چرا جریان تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در تهران 444 روز طول کشید ؟

شرح کوتاه ماجرای اشغال سفارت

عده ای از دانشجویان مشخصا آقایان اصغر زاده ، میردامادی و بیطرف در شهریور ماه 1358 به این جمع بندی می رسند که آمریکا از طریق نیروهای غربگرا در دولت موقت و نیز ارتباط با هوادارن جبهه ملی تلاش دارد مجددا موقعیت از دست رفته خود را در دوران پهلوی در ایران احیاء کند. بنابراین آنها باید کاری کنند که مانع از اجرای این نقشه شوند. بر این اساس آنها دیدگاه خود را با آقایان احمدی نژاد و سید زاده دو دانشجوی دیگر از دانشگاه های علم و صنعت و تربیتِ معلم مطرح می کنند اما آنها مخالفت خود را با طرح اشغال سفارت آمریکا اعلام می کنند. به همین دلیل آقایان اصغرزاده ، بیطرف و میردامادی مساله رابا آقای خوئینی ها مطرح می کنند.ایشان این پیشنهاد راتائید میکند. وقتی آمریکا در اول آبان 1358 با وجود همه هشدارها به شاه اجازه می دهد به آمریکا برود. دانشجویان حدس می زنند آمریکا قصد دارد ماجرای 28 مرداد را تکرار کند.

 بویژه وقتی مرحوم بازرگان با برژینسکی در الجزایر دهم آبان 1358 ملاقات می کند. بر ظن آنها بیشتر افزوده می شود که جریان به گفته آنها سازش با آمریکا قصد دارد انقلاب را به انحراف بکشاند. به همین دلیل آنها دانشجویان دانشگاه تهران را با کمک آقای بیطرف و دانشگاه امیرکبیر را با کمک اقای میردامادی و دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف  را با کمک آقای اصغر زاده و دانشگاه ملی را که بعدها شهید بهشتی نام گرفت، با کمک آقای باطنی هماهنگ می کنند. در حدود چهار صد نفر دانشجو بین 19 تا حداکثر 23 سال در یک طراحی جامع روز یکشنبه 13 آبان ساعت 10 صبح با بریدن زنجیر در اصلی سفارت وارد آنجا می شوند. به گفته همه دانشجویانی که نگارنده با آنها گفتگو داشته آنها قرار بود ظرف 48 ساعت و حداکثر 72 ساعت با گروگان گرفتن کارکنان آمریکایی سفارت به دو هدف برسند:

اول صدای مظلومیت مردم ایران را در برابر آنچه که سیاست های مداخله جویانه آمریکا در قبل و بعد از انقلاب می خواندند به اطلاع مردم جهان برسانند. چون می دانستند این حرکت بازتاب وسیعی در جهان خواهد داشت.

هدف دوم بدست آوردن اسناد موجود در سفارت و انتقال آنها به بیرون سفارت برای کشف سیاست های مداخله جویانه آمریکا بود. اما وقتی این ماجرا اتفاق افتاد با حمایت قاطع امام خمینی از اقدام دانشجویان  و حمایت وسیع مردم از آنها ، جریان تصرف سفارت آمریکا در تهران ابعاد جدیدی پیدا می کند که دیگر رهبری ماجرا دست چهار صد دانشجو نبود. از اینجا به بعد یک شورای 15 نفره متشکل از دانشجویان با هدایت آقای خوئینی ها کار را زیر نظر امام از طریق مرحوم حاج احمد آقا دنبال می کنند.

دلایل طولانی شدن ماجرای گروگان گیری

بدون آنکه بخواهم وارد قضاوت در باره درستی یا نادرستی این ماجرا شوم به عنوان یک پژوهشگر در جریان تحقیق خود تلاش کردم اول موضوع را خوب بشناسم و بفهمم دقیقا چه اتفاقی افتاده و چرا ماجرایی که قرار بوده 72 ساعت طول بکشد 444 روز طول کشید .

الف: طرف ایران

یافته های پژوهشی نگارنده  نشان می دهد هم مسئولین ایرانی بویژه امام خمینی و هم مسئولین آمریکایی  بخصوص کارتر نقش تعین کننده ای درطولانی شدن ماجرا داشته اند. ابتدا درباره امام خمینی باید عرض کنم او از این فرصت تاریخی استفاده کرد تا به چهار هدف برسد:

1-مبارزه با استعمارگر خارجی حامی استبداد داخلی

استعمارگر خارجی درطول دویست سال اخیر همیشه حامی استبداد داخلی درایران بوده است. چنانچه در زمان قاجاریه روسیه تزاری وانگلیس و دردوره پهلوی اول انگلیس ودر دوره پهلوی دوم بویژه از 28 مرداد 1332 به بعد، آمریکا چنین نقشی را ایفاء کردند. تصرف سفارت آمریکا در تهران  به امام خمینی به عنوان یک رهبر انقلابی این امکان را داد تا باردیگر شور انقلابی در ایران را که به دلیل مشکلات اوایل انقلاب به تدریج کم شده بود ، در میان مردم ایران احیاء کند و جریان مبارزه علیه آمریکا را به نمادی برای ایجاد وحدت در کشور تبدیل نماید . شرکت وسیع مردم در همه پرسی قانون اساسی 12 آذر 1358 یکی از اولین نتایج این سیاست بود که با حضور گسترده مردم در این همه پرسی قانون اساسی که مهم ترین رکن آن ولایت فقیه بود به تائید اکثریت قاطع شرکت کنندگان در همه پرسی رسید.

2- تقویت گفتمان انقلاب اسلامی در برابر گفتمان غرب .

درگفتمان انقلاب اسلامی اصولِ

"استقلال خواهی" دربرابر "سلطه جویی" ابرقدرتها ،

"خودکفایی اقتصادی" دربرابر "وابستگی به بیگانگان" ،

"خودباوری" و ایده "مامی توانیم" دربرابر "وادادگی و دلدادگی به غرب"،

"دینباوری" و "اندیشه انقلابی" بر اساس "اندیشه اسلامی" در برابر نظام "سکولاریستی"،

"مردم سالاری دینی" در برابر "دموکراسی قدرت مدار" ،

"عدالت جویی" در برابر "کاپیتالیسم توسعه طلب"

"آزادی خواهی" در برابر "لیبرالیسم غربی"

ترویج و تبلیغ می شد. ماجرای گروگان گیری در واقع تجلی افول اُبهّت ساختگی یک ابرقدرت دربرابر یک انقلاب نو ظهور بود. تعارض ایران و آمریکا که ریشه گفتمانی داشت در جریان تسخیر لانه جاسوسی در قالب یک حرکت دانشجویی تبلور پیدا کرد و از آنجا که یک حرکت احساسی نبود با حمایت مردم ادامه پیدا کرد.

3- پایان دادن به مداخلات آمریکا در ایران

تصرف سفارت و بدست آمدن اسناد در آنجا زمینه را برای بسته شدن لانه جاسوسی در کشور فراهم کرد. ازنگاه امام خمینی سفارت آمریکا در تهران مرکز توطئه و مداخله درامور داخلی ایران قبل و بعد از انقلاب محسوب می شد. بویژه آنکه وقتی اسناد زمینه های مداخله آمریکا در امور داخلی ایران منتشر شد در عمل دیدگاه امام در زمینه مداخله آمریکا اثبات شد. امام این اقدام را موجب ریشه کن کردن زمینه مداخله آمریکا در ایران می دانست. بنابراین موضوع فقط به گردآوری صرف اطلاعات از محیط ایران توسط سفارت محدود نبود ، بلکه مساله اصلی برقراری ارتباط با عناصر وابسته به منظور مداخله در امور داخلی ایران بود. این مساله در واقع باعث شد که اقدام های آمریکا علیه انقلاب اسلامی در 9 ماه بعد از پیروزی انقلاب مورد توجه قرار گیرد.

 4- قطع کردن ارتباط آمریکا با غربگرایان داخلی

مقابله با جریان طرفدار غرب و منزوی کردن آنها از طریق قطع ارتباط شان با آمریکا که ازطریق سفارت آمریکا در تهران انجام می شد، در طول این بحران به تدریج مورد توجه قرار گرفت. حذف تدریجی جریان جبهه ملی و نهضت آزادی از مشارکت در حکومت بعد از این ماجرا به قطع زمینه های نفوذ آمریکا از نگاه امام منجر گردید. زیرا بدون اتکاء به افشاء سیاستهای آمریکا درباره تلاش برای نزدیک شدن به جریان سکولار وغرب گرا در ایران، امام خمینی به راحتی نمی توانست این جریان را از قدرت کنار بگذارد .

ب: طرف ایالات متحده آمریکا

مسئولین آمریکا هم در جریان طولانی شدن ماجرای گروگان گیری نقش داشتند . در این میان  بویژه شخص کارتر به دلایل ذیل نتوانست بحران را بدرستی مدیریت کند:

1- برخورد از موضع قدرت

آمریکا از موضع ابرقدرتی با جریانی که توسط عده ای از دانشجویان بوجود آمده بود، برخورد می کرد اما این حرکت مهم که شور ضد آمریکایی را در ایران به شدت افزایش داد  توسط امام خمینی بعد از ماجرا مدیریت شد . کارتر بجای درک عمق این احساسات ضدآمریکایی در ایران  برخورد منفعلانه داشت و نتوانست در باره تحویل دادن شاه به کشور ثالث یا محاکمه او در یک دادگاه بین المللی صالح، تصمیم سریع بگیرد . درست برعکس ، کارتر از موضع قدرت با ایران برخورد و تصور کرد با بکار بردن ابزار تهدید و اعمال تحریم می تواند به هدف خود برسد.

2- اختلاف و دودستگی در هیات حاکمه آمریکا

جیمی کارترکه با دودستگی در درون هیاتحاکمه آمریکا روبرو بود ، نتوانست برژینسکی مشاور امنیت ملی خود را با سایروس ونس وزیرخارجه در باره اتخاذ روش و استراتژی واحدی در مدیریت بحران هماهنگ کند. این تشتت آراء درون هیات حاکمه کاخ سفید موجب شدن آنها نتوانند به موقع تصمیم سریع و صحیح بگیرند. این اختلافها به کناره گیری سایروس ونس از وزارت امور خارجه  انجامید. سایروس ونس در مخالفت با عملیات طبس  استعفاء داد اما کارتر این استعفا را به شرطی پذیرفت که تا بعد از انجام عملیات طبس اعلام نشود. در واقع تجاوز نظامی آمریکا به طبس به بهانه آزادی گروگان ها و شکست عملیات طبس ، روند حل و فصل بحران را طولانی تر کرد.

3- مخالفت با ابتکارات بین المللی برای حل ماجراء

 کارتر با رد کردن طرح های میانجیگرانه سازمان ملل در باره تشکل کمیسیون تحقیق در باره جنایات شاه و محاکمه شاه در دادگاه های بیطرف و نیز مخالفت با بازگرداندن دارایی های شاه به ایران و نیز اعمال تحریم هایی  علیه ایران، در عمل راه را بر ای رسیدن به هر گونه مصالحه ای قبل از آزادی گروگان ها بست. گرچه ایران نیز با طرح های یکسویه در این مدت مخالفت می کرد اما اگر کارتر برای حل موضوع با آزاد کردن دارایی های ایران بعد از مرگ شاه درپنجم مرداد 1359 ، اقدامی انجام می داد بحران زودتر حل می شد.

 نتیجه گیری :

درباره ماجرای سیزده آبان 1358 و ماجرای تسخیر لانه جاسوسی شاید بتوان دهها رساله دکترا و کتاب نوشت و ابعاد مختلف آن را از جنبه های گوناگون بررسی کرد. اما ساده ترین روش معمول این شده است که قبل از بررسی و تحقیق در باره اینکه اصل ماجرا چه بود، به قضاوت درباره آن بنشینیم وبه راحتی بگوئیم این ماجرا چیزی جز خسران  برای مردم ایران نداشت.

در واقع این بحران 444 روز طول کشید تا دو طرف بتوانند طرف مقابل را به تغییر رفتار متقاعد کنند در این میان ایران گرچه نتوانست دنیای غرب را با خود همراه سازد اما توانست اُبهت شیطان بزرگ آمریکا را در سطح بین المللی از اذهان عمومی پاک کند .  

واقعیت آن است که در دنیای امروز هر اقدامی هزینه خاص خود را دارد . تضمین تداوم انقلاب، حفظ استقلال و ریشه کنی ریشه استعمار در ایران و به چالش کشیدن نظام حقوق بین الملل که مبتنی بر قدرت است ، در مقابل هزینه تحمیل شده به مردم ایران قابل توجه نبوده و نیست .