روزشمار تاریخ معاصر ایران / جلد پنجم سال 1304 خورشیدی
پنجمین جلد از مجموعه «روزشمار تاریخ معاصر ایران » به همت موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی منتشر شد . این جلد از سلسله کتاب‌های روزشمار تاریخ معاصر ایران از حوادثی سخن می‌گوید که در ایران سال 1304ش رخ داده‌اند. این کتاب نیز همچون شماره های پیشین عمدتاً بر اساس اسناد موجود در کاخ مرمر که شامل مکاتبات اداری، بخش‌نامه‌ها، مراسلات افراد عادی و رجال کشوری و لشکری دوران وزارت جنگ و شخص رضاخان می‌باشد تدوین و تنظیم شده است. مقدمه جلد پنجم از مجموعه «روزشمار تاریخ معاصر ایران » مهم ترین موضوعاتی را که در این کتاب مورد توجه قرار گرفته چنین برشمرده است :
1- زمینه سازی های رضا خان و یارانش برای سرنگونی سلسله قاجار
2- دلیل اصلی سفر رضاخان به آذربایجان، در خردادماه 1304، چه بود و این سفر چه ارتباطی با شروع عملیات تغییر سلطنت قاجار دارد. رضاخان در آذربایجان به جلب نظر طبقات گوناگون پرداخت، اما موفق نشد با رهبران روحانی شهر ملاقات کرده، با آنان رایزنی کند.
3- رضا خان چگونه موفق شد در هماهنگی با سفارت انگلیس شیخ خزعل را در خوزستان دستگیر و به تهران منتقل کند و خاطرش از صفحات جنوب مطمئن شود
4- تحرکات ترکمن‌ها در گنبد و بجنورد چگونه آغاز شده بود؛ انگلیس‌ها که همه حوادث شمال ایران را بی‌ربط با کمونیست‌ها ارزیابی نمی‌کردند، معتقد بودند کشته شدن بی‌جهت چند تن از سران ترکمن توسط قشون، عامل اصلی شروع تحرکات نظامی ترکمن‌ها بوده است
5- در این سو، نظامیان شوروی چرا مرزهای بیله‌سوار را پشت سر گذاشته، با تصرف چند پست نظامی و روستا وارد خاک ایران شده بودند؟ چگونه این رخدادها در مرز مشترک ایران و شوروی در زمانی رخ داد که شومیاتسکی، وزیرمختار شوروی، از تهران به مسکو فراخوانده شده بود و سفارت شوروی در تهران منتظر رسیدن سفیر تازه بود.
6- چرا رضاخان واکنش مفیدی در قبال تصرف بخشی از خاک ایران توسط شوروی، جز موافقت با تشکیل کمیسیون مرزی، نشان نداد. این کمیسیون که در طول سال 1304 مذاکرات نتیجه‌بخشی با طرف شوروی نداشت، اما چگونه لشکر شرق و تیپ شمال با نیروهایی که از مرکز به آنها ملحق گشتند؛ علیه ترکمن‌ها وارد عملیات نظامی شدند. چگونه قشونی که کوچکترین واکنشی در قبال قوای خارجی از خود بروز نداد، موفق شد ترکمن‌ها را در حدود چهار ماه سرکوب کند؟
7- شکل کمبود گندم و تاثیر آن بر تحولات سیاسی سال 1304 چه بود؟ مشکل ارزاق از اواسط خرداد خودنمایی کرد، و دست‌آویزی شد برای ایجاد بحرانی که حداقل برای ترساندن احمدشاه مفید واقع شد.
8- وقتی احمدشاه در 25 شهریور 1304رسماً اطلاع داد که هجده روز دیگر راهی ایران خواهد شد، رضاخان و گروه آماده‌باش او چگونه دست به کار شدند؟ چرا کمبود گندم موجب شد که نخستین علامت‌ها، از تهران برای احمدشاه، فرستاده شود.
9- عامل حوادثی که در روزهای اول و دوم مهر 1304 در پایتخت رخ داد که به شهادت وزرای مختار مقیم تهران، انجامید چه کس یا کسانی بودند؟
10- روسها که حساب شده و حساب نشده از هر موقعیتی برای پیشبرد سیاست‌های خود سود می‌جستند، چگونه بر موجی که رضاخان به راه انداخته بود، سوار شدند و موفق شدند گروهی از تظاهرکنندگان را برای بست‌نشینی به سفارت شوروی بکشانند؟
11- رضاخان چگونه توانست از فرصت استفاده کند و سران کمونیست تهران را که بیشترشان ارمنی بودند بازداشت نماید. و چرا انگلیس که در ظاهر دورترین فاصله را با این حوادث داشت، در حال کسب بیشترین سود سیاسی بود.
12- چرا احمدشاه ازبازگشت به ایران ترسید ؟ او چرا بعد از شنیدن اخبار تهران، زمان سفر خود را به تعویق انداخت، اما خانواده‌اش را راهی ایران کرد؟
13- دلیل انکه در روز جمعه، هشتم آبان، اکثریت نمایندگان به خانه رضاخان فراخوانده شدند و در زیرزمین آنجا از آنها قول گرفته شد که در جلسه فردا ماده واحده‌ای که علی‌اکبر داور تهیه کرده بود، به تصویب برسانند. این ماده واحده با تغییر در برخی از مواد قانون اساسی، چه بود ؟
14- نقش انگلیسی ها در روی کار آوردن رضا خان چه بود ؟ چرا روسها که تازه انقلابشان پیروز شده بود با برآمدن رضا خان مخالفتی نکردند؟
15- چرا چگونه مجلس موسسان در21 آذر ماه 1304 به سقوط قاجاریه وپادشاهی رضا خان رای داد؟
16- دلیل اصلی ظاهر سازی رضاخان که همزمان با جلوس در کاخ گلستان، اطلاعیه‌ای در مبارزه با فساد (بسته شدن قمارخانه‌ها، تعطیلی مراکز تهیه مشروبات الکلی و ...) منتشر کرد، و بر صیانت خود از آیین اسلام تأکید نمود، چه بود
17- ماجرای تعین روز و ماه تولد برای رضا خان به استناد به گفته چراغعلی‌خان پهلوی (امیراکرم) و تعیین این روز به نام روز ملی و جشن و چراغانی کردن اجباری در این روز چه ماجرایی داشت.
نظرات