مرجع روشن ضمیر

وی 13 ربیع‌الاول 1308 ق در بیست و چهارسالگی برای ادامه تحصیلات دینی و حوزوی عازم نجف اشرف شد و از محضر درس استادان بنام حوزه نجف همچون میرزا حبیب‌الله رشتی، آخوند خراسانی و سیدمحمدکاظم طباطبایی یزدی بهره برد. از میان همه استادان، اصفهانی بیش از همه، یعنی حدود 17‌‌سال از درس آخوند خراسانی استفاده نمود و در شمار نزدیک‌ترین شاگردان و اصحاب وی در آمد.

پس از فوت آخوند خراسانی بعضی از مردم خراسان برای تقلید به او مراجعه کردند ولی پس از وفات آیات نائینی و حائری یزدی در 1355 ق و آقاضیاء عراقی در 1361 ق بود که مرجعیت تقلید نزد بخش عمده شیعیان در شخص اصفهانی منحصر شد.

وی شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجسته فقه و اصول همچون حضرات آیات: حکیم، میلانی و شاهرودی را در حوزه نجف تربیت کرد.

آیت‌الله اصفهانی افزون بر اشتغالات علمی، از فعالیت سیاسی نیز به دور نبود و در برهه‌های حساس از تاریخ معاصر به ایفای نقش پرداخته است. از ورود اصفهانی به حوزه نجف چیزی نگذشته بود که جنبش تحریم تنباکو به رهبری میرزای شیرازی در 1309 ق شروع شد و بی‌شک حضور او در حوزه عراق در اوج برخورد روحانیت شیعه بااستعمار و استبداد، برای آقاسیدابوالحسن که در آن وقت مجتهدی بیست و پنج ساله بود، تجربه سیاسی آموزنده‌ای به شمار می‌رفت. این آگاهی سیاسی، بعدها از رهگذر نزدیکی و محرمیتی که اصفهانی به استادش آخوند خراسانی داشت وسیع‌تر و عمیق‌تر شد. برپایه همین پیشینه، آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی در 3 جمادی‌الاول 1328 ق، اصفهانی را در اجرای اصل دوم متمم قانون اساسی 1325 ق در شمار یکی از پنج مجتهد طراز اول «مطلع از مقتضیات زمان» برای احراز انطباق مصوبات قانونی مجلس شورای ملی با احکام فقه شیعه به مجلس معرفی کردند. اما وی در نهایت، طی تلگرافی به تاریخ 2 ذیقعده 1328 ق به مجلس شورای ملی، از شرکت در این کار عذر خواست.

آیت‌الله اصفهانی در نهضت استقلال عراق به همراه علمای دیگر، نقش موثری ایفا کرد. در ذیحجه 1340ق نشست بزرگی در خانه اصفهانی تشکیل شد که به رد صریح قیمومت انگلیس و از میان برداشتن هر گونه قدرت خارجی برای حکومت عراق تاکید داشت.

او نسبت به تاسیس مدارس غیردولتی و دایر نمودن انتشارات اسلامی و تقویت موقعیت حوزه علمیه نجف، نیز به توسعه ساخت مساجد، حسینیه‌ها، تربیت علما و خطبا و فرستادن آنها به شهرها و روستاها اقدام کرد. وی در روز 9 ذی‌حجه سال 1365 ق در هشتاد و یک سالگی در کاظمین درگذشت. پیکر او را به نجف حمل و در جوار استادش آخوند خراسانی به خاک سپردند. از اصفهانی آثار و تالیفات متعدد و تنوعی به‌جا مانده است.

منابع:

‌‌«اصفهانی، آقاسید ابوالحسن»، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 9.‌محمدحسن رجبی، علمای مجاهد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌«اصفهانی، سیدابوالحسن» دایره المعارف تشیع، ج 2‌محمد اصغری‌نژاد، سیدابوالحسن اصفهانی: شکوه مرجعیت، سازمان تبلیغات اسلامی.