کتاب کارنامه تاریخی استان همدان در طول هشت سال دفاع مقدس و با محوریت عملیات مرصاد تدوین است.
در این کتاب به فداکاری‌های رزمندگان لشکر انصارالحسین (ع) اشاره شده و چون رسالت کتاب مذکور ثبت وقایع استان همدان در جنگ است، به نقش سایر یگان‌های دخیل در عملیات مرصاد کمتر پرداخته شده است.
**مرصاد به روایت منافقان پناهنده از مرصاد!
عباس سلیمی نمین نیز در کتابی با عنوان «مرصاد پایانی بر دو ادعا» این عملیات را کاملا تحلیل کرده است.
«بن‌بست در استراتژی، شکست در تاکتیک» که خاطرات منافقان پناهنده از عملیات مرصاد است، به همت سردار ناصر شعبانی نوشته شده است و کتاب در خور توجهی در این حیطه به حساب می‌آید.
اما آنچه که در این گزارش آمد همه ماجرا درباره آنچه که از این عملیات منتشر شده است، نیست و کسانی که علاقه‌مند به مطالعه در این حوزه هستند می‌توانند به کتاب‌های زیر نیز که حداقل بخشی از آنها به عملیات مرصاد اختصاص دارد، مراجعه کنند:
ـ گذر از بحران 67 / دفتر سیاسی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی / سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، واحد تبلیغات و انتشارات
ـ جنگ تحمیلی، دفاع در برابر تجاوز (جلد 6) / ستاد فرماندهی کل قوا، معاونت فرهنگی و تبلیغات
ـ سفر بی بازگشت / عباس رافعی / دفتر ادبیات و هنر مقاومت
ـ ویرانی دروازه شرقی / وفیق السامرایی؛ ترجمه عدنان قارونی / سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
ـ روزها و رویدادها (جلد 2) / علی بری دیزجی / نشر رامین
ـ سیری در جنگ ایران و عراق (جلد 5: پایان جنگ) / محمد درودیان / مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
ـ تاریخ انقلاب، برای کودکان و نوجوانان (کتاب 13: 1367: ایرباس 300) / به اهتمام مناف یحیی پور / نشر تاریخ و فرهنگ
ـ از طوفان تا نسیم / محمدعلی موظف رستمی / واگویه
ـ تاریخ دفاع مقدس / اسماعیل منصوری لاریجانی/ بنیاد حفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس
ـ کارنامه توصیفی عملیات های هشت سال دفاع مقدس / تهیه و تدوین علی سمیعی / نسل کوثر
ـ ما آمریکا را زیر پا می‌گذاریم / محمد صائبی / موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر
ـ تنگه مرصاد (راهیان نور؛ 24) / بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش های دفاع مقدس
- کرمانشاه در جنگ / حسن دری / موسسه مطالعات سیاسی فرهنگی اندیشه ناب
- جبهه‌ای به عرض 6 متر (ناگفته‌هایی از عملیات مرصاد)/غلامرضا یزدانی/ نسل کوثر
-طلایه‌داران مرصاد: کارنامه عملیاتی تیپ مستقل 12 حضرت قائم (عج) استان سمنان در عملیات مرصاد/ رضا وطنی /زمزم هدایت
-قطره‌ای از دریا: خاطراتی از عملیات مرصاد/علی‌محمد زند/ صریر (وابسته به بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس)
-ماموریت غیرممکن روایت مرصاد/جعفر شیرعلی‌نیا؛ محمدجواد اکبرپور/ فاتحان
فارس
نظرات