مرگ ظل السلطان

  مرگ “سلطان مسعود میرزا” ملقب به “ظل السلطان” در ۱۰ تیر ماه سال ۱۲۹۷ شمسی بهانه ای شد تا گزیده کوتاهی از کتاب “آسیای هفت سنگ” اثر دکتر باستانی پاریزی تقدیم شود.
امیرکبیر پسر آشپزی بود که خط و ربطی به هم رساند و اربابش قائم مقام او را پروبال داد و در جوانی دامادش کرد که این زن، پسری به نام احمد خان هم برایش آورد. اما کار امیر بالا گرفت و به پیشکاری ولیعهد و امارت نظام آذربایجان رسید و «یقه پیراهنش نو» شد، «یک تایش به دو تا شد» و پس از آنکه ناصرالدین شاه را بر تخت نشاند، رختخواب خود را جدا کرد و «دمش را به دم بزرگان گره زد» و با عزة الدوله خواهر تنی ناصرالدین شاه ازدواج کرد…
… چنانکه نوشته اند از احمد خان ساعدالملک پسر امیر، جز سه دختر باقی نماند و از زن دوم خود عزةالدوله هم دو دختر داشت: همدم السلطان را به عقد ظل السلطان؛ پسر ناصرالدین شاه درآوردند و دیگری تاج الملوک که به ازدواج مظفرالدین شاه پسر دیگر ناصرالدین شاه درآمد و رقابت این دو داماد بر سر ولایتعهدی تا آنجا رسید که وقتی ناصرالدین شاه به مظفرالدین میرزا در آذربایجان نوشت که «ظل السلطان حاضر است دو کرور تومان برای ولایتعهدی تقدیم کند». این پیشنهاد ظاهراً نزدیک بود کار را به اتمام برساند که حسنعلی خان امیر نظام گروسی؛ منشی ولیعهد جوابی عجیب نوشت و ناصرالدین شاه را منصرف کرد. او نوشت: «اگر پیشنهاد ظل السلطان قبول شود، البته بعد از آن هم ده کرور تومان خواهد داد برای تفویض سلطنت، و بنابراین باید عواقب کار را سنجید».
– آسیای هفت سنگ / محمد ابراهیم باستانی پاریزی / نشر علم / هشتم ۱۳۸۵ / ص ۴۸۸ تا ۴۹۰