نمای داخلی سالن مطالعه کتابخانه قدیمی مجلس شورای ملی
نمای داخلی سالن مطالعه کتابخانه قدیمی مجلس شورای ملی واقع در میدان بهارستان تهران
این کتابخانه را باید زاده انقلاب مشروطیت و مجلس در سال ۱۲۸۵ دانست. پس از اوجگیری جنبش مشروطه‌خواهی در ایران عطش مردم برای کسب آگاهی بیشتر شد و علی‌رغم وجود مساجد، مدارس و مطبوعات، این نیاز به طور کامل برآورده نشد. با پیروزی انقلاب مشروطیت و تأسیس مجلس شورای ملی در سال ۱۲۸۵ این احساس نیاز، شدت گرفت. چرا که بینش، دانش و آگاهی لازمه قانونگذاری درست بود. بدین خاطر عده‌ای از نمایندگان فعال به فکر ایجاد کتابخانه‌ای برای مجلس افتادند تا نمایندگان مردم را از جهت علمی و اطلاعاتی تغذیه کند. در خصوص اولین اقدامی که بتوان آن را به معنای شکل‌گیری کتابخانه مجلس دانست اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. اما ظاهراً اولین جوانه شکل‌گیری کتابخانه مجلس هنگامی سبز شد که مرتضی‌قلی‌خان هدایت(صنیع‌الدوله)-نخستین رئیس مجلس- در سال 1285 هجری شمسی دستور خرید چندین جلد کتاب حقوقی را صادر کرد.
اگرچه تأسیس رسمی کتابخانه‌ای به معنای واقعی کلمه و با هدف بنیادین حمایت فکری و علمی نمایندگان مجلس که از ضرورت‌های اساسی تشکیل حکومت جدید بود در دوره نخست مجلس با همه عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به‌دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله‌های فراوان نمایندگان میسر نشد. اما با مساعی و پشتکار برخی از نمایندگان فرهیخته عضو هیأت رئیسه دومین دوره مجلس شورای ملی در این راه قدمی اساسی و قانونی برداشته شد. به این صورت که در ماده ۱۳۵ نظامنامه داخلی (آیین‌نامه داخلی) مجلس شورای ملی، مصوب ۲۶ ذی‌الحجه ۱۳۲۷/ ۱۸ دی ۱۲۸۸، نام «کتابخانه» آورده شد. در این قانون از «کتابخانه» به عنوان یکی از دوایر «شعبه اداری» مجلس شورای ملی نام برده شده است.[1] فردی که در تحقق این ماده بسیار فعالیت نمود «ارباب کیخسرو شاهرخ» ـ نماینده وقت زردشتیان در مجلس شورای ملی و رئیس وقت امور اداری و کارپرداز وقت مجلس شورای ملی ـ بود. اما به علت کثرت کارهای اداری، انجام دادن وظایف نمایندگی و کمبود اعتبارات مالی تأسیس کتابخانه به تعویق افتاد.
وی در سال ۱۲۹۱ با خرید ۲۰۲ جلد از کتاب‌های میرزا ابوالحسن جلوه و دریافت ۱۰۹۱ جلد از کتاب‌های احتشام السلطنه (محمود علامیر) به عنوان اهداء عملاً کتابخانه مجلس را راه‌اندازی نمود. کتاب‌های خریداری شده و اهدائی در دو اتاق کوچک و تو در تو و داخل چند قفسه چوبی در قسمت شرقی حوضخانه عمارت قدیم مجلس شورای ملی چیده و نگهداری می‌شد. این کتابخانه کوچک همواره مورد مراجعه و استفاده نمایندگان بود.
در آغاز بنا بود کتابخانه درهمان محل حوضخانه بصورت رسمی افتتاح شود، اما این کار به دلیل پیشآمدها و موانع مختلف و نیز فترت‌های بین دوره‌های قانونگذاری انجام نگرفت. خود مرحوم حسین پیرنیا (مؤتمن الملک) ـ رئیس وقت مجلس شورای ملی ـ نیز با افتتاح کتابخانه در آن فضای کوچک مخالفت می‌ورزید. وی معتقد بود که باید نخست محل مناسبی برای کتابخانه در نظر گرفته شود. پس از چندی مجلس در دوره چهارم تقنینیه بناهای واقع در شرق کاخ بهارستان و عمارت‌های آن را خریداری نمود. یکی از این عمارت‌ها اصطبل و کالسکه‌خانه بود و آن را به کتابخانه تبدیل کردند و این زمینه‌ای شد که نهایتاً در سال ۱۳۰۲ تلاش‌ها و کوشش‌هایی که برای تأسیس کتابخانه انجام گرفته بود به نتیجه برسد و با انتقال منابع از ساختمان مجلس شورای ملی (عمارت بهارستان) به ساختمان جدید، کتابخانه از لحاظ مکانی جدا شد. در آن هنگام عبدالحمید نقیب‌زاده مشایخ به عنوان مدیر موقت و نماینده ارباب کیخسرو شاهرخ منصوب شد.. کتابخانه مجلس پس از نزدیک به دو سال یعنی در سال ۱۳۰۴ تحت نظر مدیری دانشمند و کاردان همچون یوسف اعتصامی آشتیانی (اعتصام‌الملک) به عنوان اوّلین کتابخانه رسمی و دولتی گشایش یافت. در حال حاضر از این ساختمان به عنوان کتابخانه شماره ۲ مجلس (کتابخانه ایران‌شناسی و کتابخانه تخصصی مطالعات زنان) استفاده می‌شود.
ساختمان اصلی کتابخانه مجلس (ساختمان شماره یک) در ۱۷ بهمن ۱۳۴۱ افتتاح شد
موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
نظرات