ترور برای نجات وطن!

 
ترور این روزها کلمه ای آشنا و دردناک و وحشت آفرین است. ترور یک شیوه برخورد قهرآمیز برای حذف فیزیکی مخالفان است. این روش را افراد یا گروه هایی با مرام وافکار بسته سیاسی به کار می برند.
    این روش در بسیاری از کشورها مرسوم بوده و در برخی دیگر نیز هست. ایران هم از این قاعده مستثنی نیست و آن را می توان یکی از نتایج انحراف مشروطه دانست. البته پیش از آن ترور در ایران اتفاق افتاده بود ولیکن نه در قالب گروهی یا سازمانی.
    می توان اولین ترور تاریخ ایران معاصر را به نام میرزارضا کرمانی نوشت هنگامی که در پنجاهمین سال سلطنت ناصرالدین شاه، او را در حرم حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) ترور کرد.
    از دیگر نمونه ها درصدر مشروطه می توان به ترور نافرجام شیخ فضل الله نوری به دست کریم دواتگر، ترور علی اصغر امین السلطان به دست عباس آقا صراف تبریزی و ترور آقا سیدعبدالله بهبهانی اشاره کرد.
    این ترورها در قالب کار انفرادی بود و هیچ کدام برخاسته از تفکر سازمانی و گروهی و انسجام یافته نبود.
    تا اینکه تقریبا ده سال پس از مشروطه (1295) با کشته شدن میرزا اسماعیل خان، رییس انبار غله وزارت مالیه و پخش اعلامیه ای به نام کمیته مجازات، اولین ترور سازمانی در تاریخ معاصر ایران ثبت شد.
کمیته مجازات هنگامی تشکیل شد که ایران فاقد دولت مرکزی قدرتمند بود. روس و انگلیس در تمام دستگاه های کشور نفوذ کرده بودند. هر کدام توانسته بودند برخی از رجال سیاسی یا جراید را با خود همراه و آنان را عامل اجرای اهداف خود کنند.
    در این فضا بود که کمیته مجازات با قبول این باور که تنها راه رهایی از ظلم و فساد و شرایط موجود مبارزه قهرآمیز است، این راه را برگزید.
    آنها به این نتیجه رسیده بودند که با کشتن و از میان بردن افرادی که به نظر آنها فاسد بودند و اموال مملکت و مردم را به یغما می بردند، با تکیه بر نفوذ و قدرت نظامی و سیاسی ظلم می کردند یا وابسته و جاسوس بیگانگان بودند، دیگر کسی به راه انحراف نخواهد رفت.
    بنیان گذار این کمیته میرزا ابراهیم خان منشی زاده و اسدالله ابوالفتح زاده (هر دو آنان پیش تر از افسران قزاق بودند که به مشروطه پیوسته بودند) و کمی بعدتر محمدنظرخان مشکوه الممالک بودند.
    در واقع این افراد طراح اصلی تشکیل «کمیته مجازات» بودند. بعدها نیز کریم دواتگر، علی اکبر خان ارداقی، حسین الله خان، احسان الله خان، محمدحسین سیفی قزوینی (عماد الکتاب) و رشید السلطان بهادر السلطنه کردستانی و شخصی به نام سید مرتضی به این کمیته اضافه شدند.
    این افراد در جامعه ای که به تازگی صاحب مجلس شورای ملی نوپایی شده بود، با تحلیل فضای آن هنگام خود را در مقامی قرار دادند که همزمان هم قوه مقننه، هم قضائیه و هم مجریه بودند.
 
   
    آغاز به کار «کمیته مجازات»
    اولین کسی که کمیته مجازات او را به قتل رساند میرزا اسماعیل خان، رییس انبار غله وزارت مالیه بود.
میرزا اسماعیل خان از سوی اعضای کمیته به سوءاستفاده و فساد مالی، رفت و آمد به سفارت انگلستان و جاسوسی برای آنان و همچنین ایجاد قحطی مصنوعی در تهران متهم بود. حکم وی توسط کریم دواتگر همراه با رشیدالسلطان و سیدمرتضی انجام شد.
    نفر دومی که کمیته به قتل رساند یکی از اعضای خودشان به نام کریم دواتگر بود. او هم به سوءاستفاده مالی وتمرد در برابر کمیته متهم شده بود. حکم دواتگر را رشیدالسلطان اجرا کرد.
    میرزا عبدالحمیدخان متین السلطان مدیر ر وزنامه عصر جدید هدف بعدی آنان بود. وی از هواداران قوام السلطنه به شمار می آمد.
    از سوی دیگر نظمیه هنوز نتوانسته بود سرنخی از این قتل ها به دست بیاورد. این باعث خشنودی و دلگرمی اعضای کمیته برای ادامه کار شد؛ چرا که نام کمیته باعث شد که بسیاری از رجال سیاسی و نظامی خود را هدف بعدی آنها بدانند. این رفتار باعث ایجاد دلهره و نگرانی بسیاری در آنان شده بود.
    در این فضا کمیته همچنان کار خود را ادامه می داد و نفر بعدی را که به قتل رساند میرزامحسن مجتهد، داماد آیت الله بهبهانی بود. این ترور هم در روز روشن و ملاءعام توسط حسین الله خان و احسان الله خان صورت گرفت.
    «کمیته مجازات» چهار نفر را به قتل رسانده بود؛ اما به دلیل آنکه نظمیه هنوز هیچ سرنخی از آنان پیدا نکرده بود، آنها بازهم کار خود را ادامه دادند.اما پنجمین قربانی این کمیته برای آنان دردساز شد.آنها منتخب الدوله، خزانه دار کل اداره مالیه را که جوانی فاضل و خوشنام بود، به قتل رساندند.
 قتل او باعث ایجاد اختلاف نظر شدید میان اعضای کمیته شد. سرانجام هم باعث شد که افراد کمیته دستگیر بشوند. البته این نظمیه نبود که توانست آنها را دستگیر کند، بلکه اعترافات یکی از اعضای بریده آنها به نام بهادرالسلطنه کردستانی باعث شناسایی و بازداشت آنها شد؛ اما این بازداشت ها در زمان صدارت نجفقلی خان بختیاری صمصام السلطنه صورت گرفت.
    اکثر اعضای کمیته اما پس از بازپرسی به بهانه های مختلف آزاد شدند. اما دولت بعدی که دولت قوام السلطنه بود بار دیگر همه را دستگیر و آنها را به سزای اعمالشان رساند.
    در 21 مردادماه 1297 دادگاه اعضای کمیته مجازات آغاز شد. براساس احکام دادگاه رشیدالسلطان و حسین الله خان محکوم به اعدام شدند و حکم آنان در میدان توپخانه اجرا شد.
عمادالکتاب و میرزاعلی اکبر خان ارداقی و مشکوه الممالک هرکدام به پنج سال حبس محکوم شدند. منشی زاده و ابوالفتح زاده هم که طرح اولیه تشکیل این سازمان تروریستی را پی ریزی کرده بودند، به حکم دادگاه به کلات تبعید شدند.
    آنها هنگامی که توسط ماموران به سمت منطقه تبعید خود می رفتند بین راه سمنان دامغان اقدام به فرار کردند که توسط ماموران حکومت کشته شدند.سیدمرتضی و احسان الله خان اما توانستند فرار کنند. احسان الله خان به قفقاز رفت و بعدها به میرزا کوچک خان و نهضت جنگل پیوست. براساس اسناد به جا مانده از کمیته، اهداف آنان را می توان به این شرح خلاصه کرد: تلاش در جهت ایجاد یک تشکیلات منظم و مخوف در تهران و سایر شهرهای ایران، از میان بردن جاسوسان و خائنین به مملکت، کوتاه کردن دست بیگانگان از کشور و نفوذ در دستگاه های دولتی و رسیدن به مناصب بالابرای اداره امور کشور.
    با مروری بر ترورهای انجام شده توسط آنان می توان گفت افرادی که به دست آنها کشته شدند جزو رجال بلندپایه و برجسته کشور نبودند؛ چراکه در آن هنگام در اذهان مردم افرادی چون وثوق الدوله، قوام السلطنه، نصرت الدوله، سپهسالار و میرزاحسین خان فرمانفرما بیشتر در قالبی قرار می گرفتند که آنان برای پاکسازی جامعه در نظر گرفته بودند.
    در مجموع عمر کمیته به بیشتر از دو سال نرسید. اما در کل مدتی که فعال بود توانست فضای رعب آمیز وحشت آوری در جامعه سیاسی کشور ایجاد کند. همچنین آنها توانستند نام خود را به عنوان اولین تشکیلات تروریستی در ایران به ثبت برسانند.