نگاهی اجمالی به جنگ شیمیایی عراق علیه ایران

 بعد از پایان یافتن جنگ جهانی دوم، در دهه 1960 مذاکرات در زمینه تحریم کامل کاربرد جنگ افزارهای بیولوژیک و شیمیایی در ژنو آغاز شد که در سال 1972 به کنوانسیون تحریم کامل کاربرد جنگ افزارهای بیولوژیک منجر شد.
این رایزنی ها باعث تحریم کامل و همه جانبه جنگ افزارهای شیمیایی نشد.
در سال 1981 مذاکرات مجدد آغاز شد که در سال 1997 به تدوین کنوانسیون تحریم جنگ افزارهای بیولوژیک و شیمیایی منجر شد.
وجود کنوانسیون های منع استفاده از سلاح شیمیایی، طی سال های جنگ تحمیلی، رژیم بعثی هیچگونه تردیدی در استفاده از عوامل شیمیایی بر علیه نیروهای ایرانی به خود راه نداد.
در نوامبر 1980 اولین حمله اولین حمله شیمیایی هواپیماهای عراقی به شهر «سوسنگرد» گزارش شد. چند ماه بعد وزیر خارجه ایران گزارش 41 مورد حمله شیمیایی عراق به نیروهای ایرانی را که منجر به شهادت 109 نفر و مجروح شدن صدها نفر دیگر شده بود را در کنفرانس خلع سلاح شیمیایی در ژنو ارائه کرد و در مارس 1984 تیم اعزامی سازمان ملل استفاده عراق از سلاح شیمیایی را در هورالهویزه تایید کرد.
عراق در سالهای 1970 صنایع شیمیایی خود را توسعه داده و توانایی ساخت خردل و تابون را با واسطه کمک شوروی سابق و آلمان بدست آورده بود.
در زمستان 1359 - یعنی چند ماه بعد از جنگ تحمیلی- عراق از گلوله های شیمیا یی که غالبا ً گاز اشک آور و تهوع زا بود، استفاده نمود که استفاده از آن کاملا ًمحدود و احتمالا ً آزمایشی بود. اما از اواسط سال 1362 حملات هدفمند شیمیایی عراق علیه ایران آغاز گردید و در طول جنگ بیش از سی حمله علیه مناطق مسکونی انجام شد. حمله به سر دشت در تیر ماه1366 فجیع ترین آن بود.
در این حمله از جمعیت 12 هزار نفری سردشت 130 تن کشته و چهار هزار نفر مصدوم شدند.

در مرداد ماه 1362 هفت حمله شیمیایی مهم در منطقه عملیاتی شمال غرب کشور شامل منطقه عملیاتی والفجر 2، پیرانشهر و حاج عمران صورت گرفت.در منطقه حاج عمران بعد از انفجار بمب ها در حمله های 17 و18 مرداد 1362 دود سیاه رنگی در منطقه پخش شد و ذرات ریزی روی زمین، تجهیزات و نیروها را گرفت و بوی تند خاصی مشابه سیر در منطقه پخش شد. پس از 3-2 ساعت نیروها دچار قرمزی چشم شدند و 7-5 ساعت بعد استفراق شروع شد.
در آبان ماه 1362منطقه وسیعی از غرب کشور چند روز پس از عملیات والفجر 4، با گاز خردل بمباران شد که ده نفر از مردم شهر بانه و سردشت شهید شدند.
در تاریخ سوم اسفند ماه1363 در جنوب در روز چهارم عملیات خیبر،عراق دست به عملیات شدید شیمیایی با استفاده از گاز خردل زد و طی 48 ساعت حدود 5 تن گاز خردل را با یکصد بمب بروی رزمندگان ریخت که نتیجه آن 2100 نفر مصدوم بود.
در تاریخ نوزدهم اسفند ماه1362 بر اثر حملات شیمیایی عراق در جزایر مجنون 543 رزمنده با گاز خردل مصدوم و تعدادی شهید شدند. با این وجود بعد از اعتراضات ایران واعزام تعدادی از مصدومین شیمیایی به بیمارستان های کشورهای اروپایی و اعزام هیئت های کارشناسی سازمان ملل طی سال 1362 به بعد، در زمستان 1365 عراق برای اولین بار به عنوان کاربرد جنگ افزارهای شیمیایی بر علیه نیروهای ایرانی معرفی شد.
در روز بیست ودو اسفند ماه 1363 عراق حملات شیمیایی شدیدی را در جزایر مجنون از سر گرفت که از مجموعه گاز خردل و گاز اعصاب بر علیه سربازان ایرانی استفاده نمود که در نتیجه آن 2231 نفر مصدوم و 32 نفر شهید شدند.
در بعد از ظهر چهار شنبه بیست و سه بهمن ماه 1364 عراق با استفاده از هوا پیما منطقه آزاد شده فاو را به شدت مورد حمله شیمیایی قرار داد. که این حملات عمدتا ً با گاز اعصاب و کمتر خردل بوده است و طی دو روز تعداد مصدومین شیمیایی در منطقه فاو ناشی از گاز های خردل، اعصاب –سیانید- به 8500 نفر رسید .
متاسفانه آنکه در صبح هشتم اسفند ماه 1364 بیمارستان صحرایی حضرت فاطمه زهرا (س) بوسیله ده فروند هواپیمای عراقی بمباران شیمیایی شد و به همین دلیل با مصدومیت عده کثیری از پرسنل بیمارستان، این مرکز درمانی برای مدت طولانی از فعالیت باز ایستاد.
در تاریخ دهم دی ماه 1365 یک بیمارستان صحرایی در سومار در اثر بمباران شیمیایی با گاز خردل به شدت آلوده شد و جمع زیادی از کادر پزشکی این بیمارستان مصدوم شدند که آمار موجود 400 مصدوم و 20 شهید را گزارش می نماید.
در روز پنج شنبه بیست و هفتم اسفند ماه 1366 شهر حلبچه در استان کردستان عراق و روستاهای اطراف به شدت حملات شیمیایی با گاز اعصاب و سیانید قرار گرفت و در این فاجعه 5000 کشته و7000 مصدوم بجا ماند که در روز های بعد جاده های ارتباطی و روستاهای اطراف را با گاز خردل نیز مورد حمله قرار داد .
در بهار 1367 با فعال شدن مجدد جبهه های عملیاتی جنوب حملات شیمیایی عراق نیز مجدادا ً در این مناطق شدت یافت که در بیست و هشتم فروردین ماه 1367 عراق حمله وسیع شیمیایی را به منطقه فاو در خطوط مقدم و پشتیبانی آغاز کرد .
در روز پنج شنبه اول اردیبهشت ماه 1367 عراق روستاهای خوزستان در اطراف دار خونین و هویزه را با گاز اعصاب وسیانید مورد حمله قرار داد .و در همین روز مناطق واقع در اطراف جاده اهواز – خرمشهر را نیز مورد حمله قرار داد .
در تاریخ چهارم تیر ماه 1367 حمله عراق به جزایر مجنون با عوامل شیمیایی آغاز شد و شدت حمله به حدی بود که با مصدوم نمودن سربازان و گردو خاک حاصله عراق جزایر مجنون را تصرف نمود .با توجه به ناپایداری گاز اعصاب بعد از مدتی عراقی ها وارد منطقه شدند.
و سرانجام آخرین حمله شیمیایی عراق در مرداد ماه 1367 در شهر اشنویه اتفاق افتاد که با پرتاب 8 بمب از یک هواپیمای ملخی بااستفاده از گاز خردل انجام شد که 2680 مصدوم غیر نظامی بر جای گذاشت و بعد از توقف جنگ ایران و عراق ،رژیم عراق حملات شیمیایی را متوجه مخالفان و مناطق کردنشین عراق نمود.
منابع:
1- کتاب جنگ شیمیایی عراق و تجارب پزشکی آن،دکتر عباس فروتن، صفحه 166.
2- آرشیو اخبار روزنامه جمهوری اسلامی، 15/2/1367 شماره 25236 صفحه 20.
3- اطلس سیاحتی دفاع مقدس، ستاد کل نیروهای مسلح، سنندج، چاپخانه آذری 1384.