زندگینامه علامه محمد تقی جعفری (ره)

 استاد علامه محمد تقی جعفری قدس سره به سال 1304 خورشیدی در شهر تبریز متولد شد و پس از تحصیلات عالیه علوم اسلامی در شهر تبریز، طهران، قم و نجف اشرف در محضر آیات عظام، میرزا فتاح شهیدی، شیخ محمدرضا تنکابنی، شیخ کاظم شیرازی، سید عبدالهادی شیرازی، سید ابوالقاسم خویی و سید محسن حکیم کسب فیض نمود.

مادرم از سادات علوى یکى از خاندان بزرگ تبریز به شمار مى‌آمد . . . او، بر خلاف پدرم، با سواد بود نخستین بار وى قرآن را به من یاد داد . حدود شش ساله بودم که به مدرسه رفتم . تحصیلات ابتدایى را در دبستان اعتماد آغاز کردم و از آن جا که قبل از ورود به مدرسه نزد مادر مقدارى درس خوانده بودم، آمادگى براى رفتن به کلاس بالاتر را داشتم . بنابراین، در کلاس اول امتحانى از من گرفتند و مرا به کلاس سوم فرستادند . کلاس چهارم و پنجم را نیز در همین مدرسه گذراندم . ولى پیش از ورود به کلاس ششم، مسائلى پیش آمد که مجبور شدم دبستان را رها کنم .  پس از رها کردن درس، گویا یک شب در خواب صحبت مى‌کردم که پدرم بیدار بود و مى‌شنود که من شعرى خواندم که مضمون آن این بود: «مراد و هدف و مقصود ما را که علم بود، روزگار از دست ما گرفت‌» وقتى بیدار شدم . پدرم گفت: «در خواب چه مى‌دیدى؟» گفتم: در خواب از این که از درس محروم شدم ناراحتى داشتم، پدرم گفت: با برادر بزرگت‌بروید درستان را ادامه بدهید . چون مدتى بود که از نظر روحى به دروس الهى و معنوى علاقه بیش‌ترى پیدا کرده بودم، به مدرسه «طالبیه‌» رفتیم . در آن‌جا دروس سطح مقدماتى حوزه و ادبیات را در نزد استادان بزرگوارى چون سید حسن شربیانى، میرزا على اکبر اهرى، میرزا ابوالفضل سرابى و . . . خواندم . در این ایام، هم کار مى‌کردم، هم درس مى‌خواندم . مدت‌ها تا ظهر کار مى‌کردم وبعد از ظهرها به مدرسه طالبیه مى‌رفتم . و گاهى به عکس، بعد از ظهر کار مى‌کردم، صبح‌ها درس مى‌خواندم .

پس از مدتى تحصیل در مدرسه طالبیه تبریز، علاقه عجیبى به هستى‌شناسى پیدا کردم و چون در تبریز به حد کافى نبود، به تهران آمدم . مقدارى از متن رسائل و مکاسب مانده بود که در تهران خواندم . هم چنین در درس‌هاى مرحوم آیت الله آقا شیخ محمد رضا تنکابنى و آقا میرزا مهدى آشتیانى، و . . . شرکت مى‌کردم .

استاد جعفرى پس از حدود سه سال اقامت در تهران در سال 1325 به حوزه علمیه قم مشرف شده و حدود یک سال در آنجا مشغول تحصیل مى‌شوند و از محضر بزرگانى چون آیت الله سید محمد تقى خوانسارى، سید محمد حجت کوه کمرى، سید صدرالدین و امام خمینى (ره) و . . . مستفیض مى‌گردد . روزى نامه‌اى از برادرش دریافت مى‌کند که مادر مریض است و بیا و او را ببین . وقتى استاد جعفرى خود را به تبریز مى‌رساند . معلوم مى‌شود مادر ده روز پیش از رسیدن نامه به دست وى از دنیا رفته است . از این رو، بسیار متاثر مى‌شود . . . پس از مدت کوتاهى اقامت در تبریز، در سال 1320 (ه . ش) به اصرار آیت الله میرزا فتاح شهیدى رهسپار نجف مى‌گردد . استاد در این باره مى‌گوید: عمده محرک من براى رفتن به نجف مرحوم شهیدى شد . یادم مى‌آید مقدارى از وسایل راه را هم ایشان فراهم کرد .  در نجف، استاد علامه جعفرى به مدرسه صدر وارد مى‌شود و بار دیگر، جلد دوم کفایه آخوند خراسانى را مطالعه و بحث مى‌کند و در درس‌هاى خارج آیات عظام شیخ محمد کاظم شیرازى، آیت الله خویى، آیت الله سید محمود شاهرودى، آیت الله حکیم و آیت الله سید جمال گلپایگانى و آیت الله سید عبد الهادى شیرازى و آیت الله میلانى شرکت مى‌کند و به موازات شرکت در درس‌هاى خارج، اصول و فقه، در محضر استادان بزرگى چون آقا شیخ صدرا قفقازى و آقا شیخ مرتضى طالقانى به فراگیرى دروس فلسفى و عرفانى مشغول مى‌شود .

پس از سه سال تحصیل در نجف اشرف، در سن 23 سالگى موفق به دریافت درجه اجتهاد از سوى آیت الله شیخ کاظم شیرازى مى‌شود . در مجموع، حدود هفده سال در نجف اقامت مى‌کند . در این مدت علاوه بر تحصیل، به تدریس خارج فقه و اصول و دروس فلسفه و معارف و نگارش کتاب مشغول مى‌شوند . سرانجام پس از پایان تحصیلات و تکمیل معلومات، عازم ایران مى‌گردد . پس از بازگشت‌به ایران، در قم به خدمت آیت الله بروجردى شرفیاب مى‌شود . ایشان از استاد مى‌خواهد تا در قم بماند و به تدریس بپردازد . از آنجا که آب قم با مزاج وى سازگار نبود، عازم مشهد مى‌گردد . پس یک سال اقامت در مشهد به تهران بر مى‌گردد و پس یک سفر دیگر به نجف، به توصیه استادان بزرگوارش دوباره به ایران برمى‌گردد و پس از بررسى نیازهاى موجود علمى و فکرى و فرهنگى جامعه، به جاى تدریس فقه و اصول، . . . به کار پاسخ گویى به شبهات جوانان و تحقیق و تالیف مى‌پردازد .

استاد در این باره مى‌گویند: پس از مراجعت‌به ایران، دیدم که به فقه و اصول به اندازه کافى توجه شده است ولى این جوان‌ها سرگردانند! احساس تکلیف کردم . دیدم تقریبا به حد کافى افراد هستند که تدریس اصول و فقه را عهده دار شوند، اما در زمینه‌هاى دیگر چنین چیزى وجود ندارد . از این رو، من وظیفه خودم دیدم که خلاءهاى دیگر را پر کنم .  از این تاریخ به بعد، استاد از طریق تالیف و نگارش کتاب‌هاى ارزشمند و انجام سخنرانى‌هاى مفید و آمورنده، به ارشاد مردم و دفاع از کیان فرهنگ اسلامى و بیین احکام و آموزه‌هاى دینى مشغول شدند . ره آورد این دوره پر بار از عمر گران قدر استاد جعفرى، نگارش بیش از صد جلد کتاب و صدها مقاله و سخنرانى و . . . است که هر یک در حد خود به رشد و تعالى فرهنگ و اندیشه‌هاى الهى کمک مى‌کنند و تشنه گان معارف اسلامى را سیراب مى‌سازند . بدین وسیله، پس از عمرى خدمت‌به رهروان علم و حقیقت در روز پنج‌شنبه 25 آبان سال 1377، جان به جان آفرین تسلیم کرد و دوستداران علم و ایمان را در سوگ جان سوز خویش عزادار ساخت .

استاد جعفری به تفسیر مثنوی پرداخت تا مقدمه‌ای باشد برای شناخت و تفسیر کلام امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ (نهج البلاغه) . یکی از بستگان نزدیک استاد، در خواب دید که در برابر علامه عبدالحسین امینی (1320 ـ 1390 هـ . ق) ـ صاحب الغدیر ـ نشسته است. علامة امینی پرسید: آیا شما جعفری را می‌شناسید؟ گفت: آری. علامه امینی گفت: نامه‌ای می‌دهم به ایشان بدهید. پرسید: اجازه دارم نامه را باز کنم و بخوانم؟ وقتی پاسخ مثبت شنید، در نامه نظر انداخت؛ دید خیلی معنوی و ملکوتی است؛ به قدری نورانی بود که حالی خاصّ پیدا کرد. علامه امینی با تأکید گفت: این نامه را بدهید به جعفری و به ایشان بگویید ما اکنون در این عالم (برزخ) دیگر نمی‌توانیم کاری بکنیم ولی شما در آن دنیا در میدان کار هستید و می‌توانید دربارة امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ کار کنید. به این ترتیب، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه آغاز شد و تا پایان عمر استاد ادامه یافت و 27 جلد از آن منتشر شد. علامه جعفری با تمام صلاحیت‌هایی که در شناخت هستی و جهان بینی‌های شرقی و غربی داشت، کوشید کلام امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ را به درستی بشناسد و به بهترین شکلی بشناساند. در این راه، او مکاتب گوناگون و نظریه‌های مختلف را به میدان طلبید و با قدرت استدلال نشان داد که نهج البلاغه کلام خالق نیست، امّا برتر از کلام هر مخلوقی است و مطالب آن اگر درست و کامل روشن گردد، سراسر حقیقت و درستی است و در آن هیچ کژی و اشتباهی راه ندارد.

تا حال حاضر بیش از هشتاد اثر از آثار استاد به طبع رسیده است و چاپ بعضی از آنان همچون شرح مثنوی در 15 جلد مکرر را تجدید گردیده است. ضمناً تحت نظارت ایشان و طی 12 سال کاملترین کشف الابیات مثنوی مولوی در 4 جلد رحلی تحت عنوان «از دریا به دریا» منتشر شده است. از آثار برجسته ایشان شرح و تفسیر بر نهج البلاغه می باشد که 27 جلد آن به زبان فارسی چاپ و منتشر شده است. دیگر اثر نفیس استاد جعفری، در زمینه بررسی و مقایسه افکار مولانا با فلسفه ها و جهان بینی های شرق و غرب می باشد که تحت عنوان مولوی و جهان بینی ها چاپ شده است. در زمینه حقوق بشر و مقایسه آن با حقوق بشر در اسلام، کتاب مفصل و مشروحی به قلم ایشان منتشر شده که نظریات جدید آن در کنفرانس اسلامی طرح ومورد استفاده قرار گرفته است. کتاب مزبور به زبان انگلیسی نیز ترجمه و چاپ شده است و به زبان ژاپنی توسط یکی از اساتید دانشگاه ناکویا در دست ترجمه است.

استاد جعفری حدود 50 سال به تعلیم و تربیت جامعه اشتغال داشت. در این مدت طولانی بسیاری از پژوهشگران حوزه و دانشگاه از دروس ایشان استفاده کرده و نکته‌ها آموختند که از جمله می‌توان به دکتر «عبدالرحیم گواهی»؛ دکتر «عبدالله نصری» حجت الاسلام دکتر «محمد مهدی گرجیان» اشاره کرد .

فهرست آثار علامه محمدتقی جعفری (قدس سره)

در فقه:

1ـ رسائل فقهی که شامل مطالب زیر است:

ـ طهارت اهل کتاب

ـ ذبایح اهل کتاب

ـ عدم انحصار زکات در موارد نه گانه

ـ قاعده لاضرر و لاضرار

ـ حلیت و حرمت گوشت انواع حیوانات

ـ حقوق حیوانات در فقه اسلامی

ـ کیفر سرقت در اسلام

ـ مقایسه حقوق بشر در اسلام و غرب

ـ بحثی درباره امر به معروف و نهی از منکر

ـ حرمت سقط جنین

ـ مسئولیت مدنی ناشی از جرم کودکان بزهکار در فقه و حقوق اسلامی

2ـ حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام و غرب (فارسی و انگلیسی)

3ـ الرضاع

در فلسفه:

1ـ جبر و اختیار

2ـ مجموعه مقالات که شامل موضوعات زیر است:

ـ برهان کمالی دکارت بر وجود خداوند

ـ برهان کمالی (وجویی) در اثبات خدا

ـ هدف زندگی

ـ مقدمه ای بر مفهوم فلسفه مالکیت

ـ حرکت و تحول

ـ حرکت و تحول از دیدگاه قرآن

ـ طبیعت و ماورای طبیعت

ـ علم در خدمت انسان

ـ رابطه علم و حقیقت

ـ علم و عرفان از دیدگاه ابن سینا

ـ علم از دیدگاه اسلام

ـ امید و انتظار

3ـ ارتباط انسان و جهان

4ـ ایده آل زندگی و زندگی ایده آل

5ـ نقد نظریات دیوید هیوم در چهار موضوع فلسفی

ـ مفاهیم و اندیشه های مجرد

ـ خویشتن

ـ علیت

ـ استی و بایستی

7ـ بررسی و نقد برگزیده افکار راسل

8ـ زیبایی وهنر از دیدگاه اسلام

9ـ حکمت اصول سیاسی اسلام (فلسفه سیاسی اسلام) این کتاب ترجمه و تفسیر فرمان مبارک حضرت امیر المؤمنین (ع) به مالک اشتر است.

10ـ بررسی و نقد کتاب (سرگذشت اندیشه ها) که مهمترین کتاب آلفرد نورث وایتهد در فلسفه مغرب زمین است.

11ـ پیام خرد،‌ این کتاب حاوی تعدادی از سخنرانی های بین المللی می باشد که به عنوان نمونه می توان به سخنان ایشان تحت عنوان (تقسیم بندی فلسفه ها) در یونان در دانشگاه آتن اشاره نمود.

پس از این سخنرانی و بیان این تقسیم بندی جدید در فلسفه، آقای پروفسور «موچوبولوس» استاد بزرگ فلسفه در دانشگاه آتن درباره استاد علامه جعفری این مطالب را بیان کرد: همان گونه که در معرفی استاد گفتم: ایشان بسیار عمیق به مسائل می نگرند. امروز شما آقایان و خانم ها با سخنرانی علامه جعفری می توانید این موضوع را تأئید کنید که استاد علامه جعفری تقسیم بندی جدیدی را که برای علم و فلسفه و انواع آن مطرح کرده اند بسیار جالب است و با توجه به افکار ایشان می توان خطوط اصلی فلسفه و وظایف آینده فیلسوف را تعیین کرد.

12ـ فلسفه دین

13ـ تحقیقی در فلسفه علم

14ـ فلسفه و هدف زندگی

15ـ فلسفه و نقد سکولاریزم

16ـ مقدمه ای بر فلسفه

17ـ مولوی و جهان بینی ها

18ـ تعاون الدین و العلم

19ـ الامر بین الامرین

20ـ نهایت الادراک الواقعی بین الفلسفه القدیمه و الحدیثه

21ـ آفرینش و انسان

22ـ موسیقی از دیدگاه فلسفی و روانی

در عرفان:

1ـ عرفان اسلامی

2ـ آیا شریعت طریقت و حقیقت با یکدیگر متفاوتند؟

3ـ نیایش امام حسین (ع) در صحرای عرفان (به زبان فارسی و عربی)

4ـ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی (15 جلد)

5ـ حضرت علی (ع) و عرفان

6ـ علل و عوامل جذابیت سخنان مولوی

در علم النفس:

1ـ آیا جنگ در طبیعت انسان است؟

2ـ وجدان

در معارف اسلامی:

1ـ ترجمه و تفسیر نهج البلاغه (27 جلد)

2ـ ترجمه کامل نهج البلاغه (1 جلد)

3ـ انسان در دیدگاه قرآن

4ـ مبدا اعلا

5ـ امام حسین (ع) شهید فرهنگ پیشرو انسانیت

6ـ شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی

7ـ علم از دیدگاه علی

8ـ علم و دین در حیات معقول

9ـ اخلاق و مذهب

10ـ شناخت از دیدگاه علمی و قرآن

در ادبیات و تحقیقات در مبانی آنها:

1ـ سه شاعر (حافظ، سعدی، نظامی)

2ـ حکمیت و اخلاق و عرفان در شعر نظامی گنجوی (به زبان فارس یو روسی)

3ـ تحلیل شخصیت خیام (بررسی آرا فلسفی، ادبی، علمی و دینی)

4ـ از دریا به دریا (کشف الابیات مثنوی مولوی در 4 جلد)

در مباحث علمی:

1ـ عمل تجوید ذهن

2ـ بحثی در قانون تعادل در روش تجزیه ای و ترکیبی

3ـ دانش ها و ارزش ها در مجرای قوانین علمی

در مدیریت:

1- انگیزش مدیریت در اسلام و نقد انگیزش های معاصر

در فرهنگ:

1ـ فرهنگ پیرو ـ فرهنگ پیشرو

2ـ طرحی برای انقلاب فرهنگی