طالقانی پس از آزادی از زندان چه گفت؟

تعداد زندانیان سیاسی ایران که در سال ۱۳۴۶ کمتر از یکصد نفر بود، در سال ۱۳۵۶ به حدود پنج‌هزار نفر می‌رسد. میزان کیفیت این سرکوب‌ها به حدی بود که «مارتین انالز» رئیس سازمان عفو بین‌الملل در سال ۱۳۵۴ رسماً اعلام نمود: «در هیچ کشوری از جهان وضع حقوق بشر اسفناک‌تر از ایران نیست.»

آغاز به کار کارتر در دی‌ماه ۱۳۵۵ مقارن با مطالبه جهانی مسائلی چون حقوق بشر و عدم فروش تسلیحات به رژیم‌های دیکتاتوری از آمریکا بود و کارتر تلاش داشت در برابر چنین مطالباتی تصویر مطلوبی از خود ارائه دهد. اعلام «فضای باز سیاسی» از سوی حکومت پهلوی، پاسخی به این مطالبه کارتر بود.

آن‌گونه که پرویز راجی گفته است، قبل از سفر ۲۳ اسفند ۱۳۵۵ مارتین انالز به تهران، سفارت ایران در لندن میزبانش بوده است.[1] سری بعد که میزبان او بود، انالز که به همراه دیوید سیمپسون، رئیس عفو بین‌المللی بریتانیا مهمان او بودند، «برای خلع سلاح مخالفان» دو پیشنهاد ارائه می‌دهد که افکار عمومی را قانع سازد: دعوت از روزنامه‌نگاران خارجی یا انتشار گزارش صلیب سرخ را درباره زندان‌ها که هر دو وجهه بین‌المللی داشت.[2]

برغم این نوع هماهنگی‌ها قبل از ارائه گزارش‌های به ظاهر بی‌طرفانه، به دلیل گستردگی شکنجه و تعداد زیاد زندانیان سیاسی، ساواک ناگزیر به تغییر روش شد.

۱۲ بهمن ۱۳۵۵ روزنامه‌ها خبر از ممنوعیت شکنجه در ایران دادند و دو روز بعد خبرها حکایت از باز بودن زندان‌ها برای دیدار افراد بی‌طرف داشتند. علاوه بر این طی سال ۵۶ تعداد ۵۶۱ زندانی سیاسی آزاد شدند. از جمله آزادشدگان، آیت‌الله طالقانی بود.

آیت‌الله طالقانی در هشتم آبان‌ماه سال ۱۳۵۷ پس از تحمل سه سال زندان آزاد شد. خبر آزادی طالقانی و دیگر همرزمانش سیل خروشان مردم، گروه‌ها و سیاستمداران را به استقبال ایشان کشانید. فردای آزادی، مطبوعات را به منزل پذیرفت. روزنامه اطلاعات، به نقل از وی در یک مصاحبه اختصاصی چنین نوشت: «سرانجام ملت مسلمان در پیکار خود پیروز خواهند شد. این نخستین جمله‌ای بود که امروز صبح حضرت آیت‌الله طالقانی در دیدار با خبرنگار اطلاعات عنوان کرد. حضرت آیت‌الله طالقانی که بسیار خسته و تکیده به‌نظر می‌رسید، بامداد امروز در منزل خود، یک روز پس از آزادی [...] ضمن اشاره به خستگی خود که مانع گفتگوی مفصل با خبرنگاران است گفت: ما در گذشته از مطبوعات دل‌خوشی نداشتیم و صحبت‌ها و نظرات ما اغلب اوقات تحریف می‌شد. اما به خواست خداوند که اکنون در اثر مبارزه کارکنان زحمتکش مطبوعات محیط بهتری به وجود آمده است، می‌توانیم مطالب خود را به جراید اظهار کنیم. [...] آنچه در گذشته رخ داده است، در محبس دقیقاً تعقیب می‌کردیم و می‌دانیم سرانجام مردم مسلمان ایران در این پیکار مقدس پیروز خواهند شد.»[3]

رفت‌وآمد مردم و احزاب و گروه‌ها به منزل ایشان باعث شد تا وی اهل خانه خود را به محلی دیگر منتقل کرده و منزلش را به ستاد ارتباط با مردم تبدیل کند.

آیت‌الله خامنه‌ای از جمله کسانی بود که نگذاشت یاد این ایثارها در اذهان خاموش شود. به‌عنوان نمونه آن‌چنان که سند ساواک دلالت دارد، در شامگاه عاشورا که مصادف بود با ۲۰/۹/۱۳۵۷، پس از راهپیمایی بزرگی که به دعوت امام خمینی و علمایی همچون آیت‌الله طالقانی در سراسر کشور انجام شده بود، در جمع «حدود دو هزار و پانصد نفر از طبقات مختلف [...] سیدعلی خامنه‌ای برای آنان درباره بازداشت طالقانی و سانسور مطالبی سخنرانی نمود.»[4]

دختر آیت‌الله سیدمحمودطالقانی غروب 8 آبان 1357پدر را در لحظه آزادی در آغوش گرفته است

از اولین تصاویر آیت‌الله سید محمود طالقانی پس از آزادی از زندان

پیچ شمیران، اجتماع گسترده مردم فردای آزادی در مقابل منزل آیت‌الله