گام هفدهم ؛ هفته اول آذرماه 1357

 امام خمینی ده روز پیش از فرارسیدن ماه محرم، در ابتدای آذرماه 1357 پیام مهمی برای ملت ایران فرستادند و از این ماه به عنوان ماهی که خون بر شمشیر پیروز خواهد شد، یاد کردند. این پیام در دهه اول آذرماه 1357، نقش تعیینکنندهای در ادامه روند مبارزات مردم علیه حکومت محمدرضا پهلوی داشت. سندها خبر از آمادگی مردم برای مقابله با دولت نظامی در ماه محرم میدهند؛ حتی شایعه ورود اسلحه و توزیع آن بین مردم در میان گزارشهای ساواک به کرات منعکس شد؛ و این که در ماه محرم سرنوشت حکومت شاه یکسره خواهد شد. به تبعیت از پیام امام، 48 تن از روحانیون حوزه علمیه قم با امضای اعلامیهای بر سرنوشتساز بودن ماه محرم تأکید کردند. هم سندهای ساواک و هم گزارشهای به جا مانده از دیگر منابع، حکایت از نگرانی فزاینده دولت نظامی ایران و دولت ایالات متحده آمریکا از رخدادهای احتمالی ماه محرم دارند. ارتشبد ازهاری رئیس دولت نظامی شاه، این نگرانی را با صدور اعلامیهای خطاب به مردم نشان داد و اظهار داشت که نیروهای نظامی و انتظامی با مخالفتهای ضدحکومت برخورد خواهند کرد. ساواک نیز در بخشنامهای داخلی، با لحنی شدیدتر نیروهای خود را آماده مقابله جدی با هر مخالفتی در ماه محرم کرد. این بخشنامه و اقدامات امنیتی گسترده مانع از این اظهارنظر دولتمردان نشد که بگویند، ساواک کارکرد خود را از دست داده است و به مثابه یک خبرگزاری عمل میکند. دریافت چنین خبری برای ساواک گران آمد، اما نیروهای این سازمان در شرایط بحرانزده آن روزگار، کارکرد دیگری نمیتوانستند از خود بروز دهند.

 موضوع دیدار فرح دیبا همسر شاه با آیتالله سیدابوالقاسم خویی که روز عید غدیر (28/8/57) در عراق صورت گرفت، تنشهایی را در جامعه روحانیت ایران به دنبال داشت که دامنه آن به این دهه نیز کشیده شد. در این بین ساواک تلاش محسوسی در ایجاد شکاف به ویژه در سطح طلاب حوزه علمیه قم، آن هم میان آذریزبانها و پارسیزبانها از خود نشان داد که موفقیتی در پی نداشت. اعلامیهای که آیتالله خویی در واپسین روز ماه ذیحجه، به دنبال درخواست مجدانه روحانیان ایران برای روشنگری درباره این دیدار صادر کرد، هم به تنشهای ایجاد شده خاتمه بخشید و هم اقدامات ساواک را خنثی کرد.

 حساسترین روز در این دوره پنجم آذرماه بود. اعلامیههای متعددی از طرف روحانیان برای تعطیلی و عزای عمومی این روز صادر شده بود که در میان آنها اعلامیه روحانیان تهران با 115 امضا و اعلامیه مشترک آقایان گلپایگانی، مرعشی نجفی و شریعتمداری چشمگیرتر بود. تعطیلی و عزای عمومی پنجم آذر به جهت تهاجم مأموران مسلح حکومت نظامی در روزهای پایانی آبان به آستان قدس رضوی - که در تعقیب مردم وارد بارگاه امام هشتم(ع) شدند و با تیراندازی و شلیک گاز اشکآور حرمت این مکان را شکستند - صورت گرفت. آن روز در مشهد 250 هزار نفر دست به راهپیمایی زدند. فرمانداری نظامی مشهد به واسطه انبوه حضور مردم مجبور به هموار کردن مسیرهای راهپیمایی شد. بازارها در بیشتر شهرها تعطیل بود و مجالس سخنرانی در مسجدهای شهرهای مختلف برپا گردید. تظاهرات در برخی شهرها مانند بابل منجر به شهادت تنی چند از شهروندان شد. اصفهان نیز روز خونینی را پشت سر گذاشت. اما خونبارترین حادثه پنجم آذر در گرگان رخ داد. مقابله مأموران مسلح حکومت با مردم، 12 شهید و 60 زخمی در گرگان بر جای گذاشت.

 دولت نظامی در ادامه تهدیدات و گاه تمهیدات خود موفق شد تولید نفت را همچنان افزایش دهد. تولید نفت که بر اثر اعتصابات کارکنان و کارگران شرکت نفت به زیر پانصد هزار بشکه در روز رسیده بود افزایش یافت و به بالاترین حد خود یعنی 2/5 میلیون بشکه در روز رسید. این موفقیت که با خرسندی دولت آمریکا همراه بود، موجب شد نمایندگان شرکتهای بزرگ صنعتی و اقتصادی که همگی منافعی در ایران داشتند، در جلسهای گرد هم آیند و بر ادامه همکاریهای اقتصادی خود با حکومت شاه تأکید کنند. آنها آرزو کردند آرامش هر چه زودتر به «جزیره ثبات» بازگردد. افزایش تولید نفت دوام چندانی نیافت و آرزوی نظام سرمایهداری آمریکا نیز ناکام ماند. سندهای ساواک نشان میدهد که تیغ اعتصابات همچنان بر گلوی شاه نزدیک و نزدیکتر می شد.

 از جمله حوادث این روزها دیدار نماینده ساواک با نماینده دستگاه امنیتی دولت انگلیس است. در این دیدار نماینده امنیتی انگلیس صراحتاً میگوید، غرب با روی کار آمدن دولت نظامی در ایران پذیرفته بود که رقمی در حدود بیستهزار نفر از مردم ایران کشته شوند.

 در این دوره، جیمی کارتر رئیسجمهور آمریکا همچنان بر سیاست حقوق بشر خود تأکید میورزید، اما در شمایل حکومت شاه، موردی از نقض حقوق بشر مشاهده نمی کرد!