چرا کارتر مراسم آغاز سال میلادی را در کاخ نیاوران بود؟

دهم دیماه 1356، کاخ نیاوران یکی از لحظاتی را ثبت کرد که بعدها به دفعات از آن یاد شد. در اتفاقی نادر، جیمی کارتر رئیس‌جمهور وقت آمریکا به همراه همسرش مراسم شب عید کریسمس را در یک مراسم رسمی غیرآمریکایی برگزار کردند، آن هم در یک سفر  ۱۷ ساعته به تهران!

کارتر درباره دلیل این اتفاق گفت: «امشب می‌خواهم فقط چند کلمه‌ای در قدردانی از مهمان‌نوازی شما و شب دلپذیری که با شما تجربه کردیم، بگویم. برخی پرسیده‌اند که چرا ما با فاصله کمی از دیدار دلپذیری که حدود یک ماه پیش با شاه و شهبانو فرح داشتیم، به ایران آمدیم. بعد از اینکه آنها کشور ما را ترک کردند، از همسرم پرسیدم: «دوست داری شب سال نو را با چه کسی بگذرانی؟» و او گفت: «فکر می‌کنم بیش از همه، با شاه و شهبانو فرح.» بنابراین ما سفر را بر این اساس ترتیب دادیم و آمدیم تا با شما باشیم.»[1]

این پاسخ او اما چندان صادقانه نبود. در واقع دیدار رئیس‌جمهور کارتر و همسرش، روزالین در آستانه سال نو مسیحی نتیجه برخی برنامه‌ریزی‌های مجدد و اتفاقی در گردش اروپا، آسیا و شمال آفریقای رئیس‌جمهور بود که در اصل شامل تهران نمی‌شد. شاه آنقدر از این سفر بی‌خبر بود که ۲۴ آذر بسته‌های هدیه کریسمس برای کارتر به آمریکا ارسال کرده بود و سپرده بود تا ۴ دی ماه به کاخ سفید تحویل شود. (اینجا بخوانید)

اما کاخ سفید در نیمه دسامبر به این نتیجه رسیده بود که برنامه سفر رئیس‌جمهور بسیار متراکم است و تصمیم گرفته شد این سفرها در دو نوبت جداگانه انجام گیرد و در نتیجه، در فاصله سفر از ورشو به دهلی نو یک زمان چند ساعته وجود داشت که باید پر می‌شد؛ و تهران جای مناسبی بود.[2]

کارتر و همسرش ترجیح می‌دادند شامی ساده و غیررسمی داشته باشند و تمایل داشتند مراسم حداکثر تا ساعت ده شب پایان یابد تا برای پرواز بامدادی به دهلی نو آماده شوند. با این حال، به منظور جلوگیری از ناخرسندی شاه ـ که در آن زمان نقش کلیدی در پیشبرد مذاکرات کمپ دیوید ایفا می‌کرد ـ میهمانان آمریکایی از برخی تشریفات معمول صرف‌نظر کردند. درنتیجه، شامی که قرار بود مختصر باشد، به مراسمی رسمی و طولانی تبدیل شد که از ساعت بیست و سی دقیقه تا نیمه‌شب ادامه یافت[3] و در عمل، بسیار فراتر از انتظار به درازا کشید.

ریخت و پاشهای شاه برای مقامات آمریکایی مشهور بود و حال او که از آبان، بعد از شور مجدد مردم به مناسبت «شهادت سید مصطفی خمینی» احساس نگرانی می‌کرد؛ بیش از سالهای قبل به حمایت آمریکا احتیاج داشت. میز پر زرق و برق شراب فرانسوی، خاویار مازندران و بشقابهای خوشرنگ خوراکیهای ایرانی در تالار آینه‌کاری کاخ، فضای افسونگری را پدید آورده بود که به نظر میرسید رئیس جمهور و همسرش را مسحور کرده باشد. در این فضا، کارتر سخنانی گفت که پس از چند روز با قیام قم نقض شد و شعله آن تا سقوط رژیم پهلوی ادامه یافت. او گفته بود:‌ «ایران، به دلیل رهبری عالی شاه، جزیره‌ای از ثبات در یکی از آشفته‌ترین مناطق جهان است.»[4]

اما آن سخنرانی، جملات عجیب‌تری هم داشت. او در پایان سخنرانی گفت: «ما هیچ ملت دیگری در کره زمین نداریم که در برنامه‌ریزی برای امنیت نظامی مشترکمان به ما نزدیک‌تر باشد. ما هیچ ملت دیگری نداریم که با آنها در مورد مشکلات منطقه‌ای که هر دوی ما را نگران می‌کند، مشورت نزدیک‌تری داشته باشیم. و هیچ رهبری وجود ندارد که من نسبت به او حس عمیق‌تری از قدردانی شخصی و دوستی شخصی داشته باشم.»[5]

طبق گزارش اینترنشنال هرالد تریبیون در برخی پایتخت‌های کشورهای عضو پیمان ناتو و نیز در توکیو از این سخنان ابراز شگفتی شد.[6] شاه این سخنان را به نشانه خوش یمن بودن آن سال میلادی تلقی کرد اما تنها چند روز پس از پایان آن سال میلادی بود که ناگزیر شد تاج و تخت خود را رها کرده و به امید کودتای آمریکایی، ایران را به مقصد مصر ترک کند.