اموال شخصی تاجری که کتابخانه و موزه ملی شد

موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک با 19هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس در هشت هزار جلد، بیش از 100 هزار جلد کتاب چاپی، چهار هزار جلد اثر چاپ سنگی و 800 عنوان نشریه ادواری در شش هزار جلد، یکی از شش گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران محسوب می‌شود.-
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، حسین ملک واقف و بنیانگذار کتابخانه و موزه ملی ملک است، وی این کتابخانه‌ را در سال 1278 هجری شمسی در مشهد تاسیس و سپس به خانه پدری‌اش در بازار بین الحرمین تهران منتقل کرد. وی با دور اندیشی بنای ساختمانی بزرگتر و مجهزتری را پیش بینی کرد که در باغ ملی تهران واقع بود.

ساختمان مجلل و با شکوه فعلی کتابخانه ملک در باغ ملی تهران که ساخت آن حدود 11 سال زمان برده است با زیربنای 9 هزار متر مربعی و تلفیقی از معماری سنتی و هنر اسلامی ایرانی، از سوی متخصصان آستان قدس رضوی بنا شده است. از نظر ساختار تشکیلاتی، موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک موسسه‌ای غیر دولتی و غیرانتفاعی است که مانند سایر موسسه‌های فرهنگی آستان قدس رضوی، بر اساس وقف نامه، زیر نظر مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می‌شود.

گستره موقوفات ملک تا آنجا بود که در آستان قدس رضوی سازمان موقوفات ملک شکل گرفته و وظیفه اداره و مدیریت موقوفات آن مرد بزرگ را برعهده دارد. درلیست موقوفات وی علاوه بر هزاران نسخه خطی نفیس یا چاپ سنگی، فرش‌ها، لوسترها، مبلمان و تابلوهای نقاشی و مجموعه‌ای از تمبر‌ها، سکه‌ها، که به عنوان لوازم و تجملات زندگی شخصی از آن استفاده می‌کرد، به چشم می‌خورد. این آثار ابتدا کنار کتابخانه به نمایش درآمدند و سپس هسته اولیه موزه ملک را شکل دادند.

وقف باغ ملک در مشهد، پارک بزرگ وکیل آباد، املاک و زمین های وسیع در خراسان، تهران، سایرشهرهای ایران و حتی خارج ازکشور، باعث شد نام او به عنوان یکی از بزرگترین واقفان کشور به ثبت برسد.

واقف کتابخانه ملک که بود؟
حاج حسین آقای ملک، در روز 10 خردادماه 1250 هجری شمسی در تهران متولد شد. گرایش های فرهنگى، ملک را بر آن داشت تا از جوانى به گردآورى کتاب‌های خطى و آثار تاریخى همت گمارد. وی درسن 27سالگی این کار را آغاز کرد و هنگامى که پدرش در سال ۱۲۹۷ از دنیا رفت، خانه پدرى را به کتابخانه عمومى تبدیل کرد. وی برای ترقی معارف از سال 1316 خانه پدری خود را در بازار بین الحرمین تهران به همراه تمام اثاثیه و کتاب‌های موجود در آن، وقف آستان امام رضا (ع) کرد تا «شعبه ای از کتابخانه رضوی» باشد و بر طبق وصیت او عامه افراد سکنه ایران بدون رعایت ملیت، حق استفاده از آن را داشته باشند.
  
 

در همان سال ملک بخش بزرگى از ثروت خود چون کتابخانه و مجموعه بزرگى از آثار تاریخى و هنرى را وقف آستان قدس رضوى کرد و تا تابستان سال ۱۳۵۱ که روى در نقاب خاک کشید، پیوسته بر شمار وقفیات و کمک‌هاى مالى‌اش افزوده شد، به گونه‌اى که در آن سال کتابخانه وی افزون بر ۳۰ هزار جلد کتاب خطى و چاپى به زبان‌هاى مختلف دنیا داشت.

کتابخانه ملی ملک چگونه تاسیس شد؟
این کتابخانه در سال ۱۳۱۶ از سوی حسین آقا ملک تاسیس و به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی شد. کتابخانه ملی ملک با داشتن 19 هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، در کنار کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران یکی از شش گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران محسوب می‌شود. موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک همچنین دارای بیش از 100 هزار جلد کتاب چاپی، حدود چهار هزار کتاب چاپ سنگی و بیش از 800 عنوان نشریه ادواری در بیش از شش هزار جلد و سه مخزن کتاب‌های خطی، چاپ سنگی (شامل چاپ‌های متعلق به پیش از سال 1320) و نیز کتاب‌های چاپی و مطبوعات است.

کتابخانه ملک دارای سه تالار عمومی، محققان و مطبوعات است و پایگاه الکترونیکی لاتین، به نام «نیتو» در بخش تالار محققان مجموعه‌ای ‌از با کیفیت‌ترین اطلاعات علمی و تخصصی را در 15 موضوع ارایه می‌کند که شامل کتاب، مقاله و پایان‌نامه‌های الکترونیکی است. غیر از مخازن کتاب و تالارهای مطالعه، بخش‌های مجهزی هم برای انجام امور فنی مانند مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی و جلدسازی ایجاد شده‌است.

منابع اطلاعاتی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک
نسخ خطی:
در کتابخانـه ملی ملــک حدود هفت هزار جلد نسخـــه خطی ثبت شده است که برخی از آنها به صورت نسخه مستقل و بقیه به صورت مجموعه چند رساله‌ای نگهداری می‌شود و  در مجموع حدود 19 هزار عنوان کتاب و رساله خطی در این کتابخانه موجود است.

قدیمی ترین کتاب ‌های خطی ملک
*جزیی از قرآن مجید به خط کوفی منسوب به حضرت امام حسن مجتبی (ع) که بر پوست آهو تحریر شده است و تمام اوراق دارای متن و حاشیه است.
*«الاصول بالاسطقسات»: اقلیدس، تحریر سال 343 هـ. ق و آن موضوع نجوم است
*«ثمره بطلمیوس»: کاتب «حسین بن عبد الرحمن بن عمر صوفی» در سال 371 هـ. ق.
*«الفوزاالاصغر»: مولف «ابوعلی بن مسکویه»، کاتب غیاث الدین محمد بن حمدویه 410 هـ.ق.، و موضوع آن فلسفه و کلام است.
*مجموعه ای شامل سه رساله تالیف ابی نصر فارابی، کاتب حسین المسیح المتطبب الفارقی 463هـ.ق.

کتاب های نفیس:
*قرآن به خط نسخ و ثلث، تحریر یاقوت مستعصمی
*قرآن به خط نسخ و ثلث، تحریر وصال شیرازی
*قرآن به خط نسخ و ثلث ، تحریر علاءلدین تبریزی.
*قرآن به خط نسخ، تحریر حسین عسکر ارسنجانی.
*اربعین شیخ بهایی به خط ملاصدرا.
*بحار الانوار: تالیف علامه مجلسی همراه با مسوده های اصلی به خط مولف.
*کتاب تهذیب الاحکام: تالیف شیخ طوسی به خط حسین بن عبد الصمد حارثی همدانی.(پدر شیخ بهایی) تاریخ 955 هـ.ق. با تصحیح شهید ثانی
*مرقعات و مکتوبات به خط خوشنویسان مشهور مانند: میر علی هروی، میر عماد، عبد الرشید، میرزا احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، علیرضا عباسی، سلطان محمد نور، بایسنقر، یاقوت مستعصمی 
*دستخط های ناصر الدین شاه قاجار
*عرفات العاشقین و عرصات العارفین: تالیف تقی الدین محمدبن معین الدین اوحدی دقایقی، تحریر 1024هـ.ق.
*تألیفات ابوعلی سینا بالغ بر 104 کتاب و رساله خطی

کتاب های چاپی:
کتابخانه ملی ملک اکنون بیش از  100 هزار جلد کتاب چاپی دارد که بعضی از این کتاب‌ها در زمره قدیمی‌ترین آثار چاپی قرار می‌گیرند.

قدیمی ترین کتاب‌های موجود در این کتابخانه:
*القانون فی الطب: تالیف ابن سینا، چاپ رم، سال1593 میلادی.
*القرآن و هو شرعه الاسلامیه: چاپ هامبورگ، سال 1694 میلادی.
*العجب العجاب فیما یفید الکتاب: تالیف احمدبن محمد شروانی، سال 1228 ه.ق.
*لغت نامه انگلیسی به فارسی:‌چاپ بنگال سال 1780 میلادی.
*تحریر اصول اقلیدس: تالیف خواجه نصیر الدین طوسی، چاپ سال 996 ه.ق. قسطنطنیه.
*تاریخ فنایی:‌ترکی، سال 1199 م.

کتاب های لاتین:
کتابخانه ملی ملک دارای هفت هزار جلد کتاب به زبانهای‌انگلیسی، فرانسه، ایتالیایی، آلمانی است که در بین آنها کتابهای قدیمی و معتبر دنیا، نیز فراوان است.

موزه  ملی ملک
موزه ملی ملک نیز در کنار این کتابخانه، گنجینه‌ای از آثار و اشیای ارزشمند تاریخی را در خود جای داده است. این موزه از شش مجموعه تشکیل شده است:
1- مجموعه سکه: شامل سه هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی و نیز سکه‌هایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی
2- مجموعه آثار هنری: شامل تابلوهای نقاشی هنرمندان به نام ایرانی مانند کمال الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و برخی نقاشان اروپایی و لوستر و مبلمان
3- مجموعه هنر لاکی شامل 86 قطعه قلمدان، قاب آیینه و سرچسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شده‌اند و برخی از آن‌ها حدود 300 سال قدمت دارند.
4- مجموعه تمبر: شامل هزاران قطعه تمبر از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان تا زمان حاضر.
5- مجموعه فرش شامل 34 تخته قالی و قالیچه از نقاط مختلف ایران که به‌وسیله زبده ترین بافندگان دو سده اخیر بافته شده‌اند.
6- مجموعه بانو ملک شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه های خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به 47 اثر می رسد. این مجموعه در سال 1385 توسط بانو عزتملک ملک، فرزند مرحوم حاج حسین ملک و ناظر استصوابی موقوفات ملک به موزه اهداء شده است.
7- مجموعه آثار خوشنویسی که آثاری از بزرگ‌ترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام مانند یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و... را در خود جای داده است.مجموعه سکه ها، حدود سه هزار و 500 سکه تاریخی از دوران پیش از هخامنشی (از سده ششم پیش از میلاد) تاکنون در این بخش قرار گرفته است. در کنار تالار سکه، تالار کمال‌الملک و خاندان غفاری قرار گرفته است که در آن‌جا مجموعه‌ای از تابلوهای نقاشی محمد غفاری مشهورترین نقاش تاریخ معاصر ایران و دیگر اعضای هنرمند خاندان گرد آمده است.

این واقف بزرگ و دوستدار فرهنگ در چهارم مردادماه سال 1351 خورشیدی در 101 سالگی چشم از جهان فروبست و در حرم امام رضاعلیه السلام به خاک سپرده شد. از او پنج دختر به یادگار ماند. خانم ها عزت‌ملک، ملکزاده و صدیقه از همسر اولش بانو نوابه قدسیه و خانم ها فلورت و رزت دختران او از همسر دومش، زرین خانم هستند.

موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در خیابان امام خمینی تهران (سپه)، جنب ساختمان امور خارجه قرار دارد.