فهرستوارۀ پایان­‌نامه‌های ترکیه (مطالعات ایرانی)

امروزه دو کشور ترکیه و ایران با موقعیتی که در خاورمیانه در سایه امور تاریخی، دینی و فرهنگی کسب کرده‌اند، برای تغییر سرنوشت خاورمیانه موردتوجه هستند و اهداف مشترکی نیز دارند. این وضعیت خاص با تاریخ مشترکی که هر روز بیش از پیش در یک جغرافیایی مشترک بر غنای آن افزوده می‌شود و با عطف توجه به حسن همجواری و همسایگی، ضرورت کاوش عمیق در هر حوزه‌ای از رابطه را آشکار می‌کند و ارتباط میان این دو جامعه را به وضوح می‌نمایاند.

در اینجا بیشترین وظیفه بر عهده دانشگاهیان است، اساتید و دانشجویانی که باید رساله‌ها و پایان‌نامه‌های خود را در این حوزه که به آینده و سرنوشت مشترک را شکل می‌دهد، بنگارند. از این رو در این کتاب کوشیده شده است که تصویر ایران را از نگاه دانشگاهیان ترکیه ترسیم کرده و نشان دهد که ایران در ترکیه به چه میزان شناخته شده است.

این پژوهش، تمامی آثاری را که در سطح دانشگاهی در ترکیه در رابطه با ایران تألیف و تحریر شده است، از نظر کمی و کیفی در بر می‌گیرد. لازم به ذکر است اثاری که در ترکیه در رابطه با ایران نگارش یافته است، محدود به ایران‌نامه‌ها نمی‌باشد، بلکه نسخ خطی و چاپی بسیاری نیز وجود دارد.

در این کتاب تصوری که از ایران در ذهن است، جغرافیایی است که از لحاظ تاریخ زبان و دین در آنجا حاکم بوده است. منظور از این جغرافیا شهرهای آناتولی مانند ایغدیر، آرداهان، ارزروم، سیواس، قارس، ‌وان است که هنوز هم این تاثیر به خوبی در آنها دیده می‌شود. شهرهای بوسنا،‌کسوا، قفقاز، شهرهای آسیای میانه،‌مرو، سمرقند، فرغانه، اورومچی و عراق عجم و به طور کلی جغرافیایی که فراتر از مرزهای سیاسی فعلی ایران است.

از لحاظ دینی، محدوده ایران و ایران‌شناسی در ذهن نویسنده از یمن تا باش کردستان، شهر اوفا، ازبکتاشیان البانیی، اسماعیلیان پاکستان، علویان کاکایی عراق، شیعیان فاطمی قاهره و همه محدوده‌هایی که مذهب تشیع و تفکر ایران اسلامی را شامل می‌شود، در برمی‌گیرد. تشکیل تشیع، تاسیس تاریخ اسلام، دوره‌های اولیه تاریخ اسلام، تشیع در دوره اموی و عباسی و در هر موضوع مربوط به ایران و اسلام را که توانسته اند به دست بیاورند در داخل این محدوده قرار داده شده است.

از لحاظ فرهنگ آن دوره، به بررسی تاثیر ایران بر فرهنگ و نهادهای عثمانی و دولت‌های  عرب پرداخته شده است ولی تمام این نهادها را در نظر نگرفته است.

از لحاظ تاریخی نیز تاریخی وسیع اعم از تاریخ قبل و بعد از اسلام ایران را در نظر گرفته شده است، در این راستا تمدن اورارتو، سکاها، خراسان، حران، آناتولی، زردشتی و تأثیر فرهنگ زردشتی بر فرهنگ اروپا را بررسی کرده است.

در قسمت ادبیات، محدوده موردنظر زبان فارسی و ادبیات در تمام سطوح و موضوعات آن است.

در قسمت فلسفه، کلام و اسلام شناسی فیلسوفانی که اصلیتی ایرانی دارند و نویسندگان به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی و اشخاصی که یا اصالتاً ایرانی‌اند یا زبان فارسی می‌دانند و یا درباره فلسفه و یا اسلام در ایران نوشته‌اند ذکر شده‌اند.

در قسمت هنر و علوم دیگر نیز، آنچه را که به فرهنگ ایرانی و محدوده جغرافیای اسلامی مربوط دانسته‌آند، به خصوص در زمینه معماری، نساجی، موسیقی و طب سنتی آورده‌اند.

در این اثر، بیش از 3400 پایان­نامه در 9 رشتۀ علمی و فرهنگی زیر، معرّفی شده است:

ادبیات: شامل ادبیات کلاسیک، ادبیات مدرن، ادبیات کودک، فرهنگ­نامه و دستور زبان

الهیات و معارف اسلامی: شامل تصوّف و دین

تاریخ: شامل تاریخ ایران پیش از اسلام. تاریخ اسلام. دولت­های ایرانی پس از اسلام. تاریخ منطقه‌­ای. تاریخ اقوام.

علوم سیاسی و اجتماعی: شامل علوم سیاسی. سیاست خارجی ایران. مسائل داخلی ایران. اندیشه سیاسی. مسائل ترکیه. جامعه‌­شناسی دین.

فلسفه و کلام: شامل فلسفه و منطق. کلام. کلام اسلامی

هنر

علوم تربیتی

علوم فنی و مهندسی

تاریخ پزشکی و دامپزشکی

در پایان نیز نمایه‌ها شامل نمایه نویسندگان، آثار و پایان‌نامه نویسان آمده است.

مقدمه دکتر محمد رجبی، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی بر این کتاب به این شرح است:

با استقرار  سلجوقیان در آسیای صغیر، زبان پارسی در مناسبات دیوانی این سرزمین ، نفوذ یافت، و بتدریج، آثاری به این زبان، پدید آمد، که می‌توان عناوین شماری از آنها را در کتاب مرحوم دکتر امین ریاحی، با عنوان زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی ملاحظه کرد. مجمع الرباعیات، کهن‌ترین رباعی‌نامه^ء فارسی (چاپ شده در اوراق عتیق، دفتر 1)، تدوین ابوحنیفه عبدالکریم بن ابی‌بکر، از جمله قدیمی ترین آثاری است که در روزگار محیی‌الدین مسعود بن قلج ارسلان دوم سلجوقی (551  _ 600 ق ) در آناطولی، تألیف و تدوین یافته، و حاکی از پیشینه^ء زبان فارسی در آسیای صغیر است.

در دوره‌های بعد، روابط ایران و آسیای صغیر، گسترده شده، و فرهنگ ایرانی، بیش از پیش، در این سرزمین، مجال بروز یافته،  و منشأ تألیف و ترجمه^ء بسیاری از آثار شده  است.

مناسبات و اشتراکات دینی نیز، پیوندگاه روابط معنوی ایران و ترکیه، در گذرگاه تاریخ است، و این روابط، تاکنون، تداوم یافته، و عمده‌ترین عامل در ارتباطات مردم دو کشور به شمار می رود. در گذشته، محمل این ارتباطات  فرهنگی، که البته  یکسویه و از جانب ایران به سوی آسیای صغیر و از آنجا به آلبانی و بوسنی هرزه گوین   جریان داشت، عمدتاً ادبیات عارفانه و بالاخص منطوماتی از مشاهیر ادب و حکمت عرفان و تصوف به زبان فارسی بود. گسترش زبان فارسی که مدتها زبان رسمی دولت عثمانی به شمار می‌رفت، گستره‌^ء فرهنگ ایران را تا مرزهای فراتر از  دو کشور مسلمان سابق الذکر اروپا فراتر  برد و آغازی برای پژوهش‌های ایران شناسی در کنار اسلام‌شناسی‌مستشرقان اروپایی گردید.

لذا برای واکاوی بیشتر و عمیق‌تر روابط دو کشور در گذشته و حال، باید بیش از پیش، به شناسایی آن مؤلّفه‌ها و عناصر فرهنگی و دینی پرداخت که مردم دو کشور را به  هم پیوند داده‌، و علایق مشترک آنها را تعریف کرده ‌اند. در این باب، بویژه بایستی به ترجمه^ء متون تحقیقی دینی  و تاریخی و ادبی ای  پرداخت که  به زبان ترکی تألیف شده و در ایران ناشناخته است. اثر حاضر، به همین منظور، فراهم آمده و به زیور چاپ و نشر، آراسته شده است.

این فهرستواره، مبیّن فعالیتهای علمی دانشگاهیان ترکیه، در حوزه^ء مطالعات ایرانی است، و نموداری از تحقیقات  آنان را برای ما ترسیم می‌کند، و ما می‌توانیم از این گونه پژوهشها در مطالعات خود بهره یابیم، و احیاناً، از تکرار مکرّرات در برخی از مطالب، اجتناب کنیم.

از پژوهشگر گرامی، سرکار خانم دکتر اسراء دوغان، که این فهرستواره را تهیه و تدوین کرده‌، و با این کار، پلی  بین روابط دو کشور به وجود آورده‌اند، سپاسگزاری میکنیم و توفیقات روزافزون ایشان را در ایجاد دیگر مسیرهای ارتباطی بین ایران و ترکیه، از خداوند متعال، مسئلت می نماییم.

«فهرستواره پایان‌نامه‌های ترکیه (مطالعات ایرانی)» تألیف اسراء دوغان در 758 صفحه توسط انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی منتشر شده است.

برای تهیه این کتاب می‌توانید به آدرس زیر مراجعه کنید:

میدان بهارستان، خیابان مجاهدین اسلام، نبش خیابان آجانلو، پلاک 236، فروشگاه مرکزی کتابخانه مجلس شورای اسلامی. تلفن: 33548146و 33548148.