اوضاع قبل از محرم در بازار تهران از مجموعه اسناد بدست آمده از لانه جاسوسی در تهران – کتاب نهم

خیلی محرمانه                                                                           2 دسامبر 1978 ـ 11 آذر 1357
از: سفارت آمریکا، تهران ـ 11776        به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی.
موضوع: اوضاع قبل از محرم در بازار تهران

خلاصه: گفتگو با تجار مختلف بازار در آخرین روزی که به محرم مانده خبر از یک وضعیت بسیار بحرانی می‌دهد. مجموعه کمبود سوخت، قیمت بالای مواد غذایی، تنفر از اجانب، مخالفت با شاه و هیجان مذهبی و مصادف شدن با محرم، آمادگی بسیاری از مردم را برای اعتصاب و ریختن به خیابانها علیرغم ممنوعیت دولت در مورد تظاهرات افزایش داده است. یهودیان بازار ضمن اینکه امیدوارند که احساسات مسلمانان علیه آنها برانگیخته نشود سعی می‌کنند کاملاً محتاطانه عمل کنند. پایان خلاصه

1ـ مأمور سفارت «اسکودرو»، اول دسامبر از اطراف بازار بزرگ دیدن کرد تا نمونه‌هایی از نظرات را درست قبل از آغاز محرم به دست آورد.

(آن روز جمعه بود و اکثر مناطق اصلی بازار بسته بودند) پرچمهای سیاه عزاداری به طور وسیع در همه جا به چشم می‌خورد و در پی پیش‌بینی اعتصاب عمومی در بازار که بسیاری عقیده دارند در دوم دسامبر شروع می‌شود، مردم در حالیکه از قیمتهای بالا شدیداً می‌نالند، شروع به ذخیره کردن مواد سوختی و غذایی کرده‌اند. هر چند که نفت به مقدار کم عرضه می‌شود اما به نظر می‌رسد روغن خوراکی، برنج، تخم‌مرغ و گوشت تازه فراوان باشد.

در هر صورت بازاریها از این شکایت دارند که فقط بخش کمی از این اجناس ایرانی را می‌توانند تأمین کنند. آنها هم‌زمان از تورم و وضعیت خراب اقتصادیشان و فساد اداری مقامات بلندپایه و دخالت کشورهای خارجی بد می‌گویند، به خصوص ایالات متحده که پولها و منابع طبیعی ایران را توسط مقامات فاسد اداری می‌برد و به پناهگاهی برای پول‌پرستها در خارج از ایران تبدیل شده است.

بازاریها همچنین احساس می‌کنند که کمبود سوخت و گاز طبیعی و گازوئیل به خاطر قراردادهای بسته شده با کشورهای خارجی است و آن را سرزنش می‌کنند و فکر می‌کنند که همه منابع نفتی خریداری و صادر شده است و مقدار بسیار اندکی برای ایرانیان به جای مانده است. ایالات متحده، پادشاهی انگلستان، ژاپن و اتحاد شوروی در این نوع طرز تفکر متهمان درجه اول به شمار می‌روند.

2ـ تنفر از اجانب در ایران همواره وجود دارد و به خصوص در ایام محرم شدت می‌یابد. به هر حال مأمور سفارت تنفر از اجانب و خصوصاً احساسات ضدآمریکایی در بازار را اکنون بسیار شدیدتر از هر زمان دیگری می‌داند. دوستان قدیمی مأمور سفارت، در میان بازاریها، او را به خانه‌ها و مغازه‌هایشان دعوت کردند (که با توجه به اصرار در تعارف ایرانیان هنگام مهمان‌نوازی به سختی می‌‌توانستند به نحو دیگری عمل نمایند) هرچند که آنها از مأمور سفارت درخواست کردند در صورتی که از هویت وی سئوال شد به جای اینکه خود را آمریکایی معرفی کند خودش را آلمانی یا فرانسوی معرفی نماید. چند تن از آنها این شایعه را که چهار یا پنج آمریکایی در اصفهان کشته شده‌اند را تکرار کردند و از مأمور سفارت خواستند در ایام محرم از آمدن به بازار اجتناب نماید. حتی دوستان قدیمی وی به خاطر حمایت کارتر از شاه عداوت خود نسبت به آمریکا را بیان کردند. به نظر می‌رسد که بازاریها اطلاع دقیقی از کیفیت و چگونگی حمایت دولت آمریکا از شاه را ندارند، اما همه معتقد بودند که چنین حمایتی وجود دارد و همگی با آن مخالفت می‌کردند. بازاریها به حد افراط از شاه انتقاد می‌‌کردند و پافشاری می‌نمودند که به خاطر اعمال غیرقانونی و ضدمذهبی خود مثل ادامه کشتار تظاهرکننده‌های ایرانی، باید برود. خیرخواهانه‌ترین نظر ارائه شده در مورد شاه این بود که او فقط به عنوان یک فرد، در جلوگیری از ورشکستگی اقتصادی کشور، نقش کمی را می‌‌توانست بازی کند. اما همین طرز تفکر در درون خود زمینه‌ای برای محکوم سازی آمریکا و شوروی برای استخراج منابع طبیعی ایران را دربر دارد.

3ـ بازاریان همگی از دعوت خمینی برای اعتصاب عمومی که دوم دسامبر شروع می‌شود و انجام تظاهرات محرم علیرغم ممنوعیتهایی که دولت تعیین کرده بود، آگاه بودند. به استثنای تاجران یهودی، بازاریان آماده بودند که به خاطر حمایت از اعتصاب دعوت شده، بازار را تعطیل کنند و هرچند که انتظار داشتند تظاهرات برپا گردد، به طریقی از امکان شرکت خودشان در تظاهرات طفره می‌رفتند.

4ـ بر اساس گفتگو با سه تن از تاجران یهودی به نظر می‌رسد که جامعه یهودیان تمایل دارند که از درگیر شدن در منازعه بین شاه و خمینی اجتناب کنند اما نسبت به سرنوشت خود در صورت پیروزی مسلمانان محافظه‌کار نگران باقی می‌مانند. زمانی این مشکلات شروع شد که جامعه یهودیان به وسیله تهدید به ضبط یا توقیف کردن اموال و بیرون کردنشان از ایران وحشت زده شدند. به هر حال خمینی بعدها اظهار کرد که وقتی یهودیان با آرامش برای قرنها در ایران و در زیر پوشش اسلام زندگی کرده‌اند، حالا نباید آزرده و اذیت بشوند. یهودیان از اینکه او (خمینی) و یا سایر برندگان احتمالی ممکن است تغییر کنند، دیگر کالاهای جدیدی را ذخیره نکرده و سعی می‌‌کنند که وجوه نقدیشان را به حداکثر برسانند. تاجران یهودی از اعتماد جامعه‌شان به رهبران خود بویژه سناتور یوسف کهن تأکید دارند.

به نظر می‌رسد که جامعه یهودیان به دلیل روابط ویژه‌ای که با اسرائیل دارند انتظار تعهداتی از جانب ایالات متحده نسبت به یهودیان ایران را دارند.

5ـ نظریه: وقوع اعتصاب عمومی در بازار حتمی است و همچنین به نظر می‌رسد که احتمالاً چند تظاهرات دیگر در بازار در دوم دسامبر انجام خواهد پذیرفت.

سولیوان