نظرات مهدی حائری یزدی (از مجموعه اسناد بدست آمده از وزارت امور خارجه امریکا)

محرمانه                                                                                  29 ژوئیه 1979 ـ 7 مرداد 1358

از: سفارت آمریکا، تهران ـ 7977                     به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی

[موضوع: نظرات مهدی حائری یزدی]

1- (محرمانه ـ تمام متن)

2- خلاصه: مهدی حائری یزدی که یک ملا و دارای تحصیلات فلسفه غرب نیز می‌باشد در 25 ژوئیه به مشاور سیاسی گفت که پر کردن شکاف ارتباطی بین رهبری اسلامی ایران و غرب آسان نخواهد بود. پایان خلاصه.

3- در 25 ژوئیه مشاور سیاسی با دکتر مهدی حائری یزدی که یک ملای 60 ساله و استاد فلسفه دانشگاه تهران است ملاقات کرد. او دو سال تحصیلی گذشته را با استفاده از بورسیه در دانشگاه جرج تاون مؤسسه اخلاقیات کندی گذرانده است. حائری در مدرسه فیضیه قم درس خوانده که بنیانگذار آن پدرش بوده و پس از او آیت‌الله خمینی در آن تدریس کرده است. حائری در اوایل دوران چهل‌ سالگی خود به آمریکای شمالی رفت تا فلسفه غرب را مطالعه کند. او به دانشگاه مک‌گیل رفت و از دانشگاه میشیگان یک فوق‌لیسانس و از دانشگاه تورنتو یک دکتری دریافت نمود.

4- مشاور سیاسی مذاکره را با اظهار این نکته شروع کرد که هیأت نمایندگی دیپلماتیک آمریکا در تهران بیشتر این موضع را داشت که برقراری تماسهای خود را به مقامات دولتی و ایرانیانی که سوابق تحصیلی به سبک غربی داشتند، محدود کند و این بی‌مبالاتی بوده است. بنابراین، نظر این هیأت درباره مرکزیت دائمی اسلام در زندگانی بسیاری از ایرانیانی که از این دایره برگزیده، بیرون بودند به خطا بود. او گفت که هیأت سعی دارد که از آن اشتباه درس بگیرد و بنابراین از حائری خواست که قبل از بازگشت به آمریکا جهت از سرگیری بورسیه خود در جرج تاون افرادی را از میان گروه رهبری دینی توصیه کند که ممکن است حاضر باشند با مقامات سفارتخانه ملاقات کنند به قصد اینکه در موضوع اسلام و نهضت خمینی آنها را روشن نمایند.

5- حائری گفت که باید درباره این درخواست بیشتر تأمل نماید زیرا که تعداد خیلی کمی هستند که هم‌ در سیستمهای فکری اسلام و هم غرب وارد باشند و به این ترتیب بتوانند این شکاف ارتباطی را پر کنند. او گفت که نمی‌خواهد اهمیت ادراکات غلط آمریکا را کوچک نشان دهد اما افزود که مهم است که به خاطر داشته باشیم که در طرف ایران نیز جهات عظیمی بوده و هست. او متذکر شد که خمینی در سنت اسلامی طلبگی دارای سابقه‌ای قوی است اما از جهان غیراسلامی تقریباً چیزی نمی‌‌داند. حائری  گفت که او غرب را درک نمی‌کند و با ترسی که از چیز ناشناخته دارد از آن متنفر است. و با این وجود، خمینی در مقایسه با اکثر روحانیونی که او را دوره کرده‌اند و به او توصیه می‌‌کنند ذهنش نسبتاً بازتر است.

6- حائری  مسئله پر کردن شکاف ارتباطی را مسئله ساده‌ای تلقی نکرد. او گفت که جمع‌آوری اطلاعات پراکنده کار چندان مفیدی نیست. روند یادگیری ادراک باید با مبانی سیستم فکری شروع شود. دانش سطحی استفاده کمی دارد و این دقیقاً به دلیل آن است که با تغییر اوضاع ربط خود را به موضوع از دست می‌دهد. نگاه کنید به اکثریت عظیم ایرانیانی که در خارج تحصیل می‌کنند. اما هنگامی که به ایران بازمی‌گردند و با اوضاعی متفاوت از آنچه که به محل تحصیلشان ربط داشت مواجه می‌شوند قادر نیستند دانش خود را به کار بندند. اگر آنها واقعاً می‌خواهند که سیستم فکری فرهنگی را که در آن مطالعه می‌کند فراگیرند امکان دارد با مسایلی که متعاقباً در ایران پیش‌روی خواهند داشت به طرز عقلی، منطقی و سیستماتیک برخورد کنند و به این ترتیب با آنها بسر کنند. اما از آنجایی که عده کمی یاد می‌گیرند که چگونه یاد گیرند، دانش سطحی آنها عمدتاً در ایران به هدر می‌رود، به همین ترتیب، محققین غربی اسلام نیز اغلب با مسایل خود از یک دید غربی به جای دید یک محقق اسلامی برخورد می‌کنند. نتیجه کار «٭WESLAM» می‌شود که آن هم به نوبه خود فقط یک دانش سطحی است که درک حقیقی از اسلام ندارد.

7- حائری یادآور شد جهان هر روز کوچک‌تر می‌شود و ایران نمی‌تواند بی‌توجه به اموری باشد که در یک کشور عظیم و ابرقدرت اقتصادی مثل آمریکا روی می‌دهد، گرچه آن ابرقدرت در آن سوی کره زمین باشد. همان‌طور که آمریکا نیز نمی‌تواند از منطقه‌ای که کشورهای صنعتی شدیداً جهت تأمین انرژی خود متکی می‌باشند صرفنظر کند. نکته مرموز و مبهم برای هر دو درک یکدیگر و زحمت بزرگ لازم برای حصول تفاهم اصیل است. پاسخ او این بود که محققین حقیقی تبادلگَرََند، افرادی که حاضر باشند همه چیز را دوباره با یک اسلوب فکری متفاوت و بر مبنای معیار رشد یابنده یاد بگیرند. در همان حال تأیید کرد که آگاهی ناقص در صورتیکه بر یک مبنای سیستماتیک حاصل شود از عدم آگاهی بهتر خواهد بود.           لینگن