قیام 30 تیر
اشاره
اصطلاح ۳۰ تیر در فرهنگ سیاسی معاصر ایران به رخدادی اشاره دارد که در تیر ۱۳۳۱ و پس از استعفای محمد مصدق از نخست‌وزیری و در زمان نخست‌وزیری احمد قوام، در سراسر ایران رخ داد. در آن زمان انتخابات دوره هفدهم مجلس شورای ملی به دلیل دخالت‌های ارتشیان و دربار به درگیری منجر شده بود. مصدق برای جلوگیری از دخالت‌های ارتش، درخواست انتقال وزارت جنگ به دولت را نمود. شاه این درخواست را نپذیرفت و مصدق در ۲۵ تیر ۱۳۳۱ از نخست‌وزیری استعفا داد. شاه نیز فرمان نخست‌وزیری را به نام قوام صادر کرد و او نیز با بیانیه تهدیدآمیزی پای به میدان نهاد. قیام 30 تیر، واکنش خشمگینانه مردم به شاه و قوام بود که با حکم جهاد آیت‌الله کاشانی صورت گرفت و سبب سقوط کابینه چند روزه قوام شد.
«گذرستان» حاضر به بررسی قیام 30 تیر و تبعات آن پرداخته است.
تجلی افکار عمومی ایرانیان در قیام ۳۰ تیر پاسخ به چرایی و چگونگی تحولات سیاسی و اجتماعی آنگاه مفید و عبرت‌آموز خواهد بود که فراتر از مقطع زمانی ــ مکانی وقوع حوادث، در مورد این تحولات تأمل شود. به بیان دیگر، آنگاه که روابط بازیگران و تعامل متغیرها با یکدیگر به یک عرصۀ خاص محدود نشود می‌توان از جزئیات فراتر رفت. در این صورت صرف‌نظر از نحوۀ وقوع رویدادها و نتایج حاصل از آن‌ها، افقی گشوده خواهد شد که...
به دنبال سقوط رژیم استبدادی رضاخان در شهریور1320 تلاشهای پیدا و پنهان زیادی برای قطع سلطه اجانب بر منابع ارزشمند نفتی و اعمال حاکمیت ملی بر صنعت نفت آغاز گردید؛ و لیکن در کوتاه مدت به نتایج مطلوبی منتهی نگردید و این امر ناشی از نفوذ انگلستان در لایه‌های عمیق حاکمیت سیاسی ایران بود. در سال 1322 همزمان با اشغال ایران توسط متفقین، طرح ممنوعیت واگذاری امتیازات نفتی، قدرت‌های بزرگ از سوی...
قیام سی تیر 1331 در تاریخ معاصر ایران یکی از فرازهای به یاد ماندنی است. روند رویداد و نتایج به دست آمده همگی گویای موفقیت جناح مردمی در مواجهه با دربار و حامیان داخلی و خارجی آن می‌باشد. این واقعه شاید تنها نمونه‌ای باشد که در آن شاه مجبور به تمکین از قانون اساسی گردید و از اختیاراتی که در دوران حکومت خود به شکل سنتی هر چند برخلاف قانون اساسی در دست داشت، به دلیل حضور مردم در صحنه و وحدت بین رهبران...
قیام 30 تیر یکی از روزهای به‌یادماندنی و افتخارآفرین تاریخ سیاسی ایران است. روزی که خرد جمعی و اراده‌ی ملی بر استبداد و خودرأیی پیروز شد و مشارکت خودجوش و خودانگیخته‌ی مردم در سرنوشت خود، توطئه‌های داخلی و خارجی ضد منافع ملی را خنثی کرد. مردم ایران با فداکاری، شهامت و صداقت ثابت کردند که مردمی آگاه و ظلم‌ستیز هستند. در واقع، در این روز بود که مردم ایران نشان دادند کارنامه‌ی مشروطه در ایران بسته...
قوام السلطنه از جمله سیاستمدارانی است که نام و سرنوشت او به دوران پهلوی اول ودوم گره خورده است. او 5 بار نخست وزیر شد؛ اگرچه کابینه‌های وی غالباً عمر کوتاهی داشتند، امّا خطی که قوام در مدیریت سیاسی جامعه ایران ازاولین سال قرن جاری هجری دنبال کرد، مهمترین بستر را برای نفوذ امریکا در اقتصاد و سیاست و فرهنگ جامعه ایرانی باز کرد. شاید بتوان گفت در میان رجال عصر پهلوی قوام نخستین سیاستمدار ایرانی...
همانطور که در پژوهش دیگری شرح داده‌ایم، از آنجا که مشیرالدوله در حمایت از شرکت نفت انگلیس- ایران برای دست یابی به امتیاز نفت شمال کوتاهی کرد و از پذیرفتن درخواست این شرکت سر باز زد، نارضایتی بریتانیا را برانگیخت. حسین علاء وزیرمختار ایران در واشنگتن، در تاریخ 2 فوریه 1922 با دیرینگ، معاون وزیر خارجه آمریکا، در دفتر وزارت خارجه، ملاقات کرد: «وزیر مختار ایران شدیداً بر این امر پا فشاری می‌کرد که...
گر چه از همان روزهای اول پیروزی نهضت ضد استعماری ملت, ملت مسلمان ایران, توطئه ها علیه آن شروع شد و استعمارگران خارجی (به ویژه انگلیس) و عوامل داخلی آن ها (اعم از دربار, برخی افراد و گروه های سیاسی و...) در این باره دست به دست هم دادند و عمدتا به طور پنهانی علیه این نهضت اقدام کردند, ولی حدود یک ماه قبل از قیام اسلامی 30 تیر 1331 هـ. ش, بوی توطئه ها محسوس تر شد و نشانه هایش آشکارتر گردید, به طوری که حتی افرادی...
در مراسمی که به یاد شهدای 30 تیر برگزار شد ، حسین مکی سخنرانی کرد و گفت: «حضرت آیت‌الله کاشانی ، پیشوای مذهبی ملت ایران برای تسلیت گفتن به بازماندگان شهدای راه آزادی با این سن و کسالتی که خبر دادیم، اکنون به این محیط تنگ و گرم تشریف آورده‌اند، تا نسبت به مسببین این واقعه ابراز تنفر کنند». این در حالی بود که دکتر مصدق فرزندش را به نیابت به این مراسم فرستاده بود. حادثه 30 تیر تبلور پیوند مرجعیت با ملت...
دیگر عادت کرده‌ایم، به روزهای پایانی تیرماه که نزدیک می‌شویم خود را برای مناسکی یک‌ماهه آماده می‌کنیم. با چشمی خندان و لبریز از غرور برای ۳۰ تیر آغاز و با چشمی گریان و سوگوار و حسرتی نوستالژیک بر از دست رفتن یک فرصت اصلاحی کم‌نظیر در ۲۸ مرداد به نقطه پایان خود می‌رسد. این‌ها فقط دو روز خاص یا دو رخداد مهم نیست، بخشی از خاطره جمعی ناسور و التیام‌نیافته ماست که سالی یک بار، سر باز می‌کند. در موجی...
دولت دکتر محمد مصدق در 29 اردیبهشت سال 1331 بر اساس یک تصویبنامه غیر قانونى ، دستور توقف انتخابات مجلس را صادر کرد. این در حالى بود که تا آن زمان فقط هشتاد نفر از 136 نماینده مجلس انتخاب شده بودند. دولت در توجیه این اقدام غیر قانونى استدلال مى کرد که چون اختلافات ایران و انگلیس در زمینه ملى شدن صنعت نفت در دیوان بین المللى دادگسترى مطرح است ، احتمال دارد عوامل بیگانه از وجود اختلافات بین نامزدهاى...
ازنامه15/5/31قوام به مجلس17 ...من نه وسیله اجباری داشتم ونه...اعمال قوه نمودم و رئیس الوزرای سابق هم به میل و نظریات خود از کارکناره گیری نموده بود... من پیشنهاد حکومت نظامی... نکرده بودم...دستور تجمع مردم را در سی‌تیر من ندادم... اما در موضوع... مصادره اموال... نظیر چنین امری در حکومت مطلقه هم واقع نشده است... اصل16... و اصل27 متمم قانون اساسی... و.. منشور اتلانتیک... چگونه ممکن است که از کسی نپرسیده و فرصت توضیح...
انقلاب صنعتی اروپا، آسیا را به منزله تأمین کننده مواد خام و اولیه کارخانه های تولیدی غرب، همچنین بازار مصرف کالاهای ساختگی آنان درآورد. کشف نفت در غرب آسیا باعث تشدید فعالیت‌های استعماری اروپاییان به منظور تأمین سوخت کارخانه های خود شد. حاصل این تلاشها در ایران عقد قراردادی موسوم به « دارسی» در زمانه مظفرالدین شاه بود که به موجب آن دولت ایران در ازای مبلغ اندکی، امتیاز بهره برداری از منابع...
سایه یک زن پشت بحرانهای دهه 30 ایراندر دوران زمامداری مرحوم دکتر محمد مصدق سه واقعه مهم تاریخی (30 تیر، 9 اسفند 1331 و 28 مرداد 1332) در ایران به وقوع پیوست. مطلعین و صاحب نظران بر این باور بودند که عامل و کارگردان این سه رویداد تاریخی مهم اشرف پهلوی بوده است. اشرف پهلوی خواهر شاه؛ عبدالحسین هژیر، دکتر منوچهر اقبال، خسرو هدایت، نوری اسفندیاری و احمد دهقان را از گمنامی به اوج شوکت و مقام در صحنه سیاسی ایران...
یکی از نمونه های بارز روحانیت روشنفکر که به تلاش گسترده ای در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی دست زد، آیت الله کاشانی بود. دراین مجال به مناسبت سالروز قیام 30 تیر سال 1331 ابتدا مختصری از زندگینامه علمی آیت الله کاشانی مرور و سپس به فعالیت های سیاسی او علی الخصوص در ارتباط با ملی شدن صنعت نفت می شود. آیت الله کاشانی سال 1264 هجری شمسی در تهران در خانواده ای مذهبی و محب اهل بیت (ع) به دنیا آمد و...
سی‌ام تیرماه 1331 خورشیدی روزی بزرگ ، در تاریخ ملتی سترگ به شمار می رود . در آن روز تاریخی ، بنا به سنت انقلاب مشروطیت ایران ، کانون زورآزمایی مردم با حاکمان فاسد ، میدان بهارستان بود . اما در روز سی ام تیر مردم به دعوت آیت الله کاشانی رویارویی خود را با نظام پهلوی در میدان ارگ و سبزه میدان تهران متمرکز کردند . البته افزون بر تهران ، دیگر شهرهای کشور نیز در سطحی محدودتر ، صحنه‌ی برخورد ارتش شاه با مردم...
