شگردهای دولت عثمانی برای رقابت با فرش ایرانی

توضیحی کوتاه در مورد سند:

سندی که مشاهده می کنید ، گزارش نماینده دولت ایران در حکومت عثمانی است در سال 1289 خورشیدی است این مامور دولت ایران توطئه اقتصادی در مورد یکی از ارزنده ترین صادرات ایران یعنی «قالی» را افشا می کند و سعی دارد با تدبیر به گونه ای از به ثمر نشستن آن توسط دولت عثمانی جلوگیری نماید.

از طرفی با توجه به توضیحی که در سند آمده و اجتهاد تاریخی، نقش دولتهای غربی در طراحی چنین توطئه ای غیر قابل کتمان است.

**********

متن سند گزارش نماینده دولت ایران در حکومت عثمانی

مشخصه سند: GH1329-11-39-29

صفحه 1:

تاریخ: 27 ماه صفر 1329 (برابر با 1289/12/07 هجری شمسی)

از: سفارت کبرای دولت علیه ایران-اسلامبول

به:مقام منیع وزارت جلیه امورخارجه

اولیای دولت علیه بهتر می دانند که صنعت قالیبافی صنعت اهالی ایران و تجارت فرش مهمترین تجارت اخراجات(1) ممالک محروسه(2) است. مدتهای مدیدی است در شهر ازمیر(3)که از مضافات ممالک عثمانی است، به صنعت قالیبافی چه از طرف حکومت عثمانی و چه از طرف تجار اعتنای زیاد کرده و تا یک درجه این صنعت پیش برده اند ولی ترقیات صنعت مذکور در ممالک محروسه ایران تا حال در فرنگستان(4) و امریک(5) تفوق(6) قالی  ایران را به قالی ازمیر مسلم داشته و در رواج قدیم بلکه بیشتر باقی نمانده است در این اواخر کمپانی(7) بنام «کمپانی قالیبافی شرقی» (8) The Oriental Carpet Manufacturers Limited

در لندن تاسیس شده و در ازمیر صنعت قالیبافی را به ترقیات علمی و عملی رونق و رواج زیاد داده است، مع کل ذلک(9) چون از یک طرف صنعت مذکور را نتوانسته اند

به درجه صنعت قالیباف های ایران برسانند و از طرف دیگر رواج و شهرت قدیم قالیهای ایران در اُروپ و امریک برای قالیهای ازمیر رقیب بزرگی است لذا کمپانی مذکور برای رواج متاع(11) خود به وسایل عدیده متوسل شده، می خواهد قالیهای ازمیر را به جای قالیهای ایران در اُروپ و امریک رواج بدهد، اولا: کمپانی مزبور عُمّال(11) مخصوص به صفحات خراسان و کرمان فرستاده سالیانه مبلغ کلی پشم خریداری کرده

GH1329-11-39-30،1

ادامه سند صفحه 2:

به ازمیر حمل می کنند و پشم ایران را که از حیثیت جلد(12) امتیاز کلی به پشم عثمانی دارد در قالیهای ازمیر به کار می برند، و در خرید پشم چون پول را سَلَف(13) می دهند، پشم را به قیمت به سیار ارزان وارد ازمیر می نماید به نحویکه از قرار تقریر تجار فرش فروشی ایرونی(14) پشم ایران به سبب همین احتکار عمال کمپانی کارپت(15)، به قالیباف های داخله ایران به ضعف قیمه(16) پشمی که وارد ازمیر می شود تمام شده به این سبب در تناسب قیمه قالی رقابت قالی ایران به قالی ازمیر بسیار مشکل می گردد.

ثانیاً: کمپانی کارپت نقشه و رسم قالیهای ایرانی را در ازمیر تقلید کرده قالیهایی را که می بافنددر فرنگستان و آمریک به اسم قالی ایرانی می فروشند و از رواج و شهرت قالیهای ایرانی به این وسیله که یک نوع تقلب است استفاده می نمایند، ثالثاً: در این اواخر کمپانی مذکورمصمم شده که حتی الامکان قالی موجودی ایران را خریداری کرده و به قالیهای ازمیر مخلوط نموده قالیهای خوب ایرانی را به اسم قالی ازمیر و قالیهای بد ازمیری را به اسم قالی ایرانی در اُروپ و امریک به مشتریها معرفی بکند و به این دسیسه هم از تجارت قالی ایران منفعت تجارتی ببرد و هم رواج و شهرت قالیهای ایرانی را به قالیهای ازمیر منتقل نماید. چند ماه قبل تجار ایرانی مقیمین اسلامبول به این نکته مُلتفت(17) شد، اتفاق کردند(18) که به کمپانی مزبور در اسلامبول قالی نفروشند و گمان می کردند این بالقوت از خیالات کمپانی کارپت جلوگیری خواهد کرد در این اواخر معلوم می شود که کمپانی مذکور عمال مخصوص به ایران فرستاده در خود ایران به خرید قالی مشغول هستند.

علاوه بر آن از قرار تقریر(19) تجار فرش فروشی ایرانی که یکنفر از مدیرهای کمپانی مذکور به تهران  رفته است که از اولیای دولت علیه امتیاز خرید قالی و پشم ایرانی استحصال(20) بکند به این ملاحظه

----------------------

GH1329-11-39-30،2

صفحه: 3-1

----------------------

چند روز قبل حضرات تجار ایرانی به سفارت کبری مراجعه کرده تلگراف رمز از جانب سفارت کبرا به آن مقام منیع مخابره شد که با خیالات مدیر کمپانی کارپت همراهی نفرمایید منتظر راپورت(21) باشند. در این خصوص مسیو(22) کوله مفتش کل(23) راپورت بسیار مفصلی به رییس اداره گمرکات و دولت علیه نوشته است که از هر جهت اطلاعات صحیحه را جامع است(24) در ضمن ترتیب راپورت مذکور مسیو کوله با بنده تعاطی افکار(25) کرده است و می توانم عرض بکنم که راپورت مذکور از هر جهت جامع و کافی است. چنانچه در ذیل راپورت مذکور ملاحظه خواهد فرمود محض اینکه روح شهرت قالی ایران در بازار اُروپ و امریک محفوظ بماند اولین چاره که به نظر می آید این است که به قالیهای ایرانی یک علامت فارقه(26) دولتی مرتبط بشود که به واسطه آن تجار ایرانی به توانند در خارجه ثابت بکنند، کدام قالی از مصنوعات ایران است و هر قالی که آن علامت را نداشته قالی ایرانی نیست علامت فارقه  عبارت از یک مهر سربی خواهد بود که در ایران به قالیها زده می شود از این مهر هم عایداتی علاوه بر رسم گمرک اخراجات(27) به خزانه دولت می رسد و هم کمپانی کارپت نمی تواند قالی ازمیری را به اسم قالی ایران در اُروپ و امریک بفروشد، تدبیر دیگری که اولیای دولت علیه می توانند اتخاذ بکنند این است که یا کمرک اخراجات پشم سفید را به قدری زیاد بکند که برای کمپانی کارپت خریدن پشم ایرانی صرف نکند یا اینکه اخراج پشم سفید را بکلی غدغن(28) نماید، به این تدبیر کمپانی کارپث نمی تواند در ازمیر قالی ایران را تقلید بکند و هم پشم سفید در ایران ارزان شده قالی ایرانی بیشتر و بهتر می تواند در بازار اُروپ

---------------------

صفحه: 3-2

----------------------

با قالیهای ازمیر رقابت نماید، محض مزید اطلاع کارگذاران(29) وزارت جلیله یک نسخه از راپورت مسیو کوله تلووً(30) تقدیم می شود، که به استحضار وزارت جلیله تجارت و گمرک  تدابیر لازمه در حمایت صنعت قالی بافی ایران اتخاذ فرمایند

امضا: فرج الله سمیعی

حاشیه: آقای اقتدارالملک خیلی محل اهمیت است، بیایید بگویم

----------------------

شرح کلمات:

(1) اخراجات: مالیات، حقوق گمرکی

(2) ممالک محروسه ایران: کشور ایران که تحت حاکمیت دولت ایران است، اصطلاح دوران صفویه و قاجاریه

(3) ازمیر: شهری در ترکیه فعلی

(4) فرنگستان: فرنگ، اُروپ، اروپا

(5) امریک: اتازونی، امریکا

(6) تفوق: برتری

(7) کمپانی: شرکت

(8) کمپانی قالیبافی شرقی: شرکت قالیبافی شرقی (نام است)

(9) مع کل ذلک: با وجود تمامی اینها، بطور کل

 (10) متاع: کالا

(11) عُمّال: گماشته، کسی را برای انجام اموری استخدام کرده باشند

(12) جلد: پوست، غلاف

(13) سَلَف: پیش فروش کردن

(14) فرش فروشی ایرونی: نام است، ایرونی مخفف ایرانی

 (15) کمپانی کارپت: شرکت فرش

(16) قیمه: قیمت، ارزش

(17) مُلتفت: متوجه

(18) اتفاق کردند: متحد شدند، هم پیمان شدند

(19) تقریر: اظهار کردن، بیان کردن

(20) استحصال: به دست آوردن

(21) راپورت: گزارش

(22) مسیو: آقا (فرانسوی)

(23) مفتش کل: بازرس کل

(24) اطلاعات صحیحه را جامع است: آگاهی های درست کامل است

(25) تعاطی افکار: تبادل نظر، هم فکری کردن

(26) فارقه: علامت مشخصه

(27) اخراجات: مالیات

(28) غدغن: صحیح آن قدغن، ممنوع کردن

(29) کارگذاران: اشتباه املایی است، صحیح آن، کارگزاران به معنی مأمور

(30) تلووً: (تلواً) پیوست، ضمیمه

صفحه دوم سند

صفحه سوم سند