موضع گیری ناشیانه رسول زاده در برابر هیات ایرانی

معرفی و بررسی کتاب هیات فوق العاده قفقازیه

"ایران و همسایگان "عنوان مجموعه‌ای است که طی آن، بخشی از تاریخ مناطق پیرامونی جغرافیای سیاسی ایران براساس اسناد و مدارک فارسی بازگو می‌شود . کتاب "هیات فوق العاده قفقازیه" مجموعه اسنادی است که  با گردآوری و توضیحات آقای رضا آذری شهرضایی  از این مجموعه در مرداد 1380  توسط مرکز چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه  منتشر شده است.  

این کتاب  شامل متن اسناد مذاکرات و قراردادهای هیات اعزامی ایران به قفقاز تحت سرپرستی سید ضیاء‌الدین طباطبایی در سال 1338- 1337ق است. به دنبال رویدادهای ناشی از انقلاب کمونیستی 1917و جنگ جهانی اول در کشور روسیه و انحلال فدراسیون ماورای قفقاز و یک رشته حوادث دیگر، سه کشور مستقل با اسامی "جمهوری گرجستان"، "جمهوری آذربایجان "و "ارمنستان "  در سال 1918 اعلام استقلال کردند. .بر اساس تمایل سران جمهوری آذربایجان برای توسعه روابط با ایران منجر به اعزام هیات‌ها و گفت و گوهایی درباره مسائل سیاسی و اقتصادی مورد علاقه طرفین شد .در پی آن، پس از مذکرات مقدماتی، سرانجام دولت ایران که در آن وقت تحت ریاست میرزا حسن خان وثوق‌الدوله قرار داشت، تصمیم گرفت که سیدضیاء‌الدین طباطبایی، مدیر روزنامه "رعد "را در راس هیاتی به جمهوری آذربایجان اعزام کند .قراردادهایی که به امضای طرفین رسید عبارت بودند از : 1 مسئله ترانزیت، 2 مسئله کنسولگری‌ها، 3 مسئله روابط پستی، 4 مسئله کولی پستال ، 5 مسئله گمرکات، 6 مسئله روابط تلگرافی، 7 معاهده دوستی . لیکن اندکی پس از مذکرات فوق، حکومت باکو به دست بلشویک‌ها سقوط کرد و نه تنها این قراردادها، هیچ‌گاه به تصویب طرفین نرسید، بلکه دوران استقلال جمهوری آذربایجان نیز به پایان رسید .اسناد این مجموعه شامل 98فقره سند و مشتمل بر قراردادها، گزارش‌ها، تلگراف‌ها و مکاتبات مربوط به مذاکرات هیات اعزامی ایران است .در ابتدای کتاب فهرست توصیفی و موضوعی اسناد ذکر شده، سپس مقدمه کتاب شامل گزارشی از چگونگی و زمینه تاریخی اعزام هیات ایرانی درج شده است .بخش پایانی کتاب به فهرست اعلام و عکس‌های متعددی از اسناد اختصاص دارد .

در گزارشهای این کتاب از موضع گیری ضدایرانی رسول زاده سخن رفته است.وی روزگاری گرایش های ایرانی داشت اما بعد از مدتی سکنی در عثمانی، به ترک گرایی عثمانی ها دل داد و به مهره مورد اعتماد برای عثمانی بدل شد...رسول زاده در حالی که هنوز پایه های جمهوری تازه احداث خودشان محکم نشده بود، در حضور هیات ایرانی از فروپاشی ایران سخن گفت!

هیات ایرانی بازگشت و چندی بعد با ورود بلشویکها و البته کمکهای کمونیست های آذربایجان شوروی  مانند نریمان نریمان اف، جمهوری نیم بند رسول زاده در آذربایجان شوروی سقوط کرد. رسول زاده که با کمک عثمانی این جمهوری را ایجاد کرده بود بعد از سقوط دولتش به استانبول فرارکرد. وتا آخر عمر همانجا ماند.