جایگاه و نقش مرحوم آیت الله خزعلی

مرحوم آیت‌‌الله ابوالقاسم خزعلی یار صدیق امام و  یاور مقام معظم رهبری و عضو مجلس خبرگان، روز چهارشنبه  25 شهریور ماه 1394 دارفانی را وداع گفت. آیت الله خزعلی نقش تاثیرگذاری در پیشبرد نهضت امام خمینی استاد و مرید ش در قبل از پیروزی انقلاب اسلامی داشت .

ابوالقاسم خزعلی فرزند غلامرضا در سال 1304 در بروجرد متولد شد. تا ده سالگی درهمان شهرستان به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت، سپس با خانواده راهی مشهد مقدس گردید او که دارای هوش سرشاری بود با وجود فقر و تنگدستی خانواده با کسب نمرات عالی مدارج درسی خود را در مشهد پشت سرگذاشت . پس از طی دوره متوسطه، در سال 1321، در مدرسه نواب و مدرسة حاج حسن، ادبیات عرب و فقه را آموخت. سپس دو سال قبل از ازدواج، برای تکمیل معلومات حوزوی خود و گذراندن دورهٔ خارج فقه  به شهر قم رفت. در این دوران بهره‌مندی ازمحضر اساتید برجسته قم  نظیر آیت الله العظمی بروجردی و امام خمینی(ره) وشرکت  در کلاس درس خارج فقه و اصول آنان وهمچنین شرکت  در درس "آیت الله بهجت"‌ از نکات برجسته زندگانی این فقیه مجاهد بود.

ایشان در مدت دوازده سال، علاوه بر از کسب فیض ازمحضر حضرت آیتالله بروجردی و دو سال محضر حضرت امام  در درس آیتالله محقق داماد تلمذ و در نزد مرحوم آیتالله علامه طباطبایی فلسفه  آموخت . ایشان در کنار تحصیل، به تدریس و تبلیغ نیزمشغول گردید.  بخصوص در خطابه و منبر، شهرت ویژه ای پیدا کرد.  چون حافظ قرآن کریم و نهج البلاغه  امیرمؤمنان بود بر محتوای و غنای  منبرشان افزوده میشد.

حضور در صحنه سیاسی، مبارزه با رژیم ستمشاهی، تحمل زندان و رنج تبعید، این روحانی زاهد را بیش از پیش مشهور کرد. در سال 1349 به جرم امضای اعلامیه تأیید مرجعیت آیتالله خمینی به سه سال تبعید محکوم شد که شش ماه آن را تحمل کرد. در سال 52 به بندر گناوه تبعید شد که پس از شش ماه مجدداً او را به دامغان تبعید میکنند. 2 سال تبعید دامغان که به پایان رسید به سال 1354 بود که او را از مسجد الجواد تهران ربوده به زندان قزل قلعه منتقل کردند که 48 روز آن در انفرادی بود.

آیت الله خزعلی، علاوه بر شاگردی، ارتباط ویژه‌ای با حضرت امام(ره) داشت و به علت اقامت درمحلهٔ "یخچال قاضی "،  شهر قم این مجاورت با امام ، نقش مهمی در زندگی ایشان داشت.

درسالهای قبل از سال 1340 امام خمینی  به رغم مقام رفیع خود در تمام رشته‌های دینی، بر سر کلاس فقه آیت‌الله العظمی بروجردی حاضرمی شد تا با توجه به دانش گستردهٔ ایشان بتواند  برخی نکات فقهی ،  را بصورت عمیق تر فراگیرد. آیت الله خزعلی چون شاهد حضورامام درمحضر درس آیت الله العظمی بروجردی  بود، به شدت تحت تأثیر قرار گرفت و این روحیهٔ فروتنی و تواضع تأثیر عمیقی برروحیه او نهاد و مقدمهٔ پیوند و الفت نسبت به امام  خمینی در ایشان شد.

مشاهده رفتار و منش و شخصیت  متفاوت امام خمینی(ره) در زمان تحصیل و ارتباط نزدیک با ایشان به دلیل شرکت در کلاس درس امام خمینی، به تدریج موجب  علاقمندی بیشتر  وی به شخصیت امام  و قدم گذاشتن در مسیر مبارزات علیه رژیم پهلوی شد.

 آیت الله العظمی بروجردی نیزعلاقه ویژه‌ای به آیت الله خزعلی به عنوان یکی از شاگردان برجستهٔ خود داشت. ارتباط نزدیک با این دو شخصیت بزرگ ، سبب انجام فعالیت‌های مبارزاتی نظیر سخنرانی، انتشار اعلامیه‌ها و رهبری مردم جهت حرکت‌های اعتراضی علیه رژیم شاه شد.

آیت الله خزعلی  در سال 1338 طی یک سخنرانی درشهر رفسنجان، بامقایسهٔ شاه و آیت‌ الله بروجردی، شاه را به یک انگشتر در دستان بروجردی تشبیه کرد و در توضیح قدرت مرجع تقلید شیعیان اظهار کرد که هرگاه ایشان اراده نماید این انگشتر را پرت می‌نماید. این سخنان تأثیر گسترده‌ای در میان نیروهای امنیتی و حتی خود شاه به جا نهاد. به زودی دستگاه امنیتی رژیم پهلوی در برخورد نسبت به سخنان آقای خزعلی ایشان را به سه سال تبعید به گناباد محکوم کرد.

دردههٔ 1340 آیت‌ الله خزعلی سفرهای تبلیغی زیادی به نقاط مختلف ایران به خصوص استان خوزستان  انجام داد. از دیگر فعالیت‌های آیت‌ الله خزعلی سخنرانی در حسینیهٔ ارشاد است. این مرکز در اواخر دههٔ 1340 محل سخنرانی شخصیت‌هایی چون استاد مطهری و دکتر شریعتی بود. آقای خزعلی نیز در سال 1348 چند سخنرانی در حسینیهٔ ارشاد ایراد کرد که محتوای آنها ضرورت فعالیت‌های فرهنگی از جمله تأسیس کتابخانه بود.

بارزترین جنبهٔ سیاسی شخصیت آیت‌الله خزعلی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی حضور مستمر و شایان او در متن مبارزات روحانیت به رهبری  امام خمینی(ره)  علیه رژیم ستم شاهی بود. ازجمله ایشان در سال 1349 به دلیل امضای نامه و صدوراعلامیه به نفع مرجعیت  حضرت امام خمینی(ره) به بندر گناوه تبعید شد. پس از جریان تبعید در گناباد، امام(ره)‌ ایشان را به حضور طلبید و ضمن تشویق خواستار ادامهٔ مبارزه با دستگاه پهلوی گردیدند.

تبعیدهای پیاپی ومحدودیت‌های روزافزون،  آیت‌ الله خزعلی را ازپیگیری مبارزه علیه رژیم باز نمی‌داشت.  در سال 1354 آیت‌ الله خزعلی در مسجدالجواد تهران دستگیر و در زندان قزل‌قلعه به مدت 48 روز در یک سلول به همراه یک نفر دیگر حبس گردید.

پس از انتشار مقالهٔ توهین‌آمیز روزنامهٔ اطلاعات علیه امام خمینی(ره) در روز 17 دی ماه 1356 در روزهای  17 و 18  و به خصوص 19 دی ماه 1356 مردم قم تظاهرات وسیعی علیه رژیم پهلوی برگزار کردند. رژیم تظاهرات 19 دی ماه را با  شدت بیشتری  سرکوب کرد. پس از این واقعه، کمیسیون حفاظت امنیت اجتماعی شهرستان قم در 22 دی‌ماه 1356، ده نفر را به نقاط دوردست تبعید نمود. از جمله این ده نفر آیت‌ الله خزعلی  بود که ایشان این بار زیر بار این تبعید نرفت، از این رو ناچار شد به صورت مخفی در تهران زندگی نماید. وی تا آستانهٔ پیروزی انقلاب به همین صورت در تهران زندگی کرد.

مرحوم  ایت الله خزعلی  دراین مسیر علاوه بر تحمل زندان ، فرزند ارشد خود حسین را  تقدیم انقلاب کرد. مزدوران رژیم پهلوی در نوزدهم اردیبهشت ماه سال 1357 با  شلیک گلوله مستقیم  به سرش ،  او را درمحله کوچه آبشار قم به شهادت رساندند. این جوان برومند در حالی که در سال اول رشته فیزیک دانشگاه  مشهد تحصیل می کرد ،توسط نیروهای گارد شاهنشاهی مانند غنچه ای نوشکفته پر پر شد.

آیت الله خزعلی باوجود تحمل این مصیبت سخت،  نه تنها از مسیر انقلاب و حمایت از امام خمینی دست بر نداشت بلکه با عزم بیشتری به تلاش خود برای به ثمر رساندن خون شهدای انقلاب افزود.  پس از پیروزی انقلاب اسلامی مرحوم آیت الله خزعلی مسئولیت‌هایی نظیر عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسی و عضویت  در سه  دوره (بیست ساله) در مجلس خبرگان رهبری به نمایندگی از مردم استان خراسان رضوی را برعهده داشت .

آیت الله خزعلی پس از استعفای "آیت الله مهدوی کنی" در سال 1359به عضویت شورای نگهبان در آمد.  دور دوم انتصاب فقهای شواری نگهبان در سال 1359، شورای نگهبان با حضور آیت الله صافی گلپایگانی، آیت الله احمد جنتی، آیت الله ابوالقاسم خزعلی، آیت الله محمدی گیلانی، آیت الله محمد مؤمن و آیت الله امامی کاشانی تشکیل شد.

حجت الاسلام زارعی در باره یکی از آخرین روزهای فعالیت های فرهنگی اقای خزعلی می گوید :

« مرحوم آیت الله خزعلی بسیار شیفته و دلباخته استاد و مرادش مرحوم امام خمینی بود. وقتی چند ماه قبل ما در نشر خیمه افتخار پیدا کردیم کتاب حمد ایشان را چاپ و منتشر کنیم تصمیم گرفتند کتاب را به نام حضرت امام تقدیم کنند و در همان حال بیماری چند کلمه نوشتند که تصویر دستخط ایشان را ابتدای کتاب آوردیم. با اینکه قبلا بخش هایی از درس های تفسیری مفصل و طولانی ایشان به چاپ رسیده بود اصرار داشتند این کتاب ظاهرا کوچک که آن را چکیده و حاصل عمر خود می دانستند به استادشان هدیه کنند و معتقد بودند با این کار خدمتی کوچک به آستان فاطمه زهرا سلام الله علیها کرده اند. وقتی نام هر یک از اهل بیت را می بردند اشک می ریختند و مخصوصا به خاطر شرحی که برای تفسیر آیه شریفه " و إن منکم إلا واردها " در این کتاب نوشته اند و دفاعی از حرمت و شأن اهل بیت کرده اند خوشحال بودند و به همین خاطر علیرغم کسالت شدید با سختی و مشقت در جلسه رونمایی کتاب حاضر شدند و چند کلمه صحبت کردند. »

در اسناد ساواک که به همت مرکز اسناد تاریخی زیر چاپ است در باره دیدگاه های آیت الله خزعلی در باره مرجعیت امام خمینی بعد از سال 1349 پس از  درگذشت آیت الله العظمی محسن حکیم در نجف آمده است :

بسم الله الرحمن الرحیم

وجوب حفظ اسلام و صدور دین و اعزاز و تقویت مسلمین از بدیهیات تردید ناپذیر است با مرجعیت عامه حضرت آیت‌الله العظمی الخمینی امر مذکور امکان‌پذیر می‌باشد.

ابوالقاسم خزعلی16/3/49

حضرت ایت الله خزعلی در دوران رهبری مقام معظم رهبری نیز همچون یاوری برای ایشان درهمه صحنه هایی که می توانست موثر باشد، حضور فعال داشت او با همه وجود تا زمانی که به بستر بیماری رفت ازهیچ کوششی برای مساعدت به آیت الله خامنه ای  رهبر معظم انقلاب کوتاهی نکرد.  

متن پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب اسلامی به شرح زیر است:

« بسمه تعالی

درگذشت عالمِ عامل و پرهیزگار مرحوم آیت‌الله آقای حاج شیخ ابوالقاسم خزعلی رحمت‌الله علیه را به خاندان محترم و همه بازماندگان و نیز به دوستان و ارادتمندان ایشان تسلیت عرض می‌کنم. عمر با برکت این روحانی با فضیلت، سرشار از نقطه‌های درخشان است، سالیان دراز بهره‌گیری از درس امام خمینی و دیگر فقهای بزرگ در قم و مشهد، همراهی با امام بزرگوار از آغازین روزهای نهضت انقلابی و دفاع شجاعانه از آن بزرگمرد و در دوران دشوار اختناق طاغوتی با بینایی رسا و صریح، حضور در مسئولیت‌های سنگین پس از پیروزی و عضویت در شورای نگهبان و مجلس خبرگان، صبر جمیل بر شهادت فرزندش در قم و در هنگامه حرکات انقلابی ملت ایران و آنگاه حفظ قرآن و انس با آن و با دریای بی پایان حدیث و نیز فعالیت بلند مدت در تبلیغ و بیان معارف اسلامی و آنگاه ثبات قدم در خط اصیل و صراط مستقیم انقلاب در همه حال و تا پایان زندگی ...

اینها سرفصل‌های مهم زندگی این عالم متقی و پرکار است که در دیوان الهی مضبوط و مأجور است انشاالله. رحمت و مغفرت الهی برای آن بزرگوار مسئلت می‌کنم.

سید علی خامنه‌ای   25 شهریور 1394 »