مسجد اعظم قم

مسجد اعظم قم که یکی از آثار بزرگ آیت الله العظمی آقای بروجردی است، در روز یازدهم ذی القعده سال 1374 مطابق 21 تیر ماه 1333 شمسی، سالروز، ولادت با سعادت حضرت امام رضا (ع)، طی مراسم با شکوه و جنب و جوش مخصوصی اولین کلنگ بنای آن به دست آیت الله بروجردی به زمین زده شد و بلافاصله شروع به کار ساختمان آن کردند.

 قسمتی از محل ساختمان مسجد قبلاً خانه های شخصی و مسافرخانه بود و از لحاظ این که متصل به حر م مطهر حضرت معصومه (س) بود، بسیار بدنما می نمود. بعلاوه با این که شهر قم دارای مساجد بزرگ و کوچک بسیار است، مع الوصف در اعیاد و سوگواری ها، زوار در حوالی حرم و صحن حضرت معصومه از لحاظ محل سر پوشیده برای انجام فرائض دینی و سنن مذهبی سخت در مضیقه بودند. از این گذشته سه طرف صحن حضرت معصومه به وسیلۀ مدرسه فیضیه و میدان آستانه و خیابان صحن موزه احاطه شده و فقط یک طرف آن بود که با اتصال به مسافرخانه ها تاریک و تو در تو و بدنما و خانه های شخصی افراد، باعث نگرانی و ناراحتی عمومی بود.

 آیت الله بروجردی که این ضرورت را به خوبی احساس فرموده بودند تصمیم گرفتند نخست مسافرخانه و خانه های افراد را خریداری نموده، سپس دستور دادند آنها را تخریب نموده و به جای آن یک مسجد بزرگ و آبرومندی که از هر جهت مناسب با احتیاجات مسلمین و زوار ومجاورین باشد مجهز به تمام لوازم و وسایل شایسته بنا کنند. چنان که گفتیم این تصمیم عملی گردید و شخصاً با اراده ای آهنین ودلی سرشار از توکل به خداوند متعال اولین کلنگ آن را به زمین زدند.

 اینک این بنای با عظمت که وارد پنجاه و نهمین سال تأسیس خود شده و قسمت عمدۀ آن خاتمه یافته است، یکی از بزرگترین مساجد اسلامی و کم نظیر، و به طور مسلم یکی از افتخارات کشور و ملت ایران در نزد دوست و دشمن است.

محوطه مسجد اعظم، یک محوطه وسیع در یازده هزار متر مربع است که قسمتی زیر بنا و قسمتی صحن و قسمتی سایر متعلقات آن را تشکیل می دهد. نظر به این که زمین مسجد در کنار رودخانه قم قرار گرفته و شنزار است، هنگام بنا نخست پی ها را تا عمق دوازده متر بتون ریزی نموده و پس از پر کردن اطراف آن از شنهای رودخانه، شروع به ساختمان کردند.

 ساختمان مسجد به سبک معماری اسلامی ایران و دارای دو شبستان بزرگ و گنبد عظیم و فضای زیرگنبد و دو گلدسته بسیار مرتفع می باشد. یکی از مزایای این بنای عظیم اینست که تمام آن، اعم از شبستانها و گلدسته ها و گنبد از بتون آرمه (سیمان مسلح) است و از این حیث بنیانی فوق العاده محکم است.

 مسجد اعظم دارای کتابخانه مهم و مجهز دارای هفت سالن مطالعه و تجهیزات لازم برای نگهداری کتاب های خطی که (شرح آن جداگانه داده شد)

 سقف مسجد تمام از سیمان مسلح و پشت بام آن کاملاً مسطح و همواره است، تا در موقع گرمی هوا بتوان از آن استفاده کرد. گنبد مسجد از آهن و زیر و روی آن را آجر چیده و روی آخر آن را بنا است کاشی کاری نمایند، که فعلاً مشغول آن می باشند.

 مصالحی که در این ساختمان با عظمت به کار رفته عبارت است از آهن (تیر آهن، آهنهای نبشی، آهن ورق، مفتول) و انواع مختلف آجر و موزائیک و کاشی و سنگ مرمر و سنگهای معمولی و سیمانهای معمولی و سفید و شیشه های معمولی و مشجر که همه از مرغوب ترین نوع خود است. پی های مسجد از سیمان مسلح و آهن برداشته شده و یک اسکلت عظیم آهنی تمام شبستان و گلدسته ها و گنبد را در برگرفته است. تمام دربهای مسجد و پنجره ها به جز درب ورودی غربی از آهن ساخته شده است، و اطراف شبستانها تا دو متر و نیم سنگ مرمر با نوار سیاه مخصوص نصب شده است.

 گنبد عظیم مسجد که در نوع خود کم نظیر است از دو پوسته درونی و برونی تشکیل یافته و وسط آن خالی است، تا زیاد سنگین نشود. کاشی کاری توی گنبد به طرزی زیبا و بدیع که حاکی از منتهای ذوق و هنر است به اتمام رسیده و فقط مختصری از اطراف ضلعهای آن باقی مانده است.

 سراسر گنبدها و محرابها و ایوانها با کاشیهای بسیار ظریف و کتیبه های زیبائی تزئین شده و شکوه خاصی به آنها بخشیده است. تمام دیوارهای مسجد و گنبد و گلدسته ها بناست کاشی کاری شود که فعلاً مشغول به این قسمت هستند، و غیر از کاشی کاری تقریباً دیگر کار مهمی از امور ساختمانی مسجد نمانده است.

میلیون است که تقریباً مخارج کاشی کاریهای مسجد خواهد بود. نظر به این که مصالح ساختمان مسجد را مسلمانان با حداقل قیمت بازار در اختیار مسجد گذارده اند و از طرفی هم کوچکترین حیف و میلی در وجوه و نحوۀ مصرف آن روی نداده است، لذا هزینۀ بنای یک چنین ساختمان با عظمت به این مبلغ بسیار کم رسیده است. قسمتی از این مبلغ را آیت الله فقید از وجوه بریه و بقیه را مردم متدین ایران و سایر نقاط شیعه نشین اعم از زن و مرد به مرور ایام پرداخته اند.

 روز نخست که آیت الله بروجردی تصمیم به ساختمان این بنای باشکوه گرفتند سخنور نامی آقای فلسفی در رادیو تهران رسماً در ماه رمضان، ضمن سخنان خود آن را عنوان کرده و مردم مسلمان را در جریان تصمیم آیت الله بروجردی برای بنای مسجد اعظم گذاشتند؛ و این خود موجب شد که مسلمان با هیجان مخصوص و احساسات کم نظیری از این خبر مسرت بخش استقبال به عمل آوردند.

 چه بسا افراد بی بضاعتی که در عین تندگدستی با شوق زیاد مبلغ مختصری پرداخته اند، تا در این افتخار سهیم باشند. و چه بسا مردان و زنان متمکن و متدینی که قسمت مهمی از ثروت خود را در این راه به حساب خدای بزرگ که همه چشم به رحمت و مغفرت او دارند نهاده اند، و چه بسا تجار معتبر و مردم با اخلاصی که بعلاوۀ کمک های مادی، به طور ناشناس آمده  و در ردیف عمله و کارگران مسجد چند روزی نیز کار کرده، و سپس که شناخته شدند رها کردند، و بعضی هم تا کنون شناخته نشده اند.

 آقای فلسفی تنها به همان سخنرانی رادیوئی خود اکتفا نکرد، بلکه در غالب مجالس و محافل و در فرصتهای مناسب از توجه دادن مردم مسلمان به این امر خیر و جلب مساعدت آنها فرو گذار نکردند. نویسنده در محافل متعدد کاملاً شاهد بوده و مانند همۀ کسانی که سخنور نامی آقای فلسفی را می شناسند عقیده دارد که ایشان در این بنای مجلل و غالب مساجد و مدارسی که از طرف آیت الله بروجردی ساخته شده سهم زیادی دارند.

برنامه ریزی ساخت شبستان مسجد اعظم

با توجه به اینکه تاریخ کلنگ زنی مسجد اعظم به دست مبارک بنیانگذار مسجد، حضرت آیت الله العظمی بروجردی(ره)، مرجع عالیقدر شیعه به 11 ذی القعده سالروز تولد حضرت ثامن الائمه  1333 هجری شمسی بر می گردد، یعنی نزدیک به شش دهه از ساخت این بنای عظیم گذشته است؛ از این­رو نیاز مبرم به تعمیر و بازسازی ساختمان و تاسیسات مسجد احساس می شد، کار تعمیر و زیبا سازی شبستان ها به اهتمام و عنایت تولیت محترم مسجد حضرت آیت الله علوی بروجردی دامت برکاته و زیر نظر مستقیم ایشان در سال 1388هجری شمسی آغاز گردید. این کار با اقدام و هزینه یکی از اهل خیر انجام می پذیرد.

 از آنجا که مسجد اعظم به عنوان مسجد جامع، محل برگزاری مراسم اعتکاف، نماز جمعه و اجتماعات عظیم سیاسی و عبادی مردم و نیز بعنوان مکمل بیوتات حرم مطهر پذیرای خیل عظیم زوار می­باشد و علاوه بر این موارد، محل برگزاری دروس مراجع معظم تقلید است، از این­رو مسجد اعظم با توجه به موقعیت و جایگاه ویژه ای که دارد مورد توجه تمامی طبقات مردم و از مهمترین مراکز حوزه علمیه محسوب می شود.

  تولیت معظم مسجد، حضرت آیت الله علوی بروجردی(دامت برکاته) با توجه به آینده نگری و  روشن بینی خاصی که از آن برخوردار هستند جهت سامان دادن به امور جاری مسجد و برنامه ریزی دقیق برای کار باز سازی و بهسازی خود شخصاً نظارت مستقیم داشته به همیین خاطر سعی بر این بوده است که قسمت های کلی، اعم از سازه و تاسیسات و تزئینات را به فراخور وسعت کار از گروههای مختلف اهل فن در هر بخش استفاده گردد و بهترین امکانات موجود در این امر به کار گرفته شود.

  امکانات و مزایای ساخت شبستان های مسجد

طرح احیا و بازسازی کامل شبستان ها از عایق پشت بام گرفته تا سطوح داخلی،‌ سقف، ستونها، کف، درب ها و همچنین تاسیسات اعم از سیستم آب و برق و تهویه طراحی جدید صورت گرفته است و سعی مهندسین و طراحان بر این بوده است که از طرحهای اصیل معماری اسلامی اجرا گردد و حتی الامکان از عناصر و ویژگی­های موجود در خود مسجد الهام گرفته شود.

  در گذشته سیستم اطفاء حریق در مسجد موجود نبود که هم اکنون به مجموعه امکانات مسجد افزوده شده و همچنین علاوه بر بازسازی کامل سیستم روشنایی، سیستم نورپردازی برای مسجد طراحی شده به گونه­ای که نور و روشنایی در تمام مسجد به صورت یک نواخت می­باشد و از آنجا که دروس مراجع معظم تقلید و مجالس متعدد و ویژه در مسجد برگزار می­گردد سیستم صوتی و تصویری پیشرفته ای تدارک دیده شده است. در بخش تزئینات نیز از کاشی کاری معرق و سنگ­های مرمر زیبا و حجاری و صنایع چوب در سطح وسیع و با ظرافت و دقت بالا استفاده شده است و شاید در مجموع ، تزئینات داخلی مسجد به این سبک در نوع خود بی نظیر باشد.

 و نیز از فعالیت های صورت گرفته در مسجد اعظم توسط تولیت محترم حضرت آیت الله علوی بروجردی دامت برکاته می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 1- بازسازی و بهینه سازی گنبد: شامل زیر سازی و بهینه سازی و تحکیم بنای گنبد و تجدید کاشی کاری آن.

 2- انتقال لوستر زیبا و جذاب که توسط جناب آقای جابر انصاری وقف مسجد اعظم شده بود که به کمک ورثه آن مرحوم به این مکان مقدس تحویل داده شد - که گفته میشود بزرگترین لوستر حال حاضر در جهان می­باشد- شایان ذکر است مراحل پیاده کردن و سوار کردن این لوستر عظیم 9 ماه طول کشیده است.

 3- کاشی کاری گلدسته های کوچک مسجد اعظم. قابل ذکر است قسمت هایی از کاشی کاری حیاط نیز هم اکنون در حال انجام می باشد.

 4- بازسازی و تجهیز کتابخانه مسجد اعظم و ساخت سر درب  ورودی مسجد از سمت صحن جواد الائمه علیه الاسلام.

 5- بازسازی و تجهیز شبستان دارتلاوه.

 شایان ذکر است که بعد از تکمیل بازسازی و بهینه سازی شبستان شماره سه مسجد اعظم که توضیح کامل آن در سطور بالا گذشت، بازسازی و تجهیز شبستان های شماره یک و زیر گنبد نیز به همین طریق شروع خواهد شد.

.....................................................................................................................

بخشی از این مطالب برگرفته شده از: کتاب مفاخر اسلام نوشته علی دوانی، ج12، ص419 می باشد