عوامل آمریکایی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲
عباس فرزانگان
سرتیپ عباس فرزانگان در سال ۱۲۹۳ش متولد شد و در کالج آمریکاییهای تهران تحصیل کرد و برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت. او پس از بازگشت در اداره بیسیم مشغول به کار شد و بعد برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت. پس از بازگشت به ارتش پیوست، و افسر رابط با مستشاران نظامی آمریکایی بود. فرزانگان سپس به عنوان وابسته نظامی ایران به آمریکا اعزام شد. در همین دوره، او با سازمان سیا مرتبط گشت و این سازمان در خانهای امن در واشینگتن آموزشهای ویژهای درخصوص جاسوسی و عملیاتی که پیش روی بود به وی داد. وی پس از پایان این آموزشها در تیرماه ۱۳۳۲ به تهران بازگشت و به عنوان عامل اصلی سیا برای اجرای کودتا مشغول به کار شد. فرزانگان با سرهنگ کارول سرپرست نظامی سیا در عملیات کودتا ارتباط داشت و دیگر عوامل ارتشی وابسته به آمریکا را چون سرلشکر باتمانقلیچ و سرهنگ محمدحسن اخوی و سرهنگ زند کریمی را وارد صحنه کرد و ملاقات آنها را با سرهنگ کارول در سفارت آمریکا ترتیب داد. این ملاقاتها تا ۱۷ مرداد چندین بار تکرار شد و بعضی از جلسات در منزل فرزانگان برگزار میشد. در ۲۰ مرداد ۱۳۳۲ بنابر درخواست زاهدی از اخوی، فرزانگان با وی ملاقات کرد. در این ملاقات سه ساعته زاهدی از فرزانگان خواست تا به عنوان رابط وی و آمریکاییها عمل کند. سرهنگ فرزانگان برای اطمینان خاطر زاهدی، باتمانقلیچ و سرهنگ زندکریمی را به دیدارش برد و او را در جریان طرح عملیات قرار دادند. آخرین جلسه بین کارول و فرزانگان و اخوی و زندکریمی ۲۴ مرداد بود که عملیات بار دیگر بررسی و اجرای عملیات موکول به امضای حکم عزل مصدق و نخستوزیری زاهدی شد. فرزانگان در همین روز به اتفاق باتمانقلیچ به منزل مصطفی مقدم نزد زاهدی رفتند. او مأمور بود که به هنگام حرکت نصیری به منزل دکتر مصدق برای ابلاغ حکم عزل، همراه با چند نظامی دیگر به اداره بیسیم بروند تا کنترل رادیو را در دست گیرند؛ ولی زاهدی از وی خواست تا در این کار عجلهای به خرج ندهد. نیمهشب ۲۵ مرداد فرزانگان، اردشیر و فضلالله زاهدی و سرتیپ گیلانشاه با تصور پیروزی نصیری راهی شهر شدند؛ ولی در میان راه اطلاع یافتند کودتا شکست خورده است. پس از شکست اولیه کودتا در نیمهشب ۲۵ مرداد ارتباط زاهدی با فرزانگان قطع نشد و برای حفظ امنیت زاهدی او به منزل برادر فرزانگان در تپههای امانیه منتقل شد و خود فرزانگان با دو سرهنگ دیگر حفاظت از مأمن زاهدی را برعهده گرفتند. فرزانگان و دیگر عوامل کودتا مشغول طرح توطئهای جدید برای اجرای کودتای دوم بودند. روزولت در کتاب خود او را با نام مستعار محسن طاهویی چنان معرفی میکند که گویا تازه واردی در این میدان بازی است. در جلسه بین روزولت و دیگر دستاندرکاران کودتا قرار شد فرزانگان، با توجه به سابقه دوستی با سرهنگ تیمور بختیار فرمانده لشکر کرمانشاه، با دو فرمان شاه به کرمانشاه برود و از وی یاری بخواهد. او در صبح ۲۶ مرداد، با استفاده از تسهیلات سفارت آمریکا و به وسیله یکی از کارکنان پایگاه سیا، راهی کرمانشاه شد. فرماندار نظامی تهران در نیمه روز ۲۷ مرداد طی اعلامیهای از «سرهنگ بازنشسته عباس فرزانگان خواست تا برای پارهای تحقیقات لازم ظرف ۲۴ ساعت خود را به فرمانداری نظامی معرفی کند». فرزانگان در صبح روز ۲۸ مرداد به تهران رسید و موفقیت خود در جلب همکاری تیمور بختیار را به پایگاه سیا اعلام کرد. پس از پیروزی کودتاکنندگان، زاهدی به فرزانگان و کارول دستور داد پایان عملیات را اعلام کنند و فرزانگان مأمور انتصاب فرماندهان نظامی و دستگیری مخالفان شد. سرهنگ عباس فرزانگان به پاسداشت همکاری تنگاتنگ خود در اجرای عملیات کودتا در دو دولت زاهدی به وزارت پست و تلگراف و پس از آن نیز بارها به سفارتهای مختلف منصوب شد.(به نقل از سایت پژوهشکده تاریخ معاصر)
نظرات