رضاخان - ره آورد سفر به ترکیه
0

اشاره

در خرداد سال 1313، رضاخان به همراه تنی چند از وزرا و امرای ارتش راهی ترکیه گردید و با مصطفی کمال آتاتورک دیدار کرد. در این دیدار هر دو طرف توافق نانوشته‌ای داشتند مبنی بر اینکه گام‌هایی در جهت زدودن دین از جامعه و حکومت خود بردارند. کشف حجاب، لباس متحدالشکل، مبارزه با روحانیون و خلع لباس آنان از جمله اثرات این سفر پس از بازگشت رضاخان از ترکیه بود. اگرچه این اقدامات در ترکیه قبلا انجام شده بود، ولی رضاخان در این راه به واسطه دین خواهی مردم با توفیقات کمتری روبه رو گردید.

«گذرستان» حاضر به بررسی ره‌آورد فرهنگی تنها سفر خارجی رضاشاه پرداخته است.


سخن نخست

سخن نخست

مبارزه با حجاب ، دستاورد سفر رضاشاه به ترکیه  در خرداد ماه 1313، رضاشاه تنها مسافرت خارجی خود را با حرکت به سمت ترکیه آغاز کرد. او در رأس یک هیأت 17 نفره که اکثرشان نظامی بودند، به این سفر مبادرت کرد. در میان رهبران کشورهای جهان رضاشاه نخستین کسی بود که به محض اعلام جمهوریت در ترکیه، تغییر حکومت را به آتاترک تبریک گفت. سردار سپه که در آن زمان به تازگی به نخست‌وزیری منصوب شده بود، در ‌آبان 1302 یک...

ادامه مطلب

ارزیابی عملکرد رضا شاه و آتاتورک

ارزیابی عملکرد رضا شاه و آتاتورک

 در سال 1299، هنگامی‌که رضاخان میرپنج وارد ساختار قدرت سیاسی در نظام قاجار شد، ژنرال کمال پاشا نیز با ایجاد جنبش مقاومت علیه پیمان “مندرس”، جامه قهرمان ملی ترکهای عثمانی را بر تن کرد. پیمان مندرس در پایان جنگ جهانی اول به دولت عثمانی تحمیل شده بود و آتاتورک برای اجرای یکی از مفاد اساسی آن، از سوی سلطان عثمانی به جانب شرق آناتولی اعزام شد. اما او با تاسیس ارتش مقاومت ملی، مانع از اجرای این...

ادامه مطلب

تاثیرپذیری رضاخان از زنان بی حجاب ترکیه

تاثیرپذیری رضاخان از زنان بی حجاب ترکیه

 کشف حجاب در ایران پدیده‌ای ناشی از آشنایی با غرب و تجدد‌خواهی افرادی است که افکار و زندگی غربی راتجربه کرده‌ بودند. در حالی که نخستین نشانه‌های کشف حجاب را می‌توان در دربار ناصر‌الدین شاه قاجار و سپس در محافل روشنفکری مشاهده نمود، رسمیت یافتن آن به دوره دیکتاتوری رضا شاه پهلوی باز می‌گردد. رضاخان که پیش از رسیدن به مقام پادشاهی خود را فردی دیندار و پای‌بند به اصول مذهب نشان...

ادامه مطلب

تاریخچه روابط ایران و ترکیه در دوره پهلوی

تاریخچه روابط ایران و ترکیه در دوره پهلوی

 امپراتوری عثمانی، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در روابط خارجی ایران برخوردار بود. توسعه‌طلبیهای امپراتوری سنّی عثمانی، در کنار قدرت‌گرفتن صفویان شیعی در ایران، به‌تدریج این دو قدرت بزرگ آن زمان را رویاروی یکدیگر قرار داد. درگیریها و جنگهای متعددی میان دو کشور به‌وقوع پیوست و در نتیجه این جنگها، معاهدات و قراردادهای مهمی منعقد گردیدند که در تاریخ روابط دو کشور نقش اساسی ایفا...

ادامه مطلب

تجدد به رسم آتاتورکی و رضاخانی

تجدد به رسم آتاتورکی و رضاخانی

راهی که آتاتورک به اشتباه آغاز کرده بود تا نژاد ترک را با عجله از نردبان تجدّد بالا بکشند، رضاشاه نیز در پیش گرفت، امّا با بررسی کردن آنچه در ایران و ترکیۀ تجدّدزده روی داد می‌توان گفت که آتاتورک الگوی ناقص و ناجوری از تجدّد اروپایی اجرا کرد، امّا بدتر از آن الگوبرداری ناقص‌تر رضاشاه از شیوۀ آتاتورکی تجددگرایی بود که بر ناسازگاری و بی‌تناسبی آن با وضعیت اجتماعی ایران می‌افزود. در مقالۀ...

ادامه مطلب

تهران و آنکارا در عصر پهلوی اول و دوم

تهران و آنکارا در عصر پهلوی اول و دوم

  امپراتوری عثمانی، از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در روابط خارجی ایران برخوردار بود. توسعه‌طلبی های امپراتوری سنّی عثمانی، در کنار قدرت‌گرفتن صفویان شیعی در ایران، به‌ تدریج این دو قدرت بزرگ آن زمان را رویاروی یکدیگر قرار داد. درگیری ها و جنگ های متعددی میان دو کشور به‌وقوع پیوست و در نتیجه این جنگ ها، معاهدات و قراردادهای مهمی منعقد گردیدند که در تاریخ روابط دو کشور نقش اساسی ایفا...

ادامه مطلب

سفر رضاخان به ترکیه و تجدد اجباری

سفر رضاخان به ترکیه و تجدد اجباری

 کشف حجاب و تجددمآبی و فرنگی‌زدگی جای خود! چه اجباری در اجباری کردن این‌گونه برنامه‌ها و به‌کار بردن خشونت در مسیر تجددمآبی وجود داشت؟! شاید اگر رضاشاه و اطرافیان او کشف حجاب را به سرعت اجباری نمی‌کردند، بعضی از اقدامات مورد قبول آنها در زمینۀ نوسازی هم در گرد و غبار خشم و غیرت مردم فرو نمی‌رفت، امّا گویی لازم بود که چنین رژیم مستبد و خشک‌مغزی از طریق همین اشتباهات در نزد مردم و...

ادامه مطلب

سوغات رضا شاه از سفر ترکیه

سوغات رضا شاه از سفر ترکیه

 روابط ایران و ترکیه از زمانهای بسیار دور همواره دچار تیرگی و دشمنی در مقابل یکدیگر بود. اما در فردای قدرت‌یابی رضا خان میرپنج در ایران و کمال مصطفی آتاتورک در ترکیه روابط فی ما بین رو به بهبودی نهاد. طبق قانون اساسی 1923 ترکیه جدید، رئیس جمهور حق خارج شدن از کشورش را نداشت، لذا قرار شد تا با دعوت رسمی کمال پاشا، رضا شاه به ترکیه سفر نماید. این سفر از جنبه‌های مختلفی مهم و در خور توجه بوده است....

ادامه مطلب

نصیحت آتاتورک به رضاشاه در باره نقش نظارتی مطبوعات

نصیحت آتاتورک به رضاشاه در باره نقش نظارتی مطبوعات

  در سال‌های نیمۀ دهۀ شصت میلادی کنسول سفارت ایران در استانبول بودم و مدتی را به‌منظور انجام کاری تحقیقی مرتب به کتابخانۀ شهر می‌رفتم. در آنجا با پیرمرد سفید موی و وارسته‌ای که ایرانی نیز بوده آشنا شدم و از او خواستم کمی از گذشته‌های دور ـ و اگر به‌یاد دارد ـ از مدتی که رضاشاه به ترکیه آمده بود برایم تعریف کند. پیرمرد که روزگاری با «مستشارالدوله» سفیر کبیر ایران در ترکیه دوستی و...

ادامه مطلب

سوغات تنها سفر خارجی رضاشاه

سوغات تنها سفر خارجی رضاشاه

 روز 12 خرداد 1313 رضاشاه تنها مسافرت خارجی خود را به ترکیه آغاز کرد؛ سفر به کشوری که با نهضت «پان ترکیسم» به رهبری مصطفی کمال پاشا می‎رفت تا به سبک اروپاییان شکل پذیرد و ارزشهای اسلامی را از آن سرزمین بزداید. در باره شیفتگی رضاخان به ترکیه و اقدامات مصطفی کمال و الگوپذیری از وی، حتی قبل از آنکه وی براریکه سلطنت ایران دست یازد، مطالب فراوانی گفته شده است. از جمله روزنامه مورنینگ پست در...

ادامه مطلب

بخشش سرزمینی در دوران رضاشاه

بخشش سرزمینی در دوران رضاشاه

 رضاشاه پهلوی ارتفاعات آرارات در غرب ایران را به ترکیه، قسمت‌هائی از شرق ایران را به افغانستان و منطقه سوق الجیشی اروند رود (شط العرب) را به عراق بخشید. سرلشکر ارفع که در سفر رضاشاه به ترکیه عضو هیأت همراه وی بود، خاطراتی از این سفر در زمینه نوع نگرش رضاشاه نسبت به اختلافات مرزی ایران با همسایگان دارد که خواندنی است. ارفع در خاطرات خود می‌گوید: «من عضو هیأت تحدید حدود و حل اختلافات بودم....

ادامه مطلب