گروگانگیری خونین در لندن

درآمد :

 در 23 اردیبهشت  1359 پیکر شهیدان مهندس عباس لواسانی و دکتر علی اکبر صمدزاده دو دیپلمات جمهوری اسلامی ایران که در جریان گروگانگیری در سفارت ایران در لندن توسط عوامل رژیم بعث عراق به شهادت رسیده بودند ، به تهران منتقل و تشییع شد. به همین مناسبت روایت اسنادی دکتر تفرشی راجع به این ماجرا ، باز نشر می گردد 

*********

اشغال سفارت ایران در لندن در سال ۱۳۵۹ به روایت اسناد آرشیو ملی بریتانیا ساعت یازده و نیم صبح روز ۳۰ آوریل ۱۹۸۰ / ۱۰ اردیبهشت ۱۳۵۹ ، شش فرد مسلح که خود را از اهالی عرب استان خوزستان معرفی می کردند، با هجوم به داخل سفارت ایران در لندن،۲۶ تن از کارکنان و مراجعان را گروگان گرفته و ساختمان را به اشغال خود درآوردند.

گزارش های اولیه ارسالی وزارت خارجه بریتانیا درباره این حادثه حاکی از عراقی بودن مهاجمان بود. چنان که درپایان این گزارش خواهد آمد، اسناد تازه یاب نیز تا حد زیادی صحت این دیدگاه را ثابت میکند. این عده خود را ایرانی، وابسته به سازمان سیاسی خلق عرب معرفی کرده و خواستار آزادی چندین زندانی سیاسی در خوزستان و اعطای خودمختاری به منطقه شده و تهدید کرده بودند.که درصورت تحقق نیافتن سریع خواسته هایشان، همه ۲۶ گروگان را خواهند کشت. صادق قطب زاده وزیر خارجه ایران در پاسخ به این تهدید گفت: "بگذارید چنین کنند."

خواسته های این عده آزادی ۹۱ زندانی عرب از زندان های ایران و خروجشان از کشور و ملحق شدن گروگان گیرها به آنان (با نظارت سفرای الجزایر، عراق و اردن در لندن) و همچنین "به رسمیت شناختن حقوق ملی مردم ایران" از سوی دولت بود.2

در دوره شش روزه ای که سفارت ایران در اشغال بود، محوطه مقابل سفارت ایران و ابتدای هایدپارک مملو از جمعیت هوادار جمهوری اسلامی و مخالفان آن بود. این تجمعات که شرکت کنندگان در آن بعضا ایرانی هم نبودند جو موجود گروگان گیری مسلحانه را تشدید می کرد... این در حالی بود که شبکه های مختلف رادیویی تلویزیونی به طور شبانه روزی و مستمر به پوشش خبری روند اشغال سفارت مشغول بودند. در فاصله اشغال سفارت و حمله نیروهای اس.آی.اس به داخل ساختمان، گروگان گیرها چند نفر از جمله یک کارمند شبکه خبری بی.بی.سی، یک توریست پاکستانی، یک خانم منشی سفارت، یک خبرنگار سوری و یک خانم مسئول روابط عمومی سفارت را آزاد کردند.

در میان گروگان های باقی مانده نیز دو دیپلمات ایرانی به نام های عباس لواسانی وابسته مطبوعاتی و علی اکبر صمدزاده کشته و غلامعلی افروز کاردار و علی دادگر مترجم محلی سفارت نیز توسط گروگان گیرهای مسلح زخمی شدند. لواسانی به دلیل درگیری لفظی با گروگان ها و صمدزاده در جریان حمله ماموران به سفارت کشته شدند. با کشته شدن لواسانی، مذاکرات ماموران دولت بریتانیا برای حل مسالمت آمیز ماجرا به بن بست رسید و تصمیم برای انجام عملیات نجات گروگان ها قطعی شد.

عملیات نجات گروگان ها

خلاصه آن که در این زمان، اعضای نیروهای هوابرد ویژه (اس.اس.اس) بر اساس یک نقشه تمرین شده به نام عملیات نیمرود، داخل سفارت ایران هجوم برده و با کشتن برق آسای پنج تن از شش اشغالگر، گروگان ها را آزاد کردند. جوانی به نام فوزی بداوی نژاد، تنها گروگان گیرزنده مانده حادثه بود که به دلیل پنهان کردن خود در میان صف گروگان ها آزاد ماند که بعدا در خارج از محوطه سفارت و در مقابل هاید پارک توسط گروگان ها شناسایی و دستگیر شد.

اسناد تازه آزاد شده نشان می دهد که وزارت خارجه بریتانیا از سفرای کشورهای مختلف عربی در لندن خواسته بود تا با میانجی گری و گفت وگو با اشغالگران برای کمک به حل مسالمت آمیز و بدون خون ریزی ماجرا وارد صحنه شوند، ولی به جز نماینده سازمان آزادی بخش فلسطین در لندن، هیچ یک از دیپلمات های عرب حاضر به این کمک نشدند.

قبل از آغازعملیات، نیروهای ضربت بریتانیایی برای انجام موفقیت آمیز عملیات نجات، ضمن دریافت ضمانت نامه مصونیت قضایی از تبعات اقدامات خود و همچنین پوشش بیمه عمرمکفی، اجازه بی محدودیت حکم تیر یافته بودند تا در صورت لزوم و هر موقع که لازم دیده شلیک کرده و هر کسی را که لازم دیدند بکشند.

گزارش های منتشر شده بعدی که هیچ گاه به طور جدی تکذیب نشد، حاکی از آن بود که مارگارت تاچر نخست وزیر بریتانیا تاکید کرده بود که همه گروگان ها باید زنده بمانند و همه گروگانگیرها باید کشته شوند. به خصوص کشته شدن دو تن از تروریست ها که در موقعیت حمله و خطرناک نبودند و تنها به نگهبانی از گروگان ها مشغول بودند بر ابهام ماجرا افزود. این مساله از معماهای حل نشده حادثه سفارت ایران در لندن است.

انتقاد از عملیات نجات

اگرچه پس از حادثه سفارت ایران، دولت محافظه کار بریتانیا از عملکرد نمایندگان خود وماموران اس.آی.اس در یورش به ساختمان سفارت تقدیر کرد، ولی در همان موقع منتقدان دولت و همچنین بعدها پژوهشگران و مستند سازان تلویزیونی تأکید داشتند که امکان حل آن ماجرا بدون خونریزی و قتل عام تروریست ها نیز ممکن بوده است.

دو ماه پس از این حادثه، یک هیات مستقل بازرسی عملکرد نیروهای اس.آی.اس را مورد ارزیابی و تحقیق قرار داده و در آخر تایید کردند که در عملیات کار خلاف و غیرقانونی ازسوی نیروهای ویژه صورت نگرفته است.

برنامه ریزی های اولیه عملیات اس.آی.اس سه روز به طول انجامید و انجام عملیات توسط آنان قطعی نبود. ولی پس از آن که در روز ششم، گروگان گیران جنازه یکی از دیپلماتهای ایرانی را به خارج از ساختمان انداختند، عملیات زودتر از زمان پیش بینی شده آغاز شد. کل عملیات نجات پس از هجوم نیروهای اس.آی.اس به داخل سفارت فقط ۱۵ دقیقه طول کشید.

بر اساس یک گزارش دیوید میرز رییس بخش خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا، زمانی که سفیر کویت برای تبریک پایان اشغال تلفن زد، میرز به او گفت: ما نسبت به واکنش سفرای کشورهای عرب ناامید شدیم... اگر آن ها حاضر می شدند که نقش سازنده تری در این ماجرا برعهده بگیرند، ممکن بود پنج گروگان گیر کشته شده زنده بمانند.

موفقیت در پایان سریع اشغال سفارت ایران موجب شهرت جهانی نیروهای اس.آی.اس شد. براساس اسناد تازه آزاد شده، پس از این ماجرا چند دولت خارجی برای حل بحران های مشابه خواهان به خدمت گرفتن و اجیر کردن این ماموران شده بودند.

پیام تاچر به رهبران ایران

بلافاصله بعد از پایان ماجرای اشغال، وزارت خارجه در گزارشی به دولت محافظه کار توصیه کرد تا سفیر بریتانیا شخصا حامل دو نامه از سوی مارگارت تاچر نخست وزیر آن کشور به رهبران ایرانی شود. دیگر توصیه های وزارت خارجه افزایش کارکنان سفارت بریتانیا در تهران و آغاز یک تلاش جدید برای جلب حمایت کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها برای کمک به ایجاد فشار بیشتر به ایران برای آزاد کردن گروگان های آمریکایی بود.

در گزارش وزارت خارجه تاکید شده بود: "ما باید از خشنودی و تشکر ایرانی ها از نتیجه راضی کننده ماجرای اشغال سفارت، بهره برداری کنیم."

بر این اساس، و با توجه به طرح دیدگاه های امید بخش از طرف رییس جمهور ایران در دفاع از ضرورت آزاد کردن بی درنگ گروگان های آمریکایی، مارگارت تاچر از شرایط پیش آمده ناشی از خاتمه ماجرای سفارت ایران استفاده کرد و تصمیم به نگارش نامه هایی مستقیم خطاب به آیت الله خمینی و بنی صدر برای آزادی گروگان های آمریکایی گرفت.

تاچر در نامه ای با انشایی کاملا حساب شده به رهبر انقلاب ایران تاکید کرد که به هیچ وجه قصد پیوند زدن بین دو حادثه گروگان گیری در تهران و لندن را ندارد. "با این همه از امام خمینی ... می خواهم که برای نشان دادن حسن نیت به مردان شجاعی که جان خود را برای آزادی گروگان های ایرانی به خطر انداختند و شکرگزاری به خداوند برای حفظ ایمنی گروگان های ایرانی، دستور آزادی گروگان های آمریکایی را صادر کنند."

گراهام، سفیر بریتانیا که در زمان نگارش این نامه در ایران حضور نداشت، شخصا برای ابلاغ نامه به آیت الله خمینی از طریق بنی صدر، از لندن به تهران بازگشت. گراهام در روز هشتم مه/۱۸ اردیبهشت در دیدار با رییس جمهور ایران گفت که این نامه "کاملا شخصی" است و لندن برای ارسال آن نه توسط آمریکایی ها ترغیب شده و نه با آنها مشورت کرده است. گراهام همچنین، مراتب تاسف و تسلیت رسمی لندن در مورد گروگان گیری، اشغال سفارت و کشته شدن دو تن از دیپلمات های سفارت را به دولت ایران ابلاغ کرد و ضمنا از زنده ماندن اکثرگروگان ها ابراز خوشوقتی کرد. بنی صدر نیز در پاسخ پیام تشکری از این بابت برای مارگارت تاچر نخست وزیر بریتانیا فرستاد. ولی گزارشی از واکنش احتمالی آیت الله خمینی به نامه تاچر وجود ندارد.

تعمیر سفارت ها

اشغال مسلحانه سفارت ایران توسط اشغالگران و سپس هجوم نیروهای مسلح ویژه بریتانیایی به داخل ساختمان و وقوع درگیری سنگین مسلحانه بین دو دسته، موجب تخریب بخش عمده ای از ساختمان سفارت ایران شد. از سوی دیگر ساختمان های دیپلماتیک بریتانیا در تهران نیز براثر چند بار حمله و آتش سوزی در ماههای قبل و بعد از پیروزی انقلاب تا حد زیادی آسیب دیده بودند و لندن از سالها قبل پرونده مطالبه ای بابت آن باز کرده بود.

پس از مدت ها کشمکش و مذاکره بی نتیجه بین تهران و لندن بر سر پرداخت خسارت های متقابل و رد پیشنهاد صرف نظر کردن از هر دو مطالبه توسط طرفین، نهایتا بر سر این نکته توافق شد که هر یک از طرفین هزینه های تعمیر و بازسازی ساختمان طرف مقابل در کشور خود رابرعهده بگیرد. این اقدام به تدریج و به کندی عملی شد و نخست سفارت بریتانیا در تهران وبعد سفارت ایران در لندن در اوایل ۱۹۹۰ به طور کامل بازسازی شدند.

کارگردانی عملیات اشغال سفارت ایران

برخلاف گزارش هایی که در آن زمان منتشر شد و هم اکنون نیز به عنوان واقعیت تاریخی پذیرفته شده، یک گزارش محرمانه وزارت خارجه به تاریخ ۱۸ جولای/ ۲۷ تیر با استناد به سوابق کنسولی نشان می دهد که اشغالگران سفارت ایران متولد عراق و دارای گذرنامه عراقی بوده و به عنوان اتباع عراق درخواست روادید اقامت در بریتانیا کرده بوده و، بر اساس مدارک ارایه شده در دادگاه، بدون هیچ پرسشی درباره قصد سفرشان ویزا گرفته و وارد بریتانیا شده بودند.

دیوید میرز(David Miers) رییس بخش خاورمیانه وزارت خارجه بریتانیا، در این گزارش با توجه به اتهامات ایرانی ها به همکاری با تروریست ها توصیه می کند که این اطلاعات فعلا مکتوم نگاه داشته و به جای ارایه یا انتشار در بایگانی نگاه داشته شود.

پس ازپایان یافتن ماجرای خونین سفارت ایران درلندن،دادگاهی غیرعلنی به اتهامات فوزی بداوی نژاد تنها بازمانده گروه تروریستی رسیدگی کرد. دراین دادگاه بداوی نژاد( درنگارش عربی بداوی نجاد) که در هنگام گروگان گیری تنها ۲۳سال سن داشت، به حبس ابد محکوم شد. او پس از چند بار تقاضای آزادی و رد این تقاضا نهایتا در نوامبر سال ۲۰۰۸ و پس از تحمل ۲۸ سال از زندان آزاد و زندگی جدیدی را با هویتی جدید در بریتانیا آغاز کرد.

وزارت کشور بریتانیا ضمن آن که اعلام کرد تقاضای پناهندگی سیاسی از سوی وکلای بداوی نژاد را رد کرده، اعلام کرد که اعطای پناهندگی سیاسی به یک محکوم تروریست ممکن نیست. با این همه، به دلیل ترس از اعدام احتمالی بداوی نژاد در ایران، از اخراج وی ازبریتانیا و استرداد او به ایران خودداری نمود و به او پناهندگی داد.

پژوهش های مختلف سه دهه اخیر منابع مستقل، تردیدی در کارگردانی عملیات اشغال وگروگانگیری سفارت ایران در لندن توسط سازمان امنیت حکومت صدام حسین و رهبری سامی محمد علی یکی از ماموران ارشد امنیتی عراق و بازیچه قرار گرفته شدن گروگان گیرها باقی نگذاشته است.