نگاهی به فعالیت های مراکز پژوهشی شهرستان ورامین در زمینه پانزدهم خرداد

ورامین یکی از شهرهای تاریخی ایران است با قدمتی پنج هزار ساله. کاوش‌های اخیر باستان‌شناسی نشان می‌دهد قدمت تمدن این منطقه به بیش از سه هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. این شهرستان که در جنوب شرقی استان تهران واقع شده است با وقوع رویداد 15 خرداد در ورامین، نقش خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های انقلاب اسلامی به خوبی ایفا کرد.
 سرآغاز ماجرای پانزدهم خرداد ورامین به مراسم بنی اسد بر می گردد. آیین بنی اسد سنت دیرینه ای در پیشوا است که قدمت آن به 500 سال پیش می رسد و در روز سوم شهادت امام حسین (ع) برگزار می گردد. مردم متدین این خطه با حضور در امامزاده جعفر(ع) پیشوا در سوگ شهادت سید و سالار شهیدان به سر و سینه می زنند و اشک ماتم می ریزند. در این مراسم مردم با پوشیدن لباسهای عربی (طایفه بنی اسد) مراسم تشییع و تدفین را به صورت نمادین انجام داده و بر سر و سینه خود کوبیده و یاد شهدای کربلا را زنده نگه می ‏‏دارند.

حرک کفن پوشان ورامین و پیشوا در 15 خرداد 1342 هیچگاه از یادها فراموش نمی شود و کارشناسان مسائل انقلاب، قیام کفن پوشان این خطه را باعث تسریع در روند پیروزی انقلاب اسلامی عنوان کرده اند.

مراسم بنی اسد در شهرستان پیشوا سرآغاز حرکت شهدای کفن پوش شهرستان پیشوا در قیام 15 خرداد سال 1342 بود، در 15 خرداد 42  که همزمان با روز بنی اسد بود بسیاری از مردم پیشوا طبق رسم و آیین 500 ساله در آستان مقدس امامزاده جعفر(ع) جمع شده بودند و به عزاداری می پرداختند که خبر دستگیری امام خمینی(ره) به گوششان می رسد و این پیروان حقیقی مکتب حسین از شور ایجاد شده در مراسم بنی اسد استفاده کرده و بر ضد حرکت ناجوانمردانه رژیم پهلوی شورش می کنند و با حضور در شهرستان ورامین و پیوستن به مردم این شهرستان که آماده حرکت برای دفاع از ولایت بودند، به سمت تهران حرکت می کنند. حرکت مردم مسلمان از صحن امامزاده جعفر به سوی تهران بسیاری از مردم بین راه را نیز همراه خود کرد. از جمله آنها دروگران دشت‌های ورامین بودند که با داس‌های خود به این جمعیت پیوستند.

مردم عزادار و کفن پوش پیشوا با همراهی مردم ورامین در پل باقرآباد در برابر نیروهای تا به دندان مسلح رژیم سفاک شاه قرار گرفتند و خون گرمشان در سومین روز از شهادت امام حسین(ع) و یاران باوفای ایشان ثابت کرد که مردم این دیار استقامت و پایداری را به درستی از سالار شهیدان آموخته اند و هیچگاه از ولایت جدا نخواهند شد. امروز در شهرستان ورامین پس از گذشت پنجاه سال، مردم خود را هنوز از بستگان و خویشان آن شهدا می‌دانند..
با وجود گذشت پنجاه سال از آن واقعه مهم، هنوز هستند کسانی که خاطره آن روزها را در سینه حفظ کرده‌اند و حرف های خود را بازگو نکرده‌اند. حرف‌های نگفته بسیاری باقی مانده است. از این رو با توجه به همین نیاز تاریخی و فرهنگی، مراکز تحقیقاتی مختلفی در شهرستان ورامین به بازگویی این واقعه پرداخته اند. وجود همین مراکز، ما را بر آن داشت تا نگاهی کلی به آنها بیاندازیم و البته در این راه قول و قرار هایی بسته شد تا با دیدار بیشتر از شهرستان ورامین به شناخت ملموس‌تر از این واقعه بپردازیم و به نشر ناگفته‌ها همت گماریم. اما پیش از هر سخنی باید از حاج حسین خلیلی، از آزادگان دفاع مقدس و عضو شورای شهر ورامین، تشکر نمائیم که از همان ابتدای کار، ما را همراهی  و راهنمایی نمودند.
اولین مرکزی که به اتفاق حاج‌آقا حسین خلیلی رفتیم اداره حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس بود. در گفتگویی کوتاه با جناب سرهنگ کاشانی ریاست وقت مرکز، پی به وجود ستاد 15 خرداد در مرکز حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس بردیم. این ستاد کلیه برنامه‌های مناسبتی 15 خرداد را طراحی و با همکاری سایر نهادها اجرا می‌کند. آقای کاشانی در ادامه افزودند در اداره مذکور به دلیل آنکه بیشتر فعالیت‌ها را در زمینه بزرگداشت دفاع مقدس انجام می‌دهند چند سالی است که ستاد 15 خرداد از این مرکز به اداره شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی منتقل شده است و کار خود را در آنجا با توانمندی بیشتر ادامه می‌دهد. ضمن آنکه این اتفاق ما را به دیدار از اداره شورای هماهنگی پس از این مرکز تشویق می‌کند.
آقای سیری، معاون وقت اداره حفظ آثار ما را با مجموعه اقدامات ارزشمند انجام شده در زمینه 15 خرداد 42 در این مرکز آشنا می‌کند. ایشان ابتدا سخن از کار منحصر به فردی را به میان می‌آورند که اکنون در گنجینه مرکز حفظ آثار ثبت و ضبط شده است و آن مصاحبه با حدود 34 نفر از افرادی است که در واقعه 15 خرداد ورامین فعال بودند و یا از نزدیک واقعه را مشاهده کرده‌اند. وی همچنین افزودند فهرستی را مرکب از سی و پنج نفر از فعالان 15 خرداد تهیه کرده‌اند که تا کنون حاضر به مصاحبه نشده‌اند و انجام مصاحبه‌ها را در برنامه کاری خود قرار داده‌اند. وی همچنین از تشکیل مجمع راویان خرداد با حضور 5 نفر از شاهدان عینی قیام 15 خرداد برای روایت آن واقعه خبر داد. پس از آن از آرشیو عکس‌ها و زندگی‌نامه شهدای 15 خرداد می‌گوید که به همراه متن مصاحبه با بستگان این شهدا در آرشیو مرکز موجود است
سه مستند ضبط شده در ورامین با نام‌های «رو به مهتاب»، «یاد خرداد» و «یاوران آفتاب» که درباره زندگی شهدای ورامین ساخته شده است از جمله دیگر کارهای اداری حفظ آثار است. این فیلم‌های مستند در شبکه 3 سیما پخش شده و 7 مستند دیگر آماده پخش در همین شبکه می‌باشد.
آقای سیری در ادامه افزودند در سال 1391 اولین شماره نشریه پلاک 42 منتشر شد و دومین شماره آن در خرداد 1392 به مناسبت پنجاهمین سالگرد قیام 15 خرداد توسط اداره حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس منتشر گردید. در این شماره به موضوعاتی نظیر علل و عوامل قیام، خاطرات مبارزان شهرستان پیشوای ورامین، نقش روحانیان ورامین در نهضت و ... پرداخته شده است.
ضمن تشکر و قدردانی از دست‌اندرکاران این مجموعه که ما را با بخشی از فعالیت‌های انجام شده در شهرستان آشنا نمودند، به دیدار از شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی که در نزدیکی محل اداره حفظ آثار قرار دارد می‌رویم.
قبل از آنکه به محل اداره مذکور برسیم تاریخچه شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی را در ذهن خود مرور می‌کردم و آن اینکه این مرکز از نهادهای انقلابی جمهوری اسلامی است که به هماهنگی و انسجام فعالیت‌های تبلیغی بین دستگاه‌ها و مراکز تبلیغی نظام می‌پردازد که 12/5/1359 با موافقت امام خمینی رهبر ایران تشکیل شد. و غلامحسین حقانی دبیری آن را تا زمان فوت خود در 1360 برعهده داشت. از آن زمان تا کنون احمد جنتی دبیر این شوراست.
پس از پیروزی انقلاب و استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، ارگان‌ها و نهادهایی چون شورای عالی تبلیغات اسلامی، دفتر تبلیغات قم واحد تبلیغات حزب جمهوری اسلامی به فعالیت‌های تبلیغی می‌پرداختند ولی از هماهنگی با هم برخوردار نبودند. پس از انتخاب ابوالحسن بنی‌صدر به ریاست جمهوری و تشکیل دفتر هماهنگی ریاست جمهوری، نهادهای نامبرده و نیروهای مخالف بنی‌صدر نیاز ضروری به برخورد با تبلیغات دفتر او را حس می‌کردند. در 12 مرداد 1359 دفتر هماهنگی تبلیغات اسلامی تأسیس شد. مؤسسان اولیه این دفتر عبارت بودند از آیات بهشتی، جنتی، امامی کاشانی، حقانی، مهدوی کنی و ... . این اعضا پس از رسمی شدن این دفتر، نام آن را به علت تشابه با دفتر هماهنگی رئیس جمهور به شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی تغییر دادند.

از اولین اقدامات این شورا تشکیل ستاد بزرگداشت دهه فجر در بهمن 1359 بود. و به اعزام مبلغین مذهبی به کشورهای مختلف جهان پرداخت. این شورا در اساسنامه خود ستادهایی را تشکیل داده است از جمله:
1- ستاد بزرگداشت مراسم شهدای هفت تیر
2- ستاد برگزاری مراسم هفته زن و روز مادر
3- ستاد برگزاری یوم‌الله سیزدهم آبان
4- ستاد قدس و انتفاضه
5- ستاد برگزاری مراسم دهه فجر

در کنار آن برخی از ستادها در استان‌های خاص تشکیل شده که به برگزاری مراسم در مناسبت‌های خاص آن استان مبادرت می‌ورزد. هماهنگی و برنامه‌ریزی برپایی مراسم در بعضی از مناسبت‌ها از وظایف شورای هماهنگی است که مناسبت 15 خرداد از جمله این برنامه‌هاست.
مقر این شورا در تهران بود و در مراکز استان نیز دفتر دارد.

در دیدار از این مرکز و گفتگو با ریاست محترم آن حجت‌الاسلام سید محسن محمودی ضمن خوشامدگویی و در حالی که سخت سرگرم تدارک برنامه‌های دهه فجر و ایجاد هماهنگی‌های لازم بودند، صبورانه اطلاعات جامعی در زمینه فعالیت‌های این نهاد با موضوع 15 خرداد را در اختیار ما قرار دادند. وی یادآوری کردند ستاد 15 خرداد از چند سال پیش جای خود را به شورای هماهنگی منتقل کرده و به همین منظور در این مرکز دبیرخانه دائمی 15 خرداد تشکیل شده است و خود ایشان دبیر این دبیرخانه هستند.

مسئول شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی شهرستان ورامین به فهرست کوچکی از اقدامات انجام شده در این مرکز اکتفا نمودند. ضمن تشکر از ایشان، نگارنده در ذیل توضیحات این مقام مسئول، به شرح برنامه‌های تصویب شده توسط دبیرخانه برای خرداد سال 1393 می‌پردازد تا دلیل روشن باشد بر گستردگی و وسعت حوزه فعالیت این نهاد.
تهیه خاطرات شفاهی از بازماندگان قیام 15 خرداد در شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است. که به صورت کتابی با عنوان «روایت خرداد» توسط سید رضا حسین‌زاده گردآوری شده است از جمله این فعالیت‌ها است.

حجت‌الاسلام محمودی همچنین از تألیف کتاب دیگری با عنوان «ستارگان درخشان از 15 خرداد 42 ورامین تا تکرار تاریخ» خبر داد که این مجلد با مقدمه پدر خود ایشان آیت‌الله سید مرتضی محمودی امام جمعه و نماینده محترم ولی فقیه در شهرستان ورامین به چاپ رسیده است.
برگزاری جشنواره‌های ادبی در فرهنگسرای رازی ورامین، همایش‌های سالانه 15 خرداد دانشگاه آزاد ورامین، تهیه و تدارک راهپیمایی‌های ایام 15 خرداد و تهیه فیلم، عکس و پوستر از راهپیمایی‌ها از دیگر فعالیت‌های این مرکز است.

رونمایی تمبر یادبود پنجاهمین سالگرد قیام مردم ورامین در روز 15 خرداد 1392 فعالیت دیگری از این نهاد می‌باشد. این رونمایی در مصلای بزرگ صاحب‌الزمان (عج) ورامین و با حضور آیت‌الله سید احمد خاتمی امام جمعه موقت تهران و آیت‌الله سید مرتضی محمودی گلپایگانی امام جمعه ورامین و تعدادی از مسئولان و رؤسای ادارات و نهادهای شهرستان ورامین و با حضور جمع کثیری از راهپیمایان 15 خرداد انجام شد.
از مجموع برنامه‌های سال آینده می‌توان برگزاری خاطره‌گویی در مدارس توسط آموزش و پرورش و بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس را برشمرد. آثار دیگر برگزاری شب شعر و نقد کتاب توسط بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، طراحی و چاپ تمثال شهدای 15 خرداد توسط بنیاد حفظ آثار، پرده‌برداری از 10 یادمان شهدا در مدارس، پرده‌برداری و رونمایی از آلبوم مصاحبه والدین شهدا، برگزاری شعر 15 خرداد به صورت استانی توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی، برگزاری نمایشگاه خوشنویسی و هنرهای تجسمی، اجرای دیوارنگاری، سنگ‌نگاری در میدان رازی توسط شهرداری با موضوع 15 خرداد و سفر مقام معظم رهبری به ورامین، برگزاری یادواره امام و شهدای 15 خرداد توسط بسیج اصناف و تشکل‌های صنفی، پیگیری ثبت معنوی 15 خرداد توسط فرمانداری، پیگیری و تلاش همه دستگاه‌ها برای برپایی راهپیمایی یوم‌الله 15 خرداد برگزاری نماز جمعه جوادآباد در محمدآباد عرب‌ها، گلباران قتلگاه شهدای 15 خرداد در باقرآباد در عصر 15 خرداد، برگزاری مراسم در شب 15 خرداد در مسجد رضویه راه‌آهن، تهیه بروشور تبلیغی با ذکر مناسبت‌های خرداد ماه توسط اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و شهرداری شهرستان، دیدار با خانواده‌های معظم شهدای 15 خرداد توسط بنیاد شهید، برپایی ایستگاه صلواتی در راهپیمایی 15 خرداد توسط اصناف و جهاد کشاورزی و پیگیری و درج مطالب و گزارش‌های ویژه در نشریات شهرستان توسط اداره ارشاد، برگزاری مسابقات ورزشی خرداد ماه با عنوان «جام خرداد» توسط تربیت بدنی، ارسال پیام کوتاه توسط مخابرات به تلفن‌های شهروندان، تهیه و نصب بنر در سطح شهرستان توسط ادارات و نهادهای مردمی، برگزاری مراسم زنگ خرداد در مدرسه 15 خرداد توسط آموزش و پرورش، فضاسازی تبلیغی مناسب در سطح شهرستان توسط شهرداری‌ها و بخشداری‌ها با پیگیری فرمانداری، برگزاری همایش 15 خرداد توسط دانشگاه آزاد اسلامی واحد ورامین – پیشوا و پیگیری تهیه سرود ملی 15 خرداد و نقش تمبر و طرح 15 خرداد توسط شهرداری و شورای اسلامی شهر و ...

مرکز دیگری که به راهنمایی آقای خلیلی به آنجا می‌رویم اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی است. جناب آقای جعفر کاظمی قبل از آنکه رئیس وقت اداره فرهنگ و ارشاد باشند خود از نویسندگان با سابقه دفاع مقدس و از دوستان صمیمی آقای رخیم مخدومی است که ایشان نیز از نویسندگان قدیمی دفاع مقدس شمرده می‌شوند. این بزرگواران از همان اوایل تشکیل دفتر ادبیات و هنر مقاومت در حوزه هنری تهران با این مرکز به همکاری پرداختند. آقای کاظمی، نویسنده اثر نیمکت‌های سوخته همچنین از همکاران مؤسسه رسول آفتاب می‌باشند. ضمن مغتنم شمردن این گفتگو از ایشان درباره نمونه فعالیت‌های انجام شدهدر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سؤال کردیم. ایشان از اولین همایش ادبی 15 خرداد در مهر ماه سال 1391 سخن به میان آوردند که به همت اداره ارشاد ورامین برگزار شد. وی افزودند از قبل از سال 1391 مؤسسه رسول آفتاب فراخوان ملی این همایش را به سراسر کشور ارسال داشتند.

این فراخوان در چهار قالب شعر نیمایی و کلاسیک، خاطرات خودنوشت و دیگرنوشت، داستان، رمان کوتاه و داستانک تنظیم شده بود. حاصل کار، آثاری بود که از سراسر کشور به دست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ورامین رسید از میان این آثار در جشنواره ملی در مهر 1391 یک مجموعه شعر به نام «هر دانه که بر خاک افتد» و یک مجموعه قصه با عنوان «فصل درو» نوشته سید رضا فرقانی برگزیده شد و در این همایش با حضور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی آقای حسینی و مدیرکل ارشاد ورامین رونمایی شد. نمایش فیلم دختران خرداد از محصولات مؤسسه رسول آفتاب پایان‌بخش برنامه‌های همایش بود.
برگزاری جشنواره ملی تئاتر خیابانی از فعالیت‌های دیگر اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 1391 بود. دبیرخانه انجمن نمایش اداره ارشاد در یک فراخوان ملی از گروه‌های تئاتر سراسر کشور دعوت به عمل آورد تا با موضوع 15 خرداد، امام، رهبری و مرجعیت آمادگی خود را برای شرکت در جشنواره اعلام نمایند. در روز 15 خرداد 1391 گروه‌های منتخب تئاتر خیابانی برنامه‌های خود را با عنوان «طلوع خرداد» و همزمان با گلباران پل باقرآباد (مشهد شهیدان 15 خرداد 42) و نیز راهپیمایی باشکوه 15 خرداد در میدان امام خمینی باقرآباد قرچک اجرا کردند.

سرپرست اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان ورامین اظهار داشت دبیرخانه دائمی جشنواره ادبی قیام 15 خرداد 42 در ورامین راه‌اندازی شده است. و همچنین عنوان کرد فیلم کوتاه 15 خرداد در دست تهیه و تولید است که سال آینده به نمایش درخواهد آمد. و در آخر نیز از برگزاری کنگره ملی 15 خرداد با محوریت ورامین در سال 1393 خبر داد.

تا کنون با عمده مراکز شهرستان ورامین و فعالیت‌هایشان آشنا شدیم. اما حیف است به ورامین رفته باشی و بعد از دیدار از نهادهای دولتی سری به مؤسسه رسول آفتاب نزنی. این مؤسسه در قرچک، شهرک میرزایی، خ 15 خرداد، انتهای پارک 15 خرداد قرار دارد. که به همت آقای رحیم مخدومی در تاریخ 14 اردیبهشت 1388 تأسیس شده. آقای مخدومی چهره آشنای اهل قلم در زمینه انقلاب و دفاع مقدس هستند و آثاری چون دختران فیروزه‌ای، خرابکاری اجاره‌ای، من مدیر جلسه‌ام، جنگ پابرهنه، مردان درد و نرگس را در کارنامه خود جای داده است. ایشان هدف از تأسیس مؤسسه را فعالیت در زمینه هنر و ادبیات انقلاب عنوان کرد، به همین منظور برای تولید و خلق آثار فرهنگی و هنری بخش آموزش را لازمه کار دانسته؛ بخشی از فعالیت‌های مؤسسه را به آموزش مهارت‌هایی چون نویسندگی در رشته‌های داستان، فیلم‌نامه و خاطره‌نویسی، آموزش فیلم‌سازی و انیمیشن و ... اختصاص داده است.
رسول آفتاب در طول حیات کوتاه خود تا کنون فعالیت‌های چشمگیری را ارائه نموده است. از جمله برپایی سه دوره جشنواره خاطره و فتنه از سال 90 تا کنون که سومین دوره آن با عنوان فتنه در 15 قرن تاریخ اسلام به صورت بین‌المللی برگزار شد. حاصل کار این جشنواره‌ها تألیف 6 عنوان کتاب در زمینه فتنه و بیداری بوده است. از دیگر فعالیت‌های مؤسسه حضور سالانه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب و حضور در سه دوره نمایشگاه دفاع مقدس است.
خانم فرخی با عنوان مدیر داخلی مؤسسه مجموعه کارهای صورت گرفته در زمینه 15 خرداد را این گونه برایمان بازگو می‌کند:
در سال 1389 برنامه‌ای به نام عصر خاطره در روزهای 13 و 14 و 15 خرداد برگزار شد. در این برنامه از کسانی که در واقعه 15 خرداد 42 حضور داشتند دعوت نمودند تا خاطرات خود را در حضور مردم بازگو نمایند. این برنامه در خیابان 15 خرداد و در نزدیکی محل مؤسسه برگزار شد.

مؤسسه رسول آفتاب با همکاری اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی ورامین طی چند سال اخیر مصاحبه‌هایی را با قیام‌کنندگان و بازماندگان واقعه 15 خرداد 42 ورامین انجام داده است. در حال حاضر تمامی مصاحبه‌ها پیاده شده و توسط آقای جعفر کاظمی و رحیم مخدومی در قالب خاطره در دست نگارش است. این مجموعه قرار است به نام «بهار بیداری» به چاپ برسد.
خانم فرخی همچنین خبر تدوین مجموعه‌ای با عنوان «کتاب جامع تاریخ انقلاب ورامین»‌ را در چند جلد مژده داد. این مجموعه فاصله زمانی 15 خرداد 42 تا فتنه 1388 را در بر می‌گیرد.
فیلم «دختران خرداد» از محصولات خانه فیلم مؤسسه رسول آفتاب است که موضوع آن اختصاص دارد به 4 خواهری که پدرانشان از پیشکسوتان قیان 15 خرداد بوده‌اند. همسران این خانم‌ها نیز از مبارزان 15 خرداد ورامین بودند و فرزندانشان نیز از شهدای دفاع مقدس می‌باشند. آقای مخدومی هدف از تولید این فیلم را بزرگداشت از مقام والای این شجره طیبه عنوان کرد.

آخرین مرکزی که معرف حضور پژوهشگران و دانشگاهیان است، دانشگاه آزاد اسلامی واحد وارمین – پیشوا است. دانشگاه آزاد واحد ورامین به منظور مطالعه و پژوهش قیام 15 خرداد 1342 ورامین و همچنین به عنوان ریشه‌های انقلاب اسلامی فرا رسیدن سالروز واقعه 15 خرداد را فرصتی مناسب برای پژوهش و بررسی رخدادهای پیرامون قیام 15 خرداد ورامین دانسته؛ به همین منظور از سال 1386 در چهل و چهارمین سالگرد قیام 15 خرداد 42، برگزاری همایش ملی بررسی نهضت 15 خرداد را آغاز کرد. این اقدام دانشگاه آزاد با همکاری دانشگاه جامع علمی – کاربردی و دانشگاه پیام نور و شورای هماهنگی سازمان تبلیغات اسلامی شهرستان ورامین صورت می‌گیرد. در نهایت سخنرانی‌های ارائه شده در همایش به صورت مجموعه مقالات همایش به چاپ رسیده، منتشر می‌شود. این اقدام دانشگاه آزاد هر ساله تکرار می‌شود.

منبع: فصلنامه اینترنتی پانزدهم خرداد 42