افشاء اسناد کمک آمریکا به صدام برای بمباران شیمیایی علیه ایران

روز 22 شهریور 1367 رژیم بعث عراق به خاطر کاربرد گسترده سلاحهای شیمیایی در جبهه های جنگ علیه ایران مورد انتقاد شدید 10 کشور جهان قرار گرفت. دولت عراق طی سالهای جنگ برخلاف همه قوانین بین المللی به دفعات از سلاحهای شیمیایی استفاد کرد. اوج این جنایات، بمباران شیمیایی شهر کردنشین حلبچه در اسفند 1366 بود که دست کم 5000 نفر از مردم این شهر را قتل عام کرد. رژیم بعث عراق در حالی از سلاح‌های شیمیایی استفاده می کرد که این کشور جزو 120 کشور امضا کننده پروتکل ژنو راجع به منع استفاده از سلاح‌های سمی، خفه‌کننده و ترکیبات باکتریولوژیک قرار داشت.

اسناد سازمان سیا اثبات می کند که آمریکا به بمباران شیمیایی عراق علیه ایران، کمک کرده است

چکیده

آمریکا می‌دانست که صدام حسین در حال استفاده از بدترین سلاح‌های شیمیایی تاریخ علیه ایران است و در عین حال به اجرای این حملات کمک نیز کرد. طبق اسناد از طبقه‌بندی خارج شده سازمان سیا و مصاحبه‌هایی که با مقامات سابق اطلاعاتی مثل فرانکونا انجام شده است، آمریکا از انجام حملات شیمیایی توسط عراق که در سال 1983 آغاز شد، آگاه بود و مدارک محکمی نیز در در دست داشت. درهمان زمان، ایران علناً‌ ادعا کرد که چند حمله شیمیایی غیرقانونی علیه نیروهایش صورت گرفته و داشت پرونده‌ای در این خصوص تشکیل می‌داد تا آن را به سازمان ملل تحویل بدهد. اما مدارک محکم و مستدلی حاکی از دخالت عراق نداشت. اما چنین شواهد ومدارکی درگزارشهای فوق سری و نامه های غیررسمی ارسال شده برای مقامات عالیرتبه اطلاعاتی دولت آمریکا فراوان بود. با اینحال سازمان سیا ازاظهارنظردراین مورد امتناع کرد.  آمریکا طی حدود سه دهه نسبت به استعمال گسترده صدام حسین از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران و حتی مردمش واکنش خاصی نشان نداد. دولت ریگان به این نتیجه رسید که اگر با این حملات می شود نتیجه جنگ را عوض کرد، بهتر است بگذارند این حملات ادامه پیدا کند. اگر هم این حملات افشا گردید، آن وقت سازمان سیا ترتیبی خواهد داد که خشم و محکومیت جامعه بین‌الملل خاموش گردد.

 فارین پالسی به این واقعیت پی برده است که یک نسل پیش، جوامع اطلاعاتی و نظامی آمریکا از این حملات شیمیایی اطلاع داشتند ولی برای جلوگیری ازآن کاری نکردند؛ آن ها برای جلوگیری از استعمال گاز اعصاب توسط رژیم صدام حسین اقدامی نکردند. در سال 1988، در واپسین روزهای جنگ عراق با ایران، آمریکا از طریق تصاویر ماهواره‌ای متوجه شد که به احتمال زیاد ایران می‌تواند با استفاده از رخنه‌ای که درخطوط دفاعی عراق ایجاد شده بود، امتیازی راهبردی و تعیین‌کننده به دست آورد. مقامات اطلاعاتی آمریکا، محل استقرار نیروهای ایران را به عراق گزارش دادند؛ آنها کاملاً آگاه بودند که ارتش صدام حسین با سلاح‌های شیمیایی مثل سارین - سلاح مرگ‌آور اعصاب - به نیروهای ایرانی حمله خواهد کرد.

 اطلاعات داده شده شامل تصویر و نقشه‌هایی از تحرکات نیروهای ایران بود. به علاوه، محل استقرار تأسیسات لجستیکی و جزییات سامانه‌های دفاع هوایی ایران نیز به عراق تحویل داده شد. عراقی‌ها پیش از انجام چهار عملیات اصلی علیه ایران در سال 1988 که عمدتاً هم با اتکا به تصاویر، نقشه‌ها و دیگر اطلاعات آمریکا بود، از گاز خردل و سارین استفاده کردند. این حملات سبب شد که شرایط جنگ به نفع عراق تغییر کند و پس از آن، ایران به پای میز مذاکره آمد. این حمله‌ها باعث شد که سیاست‌های بلندمدت دولت ریگان برای پیروزی عراق، به بار بنشیند. البته این اقدامات، آخرین حملات شیمیایی بودند که چندین سال به طول انجامید و دولت ریگان علیرغم آگاهی از آنها، چیزی بر زبان نیاورد.

آمریکایی‌ها انکار می‌کردند که اجازه استفاده از سلاح‌های شیمیایی را به عراق داده بودند. آنها می‌گویند دولت صدام حسین هیچگاه اعلام نکرده بود که می‌خواهد از این تسلیحات علیه انسانها استفاده کند. اما ریک فرانکونا، سرهنگ بازنشسته نیروی هوایی آمریکا که در طول حملات سال 1988، به عنوان وابسته نظامی آمریکا در بغداد خدمت می‌کرد، نظر دیگری دارد.

او به فارین پالسی گفت «عراقی‌ها هیچ وقت به ما نگفتند که قصد استفاده از گاز اعصاب را دارند. البته لازم هم نبود که بگویند، زیرا ما خود از قبل به این مساله واقف بودیم.» 

 طبق اسناد از طبقه‌بندی خارج شده سازمان سیا و مصاحبه‌هایی که با مقامات سابق اطلاعاتی مثل فرانکونا انجام شده است، آمریکا از انجام حملات شیمیایی توسط عراق که در سال 1983 آغاز شد، آگاه بود و مدارک محکمی نیز در در دست داشت. در همان زمان، ایران علناً‌ ادعا کرد که چند حمله شیمیایی غیرقانونی علیه نیروهایش صورت گرفته و داشت پرونده‌ای در این خصوص تشکیل می‌داد تا آن را به سازمان ملل تحویل بدهد. اما مدارک محکم و مستدلی حاکی از دخالت عراق نداشت. اما چنین شواهد و مدارکی در گزارشهای فوق سری و نامه های غیررسمی ارسال شده برای مقامات عالیرتبه اطلاعاتی دولت آمریکا فراوان بود. با اینحال سازمان سیا از اظهارنظر در این مورد امتناع کرد. دولت ریگان به این نتیجه رسیده بود که اگر با این حملات می شود نتیجه جنگ را عوض کرد، بهتر است بگذارند این حملات ادامه پیدا کند. اگر هم این حملات افشا گردید، آن وقت سازمان سیا ترتیبی خواهد داد که خشم و محکومیت جامعه بین‌الملل خاموش گردد.

سازمان سیا گفت که ایران نمی‌تواند مدرک قابل ارایه‌ای را از این اسناد به دست آورد؛ این در حالی بود که خود این سازمان این مدارک را در دست داشت. همچنین، این سازمان اشاره کرد که سابقاً، شوروی از این عوامل شمیایی در افغانستان استفاده کرده بود و البته کمی هم از عواقب آن رنج کشید.

قبلاً گزارش شده بود که ایالات متحده به عراق اطلاعات تاکتیکی می‌داده و این زمانی بود که مقامات امریکا به صدام حسین سوءظن برده بودند و از احتمال استفاده از سلاح شیمیایی صحبت می کردند. اما اسناد سازمان سیا که در میان اسناد از طبقه‌بندی خارج شده بایگانی College Park از نظر دور مانده بود، به همراه مصاحبه‌هایی که با مقامات سابق اطلاعاتی انجام شده بود، نشان می‌داد که آمریکا از عمق این مسایل آگاه بوده است و می‌دانسته که چگونه و چه وقت عراق از این عوامل مرگبار استفاده کرده است. این‌ها نشان می‌دهند که سطح آگاهی مقامات ارشد آمریکا از میزان استفاده از گازهای اعصاب روز به روز بیشتر می شد. مثل این است که بگوییم آمریکا نیز در چند مورد از این حملات شیمیایی مرگبار، دست داشته است.

مقامات ارشد سازمان سیا از جمله ویلیام کسی، رییس سیا و دوست صمیمی پرزیدنت ریگان، از وجود تاسیسأت تولید سلاح‌های شیمیایی، مطلع شده بودند؛ آنها فهمیده بودند که عراق برای برآورده ساختن نیاز نیروهایش در خطوط مقدم جنگ، گاز خردل تولید می‌کند؛ آنها متوجه شده بودند که عراق برای تسریع در تولید بمب‌های شیمیایی، تجهیزات مورد نیازش را از ایتالیا خریداری می‌کند؛ همچنین این را نیز می‌دانستند که احتمال دارد عراق برای مقابله با نیروهای ایران و حتی غیرنظامیان آن، به استفاده از گاز اعصاب روی بیاورد.

به علاوه به مقامات گوشزد شد که امکان دارد ایران بخواهد اقدامات تلافی‌جویانه‌ای را برعلیه منافع آمریکا در خلیج‌فارس، مثل حمله تروریستی، ترتیب دهد؛ البته این در صورتی بود که ایران، آمریکا را شریک و همدست جنگ شیمیایی عراق علیه خود، به شمار آورد.

سازمان سیا طی یک سند کاملاً سری در نوامبر سال 1983 گزارش داد، اگر حملات عراق ادامه یابد و شدیدتر شود، احتمال دارد که نیروهای ایرانی بتوانند محفظه یا پوکه بمب‌های شیمیایی ساخت عراق را پیدا کنند و آنگاه تهران این مواد را به سازمان ملل ارایه و آمریکا را به نقض قوانین بین‌المللی و شراکت در این کار، متهم خواهد کرد.

فرانکونا به فارین پالسی گفت: «در آن زمان اداره وابستگی نظامی آمریکا در عراق، با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، در حال کنترل اقدامات و تحرکات عراق بود که داشت خود را برای آغاز یک حمله آماده می نمود.» برطبق اظهارات یک مقام سابق سازمان سیا، این تصاویر نشان می‌داد که عراق در حال انتقال مواد شیمیایی به سمت توپخانه‌هایی بود که مقابل مواضع ایران قرار داشتند. فرانکونا کارشناس خبره مسایل خاورمیانه و مسلط به زبان عربی که چند مدت در سازمان امنیت ملی و سازمان اطلاعات دفاعی خدمت کرده است گفت: «زمانی که به عنوان وابسته هوایی آمریکا در عمان و اردن خدمت می‌کرم، برای اولین بار در سال 1984 متوجه شدم که عراق از سلاح‌های شیمیایی علیه ایران استفاده کرده است. با توجه به اطلاعاتی که خود او از آن آگاه بودم و دیده بودم، عراقی‌ها از عامل اعصاب تابون (معروف به GA) علیه نیروهای ایران در جنوب عراق استفاده کرده بودند.»

اسناد از طبقه‌بندی خارج شده سیا نشان می‌دهد که کیسی و دیگر مقامات ارشد بارها و بارها از حملات شیمیایی و طرح‌های عملیاتی عراق آگاه بودند. در یکی از اسناد محرمانه سیا آمده است: «اگر عراق به منابع جدید بزرگی از عامل گاز خردل دست پیدا کند به طور قطع به نیروهای نظامی ایران و شهرهای مرزی نزدیک حمله خواهد کرد. »

اما سیاست ریگان این بود که عراق باید به هر قیمتی که شده در این جنگ پیروز شود.

سیا در سندی اشاره می‌کند که «استفاده از گاز خردل می تواندتأثیر چشم‌گیری بر تاکتیک حملات جمعی ایران داشته باشد و آن‌ها را وادار به تغییر تاکتیک کند». ایرانی‌ها با استفاده از این تاکتیک به صورت جمعی و ناگهانی به سمت مواضع نیروهای نظامی عراق حمله می‌کردند، که این تاکتیک در برخی نبردها بسیار موثر واقع شده بود.

سیا در ماه مارس 1984 گزارش داد «عراق در جبهه بصره استفاده از عوامل اعصاب را آغاز کرده و به نظر می‌رسد تا اواخر پاییز بتواند میزان استفاده از این عوامل را به حدی برساند که از لحاظ نظامی بتواند در روند نبرد تأثیرگذار باشد.»

تحت پروتکل ژنو در سال 1925 استفاده از تسلیحات شیمیایی در جنگ ممنوع شده بود که این پروتکل اعلام می کند هرگونه تلاشی  اعمال می‌شود تا دیگر کشورها این توافقنامه را بپذیرند و به آن ملحق شوند. عراق هرگز این توافقنامه را امضا نکرد؛ ایالات متحده در سال 1975 آن را انجام داد. کنوانسیون تسلیحات شیمیایی که تولید و استفاده از چنین تسلیحاتی را ممنوع کرده بود، سال‌ها پس از حوادث مزبور تا سال 1997 تصویب نشده بود.

در موج اولیه حملات عراق که در سال 1983 بود از گاز خردل استفاده شد، هر چند که عموماً کشنده نیست، اما خردل باعث تاول‌های شدیدی روی پوست و مخاط غشاء می‌شود که می‌تواند منجر به عفونت‌های کشنده شود و حتی باعث کوری و بیماری‌های دستگاه تنفسی شود و در عین حال خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. ایالات متحده تاکنون از میدان جنگ عراق زمانی که از گازخردل استفاده کرده بود، اطلاعاتی ارائه نکرده است، و نیز هیچ کمکی به ایران در جهت اثبات حرف‌هایش مبنی بر استفاده غیرقانونی عراق از سلاح‌های شیمیایی در جنگ نکرد و به هیات سازمان ملل متحد هم اطلاع نداد.

 در سال 1984 شواهد جدی از حملات شیمیایی عراق در جنگ به دست آمد، اما این شواهد مانع صدام حسین برای استفاده از این عوامل کشنده به ویژه در حملات علیه مردم خود نشد. زیرا به همان اندازه که سیا در مورد استفاده صدام حسین از تسلیحات شیمیایی می‌دانست، مقامات با ارایه اطلاعات در خصوص جنگ عراق مخالفت می‌کردند.

وزارت دفاع در سال 1986 پیشنهاد اشتراک‌گذاری اطلاعات با عراقی‌ها را داده بود، اما براساس گفته‌های فرانکونا، این پیشنهاد رد شد، زیرا سیا و وزارت امور خارجه از صدام «نفرت» داشتند و بعضی مقامات آمریکایی او را «اراذل و اوباش» می‌نامیدند.

براساس گزارش فرانکونا که بعدها در آژانس اطلاعات دفاعی خدمت می‌کرد این رویه در سال 1987 و زمانی که تصاویر ماهواره‌ای نشان داد ایرانی‌ها تعداد زیادی نیرو و مقادیر زیادی تجهیزات به شرق شهر بصره انتقال داده‌اند، تغییر کرد. آنچه که بیش از حمله تحلیلگران آژانس اطلاعات دفاعی را نگران کرده بود، این بود که تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌داد ایرانی‌ها حفره‌ای را در لایه‌های دفاعی عراق در جنوب شرقی بصره شناسایی کرده‌اند. این شکاف در محل اتصال سپاه سوم عراق که در شرق شهر مستقر بود، و سپاه هفتم عراق که در جنوب شرقی شهر و اطراف جزیره فاو استقرار داشتند، ایجاد شده بود.

تصاویر ماهواره‌ای مشخص کرد که واحدهای مهندسی ایران به این منطقه و خطوط مقابل مواضع عراق اعزام شده‌اند. به گفته فرانکونا این نشانگر آن بود که این منطقه‌ای که قرار است نیروهای ایران از آن دست به حمله بزنند.

اواخر سال 1987 تحلیلگران آژانس امنیت دفاعی آمریکا گزارشی با کد رمز «در دروازه‌های بصره» نوشتند و در آن هشدار دادند که ایرانی‌ها در آستانه حمله‌ای قرار دارند که از حملات سابق بسیار بزرگ‌تر است و فرصت خوبی برای آنان است تا خطوط عراق را در هم بشکنند و بصره را فتح کنند. این گزارش هشدار داده بود که اگر بصره سقوط کند، ارتش عراق از هم می‌پاشد و ایران در جنگ پیروز می‌شود.

به گفته فرانکونا، ریگان این گزارش را می‌خواند و در حاشیه آن این یادداشت را برای «فرانک کارلوچی» وزیر دفاع وقت می‌نویسد: پیروزی ایرانی‌ها قابل پذیرش نیست.

متعاقباً تصمیمی در سطح بالای دولت ایالات متحده اتخاذ شد. (به طور قطع نیازمند تصویب شورای امنیت ملی و سیا بود). آژانس امنیت دفاعی اجازه می‌دهد هرمیزان اطلاعات و جزئیاتی که در مورد استقرار و حرکت نیروهای ایرانی به دست آمده را در اختیار عراقی‌ها بگذارد. تصاویر ماهواره‌ای و احتمالا برخی جزئیات طبق‌بندی شده از جمله این اطلاعات بوده‌اند. تمرکز اصلی بر روی منطقه شرق بصره بود، جایی که آژانس امنیت دفاعی آمریکا می‌گفت قرار است محل حمله بزرگ بعدی ایرانی‌ها باشد. این آژانس همچنین اطلاعات مربوط به محل دقیق مراکز کلیدی لجستیکی و توان و استعداد نیروی هوایی و سامانه‌های پدافند هوایی ایران را در اختیار عراق گذاشت. فرانکونا این اطلاعات را «بسته‌های هدف» توصیف می‌کند که جنگنده‌های عراقی باید به آن‌ها حمله می‌کردند

این عامل عصبی باعث سرگیجه، ناراحتی‌های تنفسی و تشنج عضلانی می‌شود که می‌تواند منجر به مرگ افراد شود. تحلیلگران دقیقاً نمی‌توانند آمار و ارقام تلفات ایرانی در جنگ عراق را اعلام کنند، زیرا آنها به اسناد و مقامات ایرانی دسترسی ندارند. اما براساس ارزیابی این آژانس تعداد کشته‌شدگان بین صدها تا هزاران نفر بود که براساس آمار سیا، دو سوم از تمام حملات شیمیایی عراق در 18 ماه پایانی جنگ انجام گرفت.

در سال 1988، اطلاعات ایالات متحده آزادانه برای نیروهای نظامی صدام حسین ارسال می شد. در ماه مارس همان سال، عراق حمله با گاز خردل به روستای کردنشین حلبچه در شمال عراق را شروع کرد. یک ماه بعد، عراقی‌ها با استفاده از بمب‌های هوایی و توپ‌های حاوی گاز سارین به نیروهای ایرانی در جزیره فاو در جنوب شرقی بصره حمله کردند که همین امر به پیروزی نیروهای عراقی و تصرف کل جزیره توسط آنها کمک کرد. موفقیت نیروهای عراقی در تصرف جزیره فاو نیز مانع حمله مورد نظرنیروهای ایرانی برای تصرف بصره شد.

براساس گفته فرانکونا واشنگتن از نتیجه این جنگ بسیار خوشحال بود زیراکه ایرانیان هرگز فرصت انجام حملات خود پیدا نکردند. سطح آگاهی از برنامه تسلیحاتی شیمیایی عراق برخلاف ارزیابی‌های نامعتبری که توسط سازمان سیا و دیگر آژانس‌های اطلاعاتی در مورد برنامه عراق قبل ازحمله ایالات متحده به این کشور در سال 2003 بیان شد، محسوس است.

فرانکونا در مدت کوتاهی پس از تصرف جزیره فاو توسط عراقی‌ها ،دراین جزیره حضور یافت. او در میدان جنگ سرنگ‌‌هایی را یافت که صدها بار با آترویین پر شده بودند، دارویی که معمولاً برای درمان عوارض کشتده سارین استفاده می‌شوند. فرانکو بسیاری از آن سرنگ‌ها را جمع‌آوری کرد و به بغداد آورد تا ثابت کند عراقی‌ها در جنگ در جزیره فاو از سارین استفاده کرده بودند.

در ماه‌های بعد، فرانکونا طی گزارشی اعلام کرد که عراق بعد از آن دستکم سه بار دیگر حملات گسترده‌ای را با تسلیحات شیمیایی انجام داده و در آن با استفاده از بمباران‌های گسترده و ایجاد دود تلاش کرده است شیمیایی بودن این حملات را مخفی کند.

هر حمله تا حد زیادی به خاطر استفاده پیچیده روزافزون از مقادیر زیادی از گاز خردل موفق بود. آخرین حملات که به نام خوشا به حال حمله رمضان بود، توسط عراقی در ماه آوریل سال 1988 راه‌اندازی شد که تابه امروز بیشترین استفاده عراقی ها از گاز سارین بوده است. در مدت یک ربع قرن هیچ حمله شیمیایی در مقیاس با حملات غیرمتعارف صدام حسین قرار نگرفته است. البته شاید تا حملات هفته پیش حومه دمشق.