ضرورت درج کلیدواژه برای منابع تاریخ شفاهی
یکی ازضرورت‌های نگارش هر متن علمی و پژوهشی، تهیه و درج کلیدواژه( keyword) یا واژگان کلیدی است.
کلیدواژه، کلمات یا ترکیبات خاصی را گویند که برگرفته از متن و مرتبط با موضوع اصلی است و با ملاحظه آن‌ها می‌توان اجمالاً به محتوای متن پی برد. در حقیقت، کلیدواژهها، عناوینِ موضوعات جزئی هستند که سرعت و میزان بهره‌برداری از متن را افزایش می‌دهند.
همچنین کلیدواژهها به نمایهسازی استاندارد متون در بانک‌های اطلاعاتی و فضای مجازی کمک کرده و دسترسی مخاطبان به آثار را تسهیل می‌کنند.
بر این اساس درج کلیدواژه در حاشیه مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، مانند هر اثر پژوهشی دیگر ضرورتی علمی و حرفه‌ای است.
در سال‌های اخیر با افزایش تعداد مؤسسات و فعالان تاریخ شفاهی و تنوع پروژه‌های تاریخ‌نگاری، با حجم زیادی از منابع شفاهی مواجه هستیم که بعضاً بدون کلیدواژه یا با کلیدواژههای ناقص و غیردقیق بایگانی شده‌اند و این وضعیت موجب شده تا بهره‌برداری از منابع مذکور با موانع و سختی‌های جدی مواجه باشد.
درباره دلایل این وضعیت، گمانه‌های مختلفی می‌توان بیان نمود که فقدان چشم‌اندازهای پژوهشی، عدم شناخت ابعاد و ظرائف کار، کمبود منابع مالی و طبقه‌بندی‌های سیاسی و امنیتی از آن جمله‌اند.
این درحالیست که با گذشت زمان و افزایش حجم مصاحبه‌ها و تنوع داده‌های تاریخی، ضرورت بهره‌برداری از منابع، بیشتر روشن شده و چون امکان مطالعه همه آثار فراهم نیست، باید با مطالعه کلیدواژهها به فهم روشنی از منابع رسید.
بدیهی است کلیدواژههای منابع تاریخ شفاهی پس از پیاده‌سازی مصاحبه و هنگام ویراست اول و با نظر مصاحبه‌گر انتخاب می‌شود. البته برخی مؤسسات با تهیه فهرستی از کلمات و ترکیبات موضوعی، همکاران را ملزم به انتخاب کلیدواژهها از همان فهرست می‌کنند که در تسهیل کار، مؤثر است. لکن در مواردی به دلیل طرح مباحثی خارج از موضوعات اصلی، دایره کلیدواژهها بیش از فهرست قبلی خواهد بود.
نکته حائز اهمیت در تهیه کلیدواژههای منابع شفاهی این است که از درج کلمات کلی و عام باید اجتناب نمود. مثلاً نمی‌توان از عناوین «تاریخ شفاهی»، «خاطره»، «انقلاب اسلامی» و «دفاع مقدس» استفاده کرد. کلیدواژهها باید ناظر به جزئیات متن باشد مثل «زندان قصر»، «چاپ اعلامیه»، «عملیات فتح‌‌المبین» یا «اردوگاه موصل».
تعداد کلیدواژههای هر مصاحبه نباید جز در موارد استثنایی از حدود پنج تا هفت عنوان بیشتر باشد زیرا این کار به ساختار متن و نحوه بهره‌برداری از آن آسیب خواهد زد.
کلیدواژهها چه ویژگی‌هایی دارند؟
کلیدواژهها،کلمات یا ترکیباتی برگرفته ازمتن و مرتبط با موضوع اصلی هستند که باملاحظه آن‌ها می‌توان اجمالاً به محتوای متن و موضوعات فرعی پی برد. درحقیقت، کلیدواژهها، سرعت و میزان بهره‌برداری از متن را افزایش می‌دهند.
همچنین کلیدواژهها به نمایهسازی استاندارد متن در بانک‌های اطلاعاتی و فضای مجازی کمک کرده و دسترسی مخاطبان به آثار را تسهیل می‌کنند.
برای تهیه کلیدواژهها باید به نکات ذیل توجه نمود:
۱-درج کلید واژه نیازمند اِشراف کامل به متن و رعایت ظرائف حرفه‌ای مرتبط با آن است. براین اساس پیش از انتخاب کلیدواژهها باید متن مصاحبه را با دقت خواند و پس از اطلاع کامل از محتوای مصاحبه نسبت به انجام کار اقدام نمود. بدیهی است هرگونه شتاب‌زدگی موجب آسیب به این بخش خواهد شد.
۲- با آنکه عنوان(تیتر) هر مصاحبه مهمترین عنصر شناخت محتوای متن و بازیابی آن در بایگانی‌ها و جست‌وجوهای اینترنتی است؛ لکن نباید از عنوان اصلی در کلیدواژهها استفاده نمود. کلیدواژهها عناوین فرعی و جزئیات موجود در متن را نمایندگی می‌کنند و قرار نیست عناوین اصلی و کلی تکرار شوند.
۳- برای تهیه کلیدواژهها باید از کلمات دقیق و درست و مناسب استفاده نمود. واژه‌ها و تعابیر رایج در ادبیات محاوره، محلی، صنفی یا کلمات گُنگ جایی در کلیدواژهها ندارند. همچنین از درج کلمات تخصصی باید اجتناب کرد. واژه‌های تخصصی امکان فهم متن و بهره‌برداری از آن را محدود خواهند نمود.
۴- از آنجا که گاهی در مصاحبه‌های تاریخ شفاهی به موضوعات غیر مرتبط با موضوع اصلی یا موضوعات متفرقه نیز پرداخته می‌شود، در صورت اهمیت مباحث مطرح شده و به تشخیص مصاحبه‌گر می‌توان در انتخاب کلیدواژهها به این موارد نیز اشاره نمود.
۵- به دلیل آنکه منابع مورد اشاره ابتدا در بایگانی مؤسسات داخلی و فضاهای اینترنتی فارسی زبان قرار می‌گیرد، در انتخاب کلیدواژهها باید از کلمات فارسی استفاده کرد. اصطلاحات انگلیسی یا واژه‌های متعلق به دیگر زبان‌ها، حتی در صورت رواج در بخشی از جامعه نمی‌تواند به فهرست کلیدواژهها راه یابد. بدیهی است در صورت ترجمه منابع به زبان‌های دیگر می‌توان از کلمات و اصطلاحات رایج در همان زبان برای کلیدواژهها استفاده نمود.
۶- کلیدواژهها اصلاحاتی قطعی و غیر قابل تغییر نیستند، چه بسا پس از مدتی به دلیل طرح موضوعات جدید در جامعه یا فهم کامل‌تر از یک مصاحبه، یا تغییر در فضای وب یا تغییر موتورهای جست‌وجو، نیاز به اصلاح و تکمیل کلیدواژهها باشد که در صورت ضرورت می‌توان نسبت به آن اقدام کرد.
نظرات