معرفی قرآن اهدایی امام راحل(ره) به آستان قدس در نمایشگاه کتاب

محمدرضا فاضل هاشمی، رئیس اداره مخطوطات آستان قدس رضوی، از تدوین مجموعه چهار جلدی «آفرینش‌های هنری» در این مرکز برای عرضه در بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران خبر داد و گفت: این مجموعه به منظور معرفی بهترین‌های موجود در گنجینه آستان قدس رضوی تدوین و تهیه می‌شود. هدف از آن معرفی نفایس خطی موجود در کتابخانه است که اهدا و یا خریداری شده‌اند. 

وی افزود: در جلد نخست این اثر به معرفی «مرقعات» موجود در مخازن خواهیم پرداخت. جلد دوم به نفایس ادبی اختصاص دارد که با ویژگی خاصی تهیه شده باشند. دو جلد دیگر این مجموعه به معرفی قرآن‌های نفیس از دوره اول اسلامی تا دوره حکومت قاجاریه در ایران خواهد پرداخت. ملاک برای تعیین و معرفی این آثار، نفاست و ارزشمند بودن آن‌ها از وجوه مختلف از جمله ویژگی‌های خطی و هنری است. از جمله این آثار، تنها قرآن اهدایی امام خمینی(ره) به مجموعه است که به قرآن راوندی شهره است.

این کارشناس نسخ خطی به قرآن اهدایی امام خمینی(ره)، موسوم به «قرآن راوندی» به عنوان یکی از قرآن‌های ارزشمند در طول تاریخ هنر و کتابت اسلامی، اشاره و در رابطه با ویژگی‌های این قرآن یادآور شد: این قرآن تنها نمونه مستند تذهیب محمد‌ابن علی‌ابن سلیمان، صاحب کتاب «راحة‌الصدور» است که در سال 587 هجری تذهیب شده است و در مرداد ماه 1363، توسط امام راحل(ره) به گنجینه‌های کتابخانه آستان قدس رضوی اهداء شد.

فاضل‌هاشمی با اشاره به اهمیت این قرآن ادامه داد: این قرآن تنها نمونه‌ تذهیب راوندی است. پیش از کشف این قرآن، راوندی تنها به عنوان یکی از مورخان نام‌آشنا در ادب فارسی و پژوهش‌های تاریخی عصر سلجوقی مطرح بود، اما با این قرآن فصل جدیدی از این شخصیت برای پژوهشگران گشوده شد. علاوه براین، این قرآن به دلیل دارا بودن ویژگی‌های هنری عصر سلجوقی و کاغذ به کار رفته در آن عصر، حائز اهمیت است.

وی با بیان اینکه خاندان راوندی، یکی از خانواده‌های هنرمند مطرح در عصر سلجوقی بوده‌اند، به دیگر ویژگی‌های این اثر اشاره کرد و گفت: خاندان راوندی همه از اهالی علم و هنر بودند و هر یک در حوزه‌ای از هنر اسلامی فعالیت می‌کردند. «قرآن راوندی» نمونه کاملی از شناسنامه هنری این خاندان است؛ چراکه هر یک از افراد این خاندان بخشی از آن را تکمیل کرده‌اند، به عنوان نمونه، تاج‌الدین راوندی، دایی صاحب راحة‌الصدور، در سال 586 کتابت این قرآن را برعهده داشته است. علاوه براین، نمونه‌های بسیاری از هنر این خاندان در این عرصه در تاریخ نقل شده است.

به گفته وی، این قرآن در 216 صفحه در اندازه 32 در 41 سانتی‌متری به قلم زر کتابت شده، علاوه براین، نثر کهن آن به شیوه ابن‌بواب است و آیات وحی در حاشیه اوراق به صورت غبار در کاغذ خان‌بالغ کتابت شده است.

رئیس اداره مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به بخشی از کتاب «راحة‌الصدور» به تصحیح مجتبی مینوی اشاره کرد و گفت: در بخشی از این اثر به کتابت قرآن توسط خاندان راوندی اشاره شده است. آغاز کتابت این قرآن چنین نقل شده است: «در سال 577 طغرل‌ابن ارسلان را سودای تعلم خط در دل جای‌گیر افتاد، زین‌الدین(دایی صاحب راحة‌الصدور) را به خدمت خواند و شرف استادی از آن داشت و این فن شریف از وی بیاموخت و به کتابت مصحفی سی‌پاره آغاز کرد، هر چه او می‌نوشت، نقاشان و مذهبان به زر تکمیل می‌کردند و به هر جز از سی پاره صد دینار به خرج می‌داد...».

این پژوهشگر با بیان اینکه «قرآن راوندی» می‌تواند یکی از منابع معتبر در پژوهش هنر اسلامی و کتابت در دوره سلجوقی مورد بررسی کارشناسان قرار گیرد، یادآور شد: کتابت و هنر در عصر سلجوقی تحولی جدید می‌یابد؛ به طوری که می‌توان این عصر را عصر پیوند میان هنر اسلامی و ایرانی دانست، عصری که شش خط نسخ، ریحان، ثلث و...از خط کوفی جدا شده است و به عرصه کتابت وارد ‌‌شد. این مکتب به دلیل همزمان شدن با عصر خلفای عباسی، به مکتب بغداد نیز شهرت دارد.

فاضل‌هاشمی در رابطه با دیگر آثاری که از سوی امام راحل(ره) به گنجینه آستان قدس رضوی اهداء شده است، اشاره و تصریح کرد: تنها اثری که از امام خمینی(ره) در آستان قدس نگهداری می‌شود، این قرآن است. علاوه براین، وصیت‌نامه امام راحل(ره) از دیگر آثاری است که از سوی ایشان به آستان اهداء شده است. این وصیت‌نامه قبل از رحلت ایشان با مهر و لاک به کتابخانه اهدا شده بود که بعد از رحلت، باز و قرائت شد.