چهار شیلینگ به ازای هر تن

  طبق گزارش تی. ال. جکس، مدیر مقیم شرکت نفت انگلیس و ایران، از سال 1926 تا 1930 میانگین حق‌الامتیازهای پرداختی به ایران از سوی انگلیس به 1/1 میلیون لیره در سال رسیده بود، و هر سال به طور متوسط 6/5 میلیون تن نفت از میدان‌های نفتی استخراج می‌شد (به نقل از گزارش هارت). حق‌الامتیاز پرداختی در سال 1930 به 679/323/1 لیره و 2 شیلینگ بالغ شد که قدری کمتر از حق‌الامتیاز سال 1929 (4/1 میلیون لیره) بود. طبق آمار و ارقامی که جکس و آر. ئی. لینگمن ، وابسته بازرگانی انگلیس، ارایه دادند کل حق‌الامتیازی که در این چهار سال و نُه ماه پرداخت شد 2/5 میلیون لیره و کل تولید 5/26 میلیون تن بود، که به عبارتی برابر بود با میانگین سالیانه 000/100/1 لیره 000/600/5 تن نفت. هارت خاطرنشان می‌سازد که حق‌الامتیازی که عملاً به ایران پرداخت می‌شد برابر با 4 شیلینگ به ازای هر تن نفت بود که با حق‌الامتیاز نفت عراق برابری می‌کرد.(1) هنری اس. ویلارد، کنسول سابق آمریکا در تهران، که در آن زمان ریاست بخش امور خاور نزدیک را در وزارت امور خارجه آمریکا بر عهده داشت، اشاره می‌کند که بر اساس آمار و ارقام هارت شرکت نفت انگلیس و ایران از زمان امضای قرارداد الحاقی آرمتیاژ- اسمیت به این طرف فقط 10 درصد حق‌الامتیاز به ایران پرداخت می‌کرده است (و نه 16 درصد)؛ موری نیز با او هم عقیده بود.(2)

پس از حل و فصل اختلافات نفتی در سال 1933، همان 4 شیلینگ به ازای هر تن نفت مبنای «جدید» پرداخت حق‌الامتیاز قرار گرفت. ظاهراً با توجه به قاعده 10 درصدی، انگلیس قبلاً این مبلغ را پرداخته بود. در عوض تعیین این مبنای جدید، اعتبار امتیاز به مدت 32 سال دیگر تمدید شد. بدین ترتیب انگلیسی‌ها از تعهداتی که در چارچوب امتیاز دارسی داشتند رهایی یافتند و عملاً بدون هیچ هزینه‌ای مدت اعتبار امتیاز فوق را تمدید کردند.

1. مذکور در هارت، گزارش شماره 855 (680/891.6363)، مورخ 16 سپتامبر 1931.
2. ویلارد، یادداشت شماره (680/891.6363)، مورخ 12 دسامبر 1931.